Ποιος το δημιούργησε;
Μακεδονική γλώσσα ή ιδίωμα των Σκοπίων;
Συμφέρει την Ελλάδα η ύπαρξη της Π.Γ.Δ.Μ.;
Μάρτιος 2010
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Οι κοσμογονικές εξελίξεις που συγκλόνισαν τη Βαλκανική στις αρχές της δεκαετίας του 1990 προκάλεσαν μεταξύ άλλων και τη δημιουργία ενός μικρού κράτους που αυτοονομάστηκε «Μακεδονία». Οι κάτοικοί του, που ζουν σ’ ένα μόνο μέρος των εδαφών της ιστορικής Μακεδονίας, ισχυρίζονται ότι είναι οι πιο πιστοί απόγονοι των αρχαίων Μακεδόνων κι ότι η γλώσσα τους είναι η «μακεδονική»! Ένα νέο πρόβλημα προέκυψε έτσι στην πολύπαθη «πυριτιδαποθήκη» της Ευρώπης...
Στις 8 Σεπτεμβρίου του 1991 η περιοχή της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας με πρωτεύουσα τα Σκόπια ανακήρυξε μετά από δημοψήφισμα την ανεξαρτησία της. Η ενιαία Γιουγκοσλαβία κατέρρεε και τη θέση της έπαιρναν αδύναμα και ασταθή κράτη, όταν ο λαός της άλλοτε νότιας Σερβίας αποφάσιζε να αυτονομηθεί τελείως από το Βελιγράδι. Το νεότευκτο κράτος ονομάστηκε «Μακεδονία», προβάλλοντας απ’ την αρχή υπερφίαλες αξιώσεις: ισχυριζόταν ότι «νεκρανασταίνει» το αρχαίο μακεδονικό κράτος του Φιλίππου και του Μεγαλέξανδρου, ενώ στο σύνταγμά του έκανε αναφορά για αλύτρωτους Μακεδόνες που ζούσαν στις γειτονικές χώρες!...
Το κρατίδιο των Σκοπίων είναι στην πραγματικότητα ένα κράμα λαών (βλέπε σχετικό πίνακα). Η συνοχή, πόσο μάλλον η εθνική ομοψυχία, ενός τόσο μικρού αριθμητικά λαού με τόσο διαφορετική εθνολογική σύνθεση είναι εξαιρετικά δύσκολη. Κι όμως η «Μακεδονία των Σκοπίων» έδειξε να αντέχει μέσα στο χρόνο και, παρ’ όλες τις αντιξοότητες, σταθεροποίησε τη θέση της στο χάρτη της νοτιοανατολικής Ευρώπης.
ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ FYROM (σύμφωνα με την απογραφή του 2004) σε σύνολο πληθυσμού: 2.071.210
ΕΘΝΟΤΗΤΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ
Σλαβομακεδόνες 1.297.981 64.18%
Αλβανοί 509.083 25.17%
Τούρκοι 77.959 3.85%
Αθίγγανοι (Ρομ) 53.879 2.66%
Σέρβοι 35.939 1.78%
Βόσνιοι 17.018 0.84%
Βλάχοι 9.695 0.48%
«άλλοι» 20.993 1.04%
Πηγή: mk.wikipedia.org
Μακεδονία των Σκοπίων: γέννημα-θρέμμα του Τίτο;...
Η ιστορία της μακεδονικής γης είναι μακραίωνη και πολυτάραχη. Ξένοι επιστήμονες είπαν ότι η Μακεδονία άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα της στην παγκόσμια ιστορία: εδώ βρέθηκε ο «πρώτος άνθρωπος» (στα Πετράλωνα Χαλκιδικής), από εδώ ξεκίνησε η οικουμενική αυτοκρατορία του Μεγαλέξανδρου, από εδώ εισήχθη ο χριστιανισμός στην Ευρώπη με το κήρυγμα του απόστολου Παύλου. Κι όμως η Μακεδονία, έχοντας πάντα μεγάλη γεωστρατηγική αξία, έγινε από νωρίς «μήλο της έριδος» για τα έθνη της περιοχής και τις μεγάλες δυνάμεις...
Το «μακεδονικό ζήτημα» είναι μέρος του περίφημου «ανατολικού ζητήματος», δηλ. της διαμάχης των μεγάλων δυνάμεων του 19ου αιώνα για απόκτηση σφαιρών επιρροής στα εδάφη που αποσχίζονταν σταδιακά από τον «μεγάλο ασθενή»: την οθωμανική αυτοκρατορία. Ο εθνικισμός στα Βαλκάνια άνθιζε, όταν λόγω της γεωπολιτικής της υπεραξίας η Μακεδονία αποτέλεσε το επίκεντρο αυτού του ανταγωνισμού. Τρεις πόλεμοι (Μακεδονικός αγώνας, Βαλκανικοί πόλεμοι, 1ος παγκόσμιος πόλεμος) είχαν σαν αναφορά τα μακεδονικά εδάφη... Τελικά η Μακεδονία χωρίστηκε σε τρία μέρη. Το μεγαλύτερο (51%) συμπεριλήφθηκε στην Ελλάδα, το 39% το πήρε η Σερβία, ενώ το υπόλοιπο η Βουλγαρία. Αντίστοιχα τα τρία αυτά κομμάτια έγιναν γνωστά ως Μακεδονία του Αιγαίου, του Βαρδάρη και του Πίριν.
Από τις αρχές του 20ού αιώνα ως και την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων της ανατολικής Ευρώπης το «μακεδονικό ζήτημα» φαίνεται να είχε ξεχαστεί. Οι πλανητικές ισορροπίες δεν επέτρεπαν την αναβίωση προβλημάτων τέτοιας φύσης. Η διάλυση όμως της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας το 1991 άνοιξε τους «ασκούς του Αιόλου»...
Μέχρι το 1944 η περιοχή της νότιας Σερβίας ονομαζόταν επίσημα «Βάρνταρσκα Μπανόβινα» (Διοικητική Περιφέρεια του Βαρδάρη). Ξαφνικά όμως ο τότε Γιουγκοσλάβος ηγέτης Γιόζιπ Μπροζ (Τίτο) απέκοψε διοικητικά την περιοχή αυτή από τη Σερβία και την κατέστησε ισότιμη με τις υπόλοιπες πέντε ομόσπονδες λαϊκές δημοκρατίες, δίνοντάς της νέο όνομα: Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας με πρωτεύουσα τα Σκόπια.
Κατά πολλούς ο Τίτο οδηγήθηκε σ’ αυτή την απόφαση για μια σειρά από λόγους. Ένας λόγος ήταν η αποδυνάμωση της Σερβίας, που έχανε ένα σημαντικό κομμάτι της επικράτειάς της· ο Κροάτης Τίτο επιθυμούσε μια όσο γίνεται μικρότερη Σερβία... Άλλος λόγος υπήρξε η υποσυνείδητη επιθυμία της Γιουγκοσλαβίας για έξοδο στο Αιγαίο· με τη δημιουργία «μακεδονικού» έθνους θα μπορούσε μελλοντικά να διεκδικηθεί η απελευθέρωση των «σκλαβωμένων» μακεδονικών εδαφών που ανήκαν στην Ελλάδα...
Πολλοί είδαν στην κίνηση του Γιουγκοσλάβου ηγέτη το παλιό όνειρο του πανσλαβισμού για επέκταση των Σλάβων ως τη Θεσσαλονίκη. Δεν είναι τυχαία η δήλωση του τότε υπουργού εξωτερικών των ΗΠΑ Έντουαρντ Στετίνιους: «Η δημιουργία της λεγόμενης Μακεδονικής Δημοκρατίας δεν αποβλέπει παρά στην προσάρτηση της ελληνικής Μακεδονίας»!
Η ενέργεια του Τίτο αποδείχτηκε επιτυχημένη. Σε σύντομο χρονικό διάστημα ετερογενείς πληθυσμοί απέκτησαν μακεδονική εθνική συνείδηση, ενώ η βουλγαρική διάλεκτος που μιλούσαν εμπλουτίστηκε με σερβοκροατικά στοιχεία, αποτελώντας πια μια ξεχωριστή γλώσσα, τα «μακεδονικά»... Η καινούρια γλώσσα ήταν το «κλειδί» για τη διαφοροποίηση αυτού του λαού τόσο από τους Βούλγαρους όσο κι από τους Σέρβους.
Να τονιστεί εδώ η ιδιαίτερη προσφορά της σκοπιανής διασποράς στο εξωτερικό (κυρίως στην Αυστραλία και τον Καναδά). Οι άνθρωποι αυτοί, γοητευμένοι από τη ρομαντική προοπτική ανασύστασης του ένδοξου μακεδονικού βασιλείου, αποτέλεσαν για δεκαετίες το σημαντικότερο μοχλό προπαγάνδας για την αποδοχή του «μακεδονικού» έθνους από τη διεθνή κοινή γνώμη. Η «ραχοκοκαλιά» της σκοπιανής διασποράς κατάγεται από το ελληνικό τμήμα της Μακεδονίας...
... ή μήπως δημιούργημα της βουλγαρικής πολιτικής;
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι στην πραγματικότητα το σύγχρονο «μακεδονικό ζήτημα» δεν είναι παρά ένα βουλγαρικό κατασκεύασμα, που εξυπηρετεί τους στόχους της Σόφιας, αλλά και εκείνους του πανσλαβισμού («φωτογραφίζοντας» τη Ρωσία). Με τη θεωρία αυτή τα μεγαλύτερα θύματα της υπόθεσης είναι τελικά οι ίδιοι οι κάτοικοι της Π.Γ.Δ.Μ., που άθελά τους γίνονται «όχημα» ξένων αλυτρωτικών επιδιώξεων...
Η Βουλγαρία έδειξε έντονο ενδιαφέρον για τη Μακεδονία του Βαρδάρη, θεωρώντας τον πληθυσμό της βουλγαρικό. Η απόσπαση της βουλγαρικής εκκλησίας από το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης και η δημιουργία της αυτοκέφαλης Εξαρχίας ήταν το πρώτο σημαντικό βήμα για την εδραίωση των βουλγαρικών δυνάμεων στη Μακεδονία. Παράλληλα η ίδρυση του ένοπλου βουλγαρικού Κομιτάτου είχε σαν κορυφαία επιδίωξη τον προσεταιρισμό των κατοίκων της Μακεδονίας. Οι βουλγαρικές προσπάθειες αποκορυφώθηκαν στη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα και ηττήθηκαν στον 2ο βαλκανικό πόλεμο.
Στην κοινωνία των Σκοπίων πάντοτε υπέβοσκε μία φιλοβουλγαρική διάθεση. Είναι κοινό μυστικό ότι το 1941, όταν ο βουλγαρικός στρατός κατέλαβε στρατιωτικά την περιοχή, στα Σκόπια τον υποδέχτηκαν σαν... ελευθερωτή! Αλλά και το σημαντικότερο πολιτικό κόμμα της Π.Γ.Δ.Μ., το θρυλικό ΒΜΡΟ (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση) ιδρύθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από Βούλγαρους εθνικιστές! Δεν είναι ίσως τυχαία η στάση πολλών υπηκόων των Σκοπίων, που έσπευσαν να αποκτήσουν βουλγαρικό διαβατήριο, μετά το σχετικό «άνοιγμα» των βουλγαρικών αρχών· ανάμεσά τους και ο πρώην εθνικιστής πρωθυπουργός της χώρας και αρχηγός του ΒΜΡΟ Λιούπτσο Γκεοργκίεφσκι...
«Μιλάτε μακεδονικά»;
Το ιδίωμα των Σκοπίων είναι μια αμφιλεγόμενη σύγχρονη γλωσσική μορφή: αποτελεί άραγε αυτοτελή γλώσσα ή είναι παρακλάδι της βουλγαρικής;
Γραμματικά-συντακτικά οι διαφορές του γλωσσικού αυτού μορφώματος παρουσιάζουν μια σχεδόν απόλυτη ταύτιση με τη βουλγαρική. Επίσης δεν έχει πτώσεις, όπως ακριβώς και τα σύγχρονα βουλγαρικά, σε αντίθεση με όλες τις υπόλοιπες σλαβικές γλώσσες. Αλλά και το λεξιλόγιο του ιδιώματος των Σκοπίων, παρά την τεχνητή προσθήκη σερβικών κυρίως λέξεων, είναι κατά βάση βουλγαρικό.
Το αλφάβητο της νέας γλώσσας είναι το κυριλλικό, με μία ελαφρά επίδραση της σερβικής (σε βάρος και πάλι της βουλγαρικής). Ο τονισμός των λέξεων ακολουθεί τη λογική της σερβικής γλώσσας, με τη λέξη να τονίζεται σχεδόν πάντα στην προπαραλήγουσα.
Θα γίνουν τα Σκόπια δορυφόρος της Ελλάδας;
Δεν είναι ψέμα ότι η Ελλάδα βρέθηκε απροετοίμαστη για τη θύελλα που επέφεραν οι ραγδαίες εξελίξεις στη Βαλκανική. Μην έχοντας από καιρό έτοιμο σχέδιο για την αντιμετώπιση της νέας κατάστασης, σύρθηκε σε θέσεις που ελάχιστα έγιναν κατανοητές από τη διεθνή κοινότητα σε μια αγχώδη προσπάθεια υπεράσπισης των εθνικών της δικαίων. Η άρνηση να αναγνωρίσει το νέο κράτος αν στην ονομασία του περιέχει τον όρο «Μακεδονία», τα μεγάλα συλλαλητήρια των αρχών της δεκαετίας του 1990 και το οικονομικό εμπάργκο κατά των Σκοπίων χαρακτηρίστηκαν απ’ τους ξένους σαν υστερικές αντιδράσεις της Ελλάδας...
Υπάρχει όμως διέξοδος για την ελληνική εξωτερική πολιτική; Πάνω σ’ αυτό υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις, που όμως φαντάζουν ανέφικτες:
1. η συνέχιση της κατάστασης που προέκυψε μετά το 1991, δηλ. η de facto, αλλά όχι και de jure, αναγνώριση του νέου κράτους (με την προσωρινή ονομασία της Ενδιάμεσης Συμφωνίας του 1995, Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας) λειτουργεί σίγουρα κατά των ελληνικών συμφερόντων, αφού με το πέρασμα του χρόνου παγιώνονται οι θέσεις των Σκοπίων·
2. η επιθετική τακτική, που θα έχει σαν στόχο την υποταγή ή και τη διάλυση της Π.Γ.Δ.Μ. (με τη γραμμή Μοναστηρίου-Γευγελής να προσαρτάται στην Ελλάδα), θεωρείται εντελώς παράλογη στις τωρινές συνθήκες, άλλωστε η Αθήνα είχε απορρίψει την πρόταση του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς για «μοίρασμα» των Σκοπίων ανάμεσα σε Ελλάδα και Σερβία·
3. η στρατηγική της υποχώρησης, δηλ. η αναγνώριση των Σκοπίων από την Ελλάδα ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας» (αλλά και η αναγνώριση «μακεδονικής» μειονότητας στην ελληνική επικράτεια), είναι επίσης σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αφού σχεδόν κανένας Έλληνας δεν θα δεχτεί ποτέ κάτι τέτοιο, η δε κυβέρνηση που θα το επιχειρήσει θα περάσει σίγουρα στα «μαύρα κατάστιχα» της ελληνικής ιστορίας...
Τι απομένει λοιπόν; Είναι τελικά το πρόβλημα με τα Σκόπια άλυτο; Κι όμως υπάρχει ένα μελλοντικό σενάριο, αισιόδοξο για τις ελληνικές θέσεις, που μπορεί να μετατρέψει το σημερινό πρόβλημα σε πραγματική ευλογία. Σύμφωνα μ’ αυτό η Ελλάδα πρέπει απλά να εκμεταλλευτεί πολιτικά την ήδη δυναμική οικονομική της διείσδυση στην Π.Γ.Δ.Μ., καθώς και την κλίση όλο και περισσότερο Σκοπιανών στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Άλλωστε δεν είναι λίγοι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι η ύπαρξη αυτού του μικρού κράτους-«σφήνα» στην καρδιά των Βαλκανίων εξυπηρετεί τα μέγιστα τα ελληνικά συμφέροντα· η Π.Γ.Δ.Μ. στέκεται ανάχωμα σε μια μεγάλη Σερβία, Βουλγαρία ή Αλβανία. Αλλά και στο εσωτερικό των Σκοπίων κατανοούν ότι η ίδια τους η αυτόνομη ύπαρξη στο μέλλον εξαρτάται τελικά από τη συμπόρευσή τους με την Ελλάδα. Έτσι, με την κατάλληλη επίλυση της διαφοράς γύρω από το όνομα, η Π.Γ.Δ.Μ. δεν αποκλείεται στο εγγύς μέλλον να αποτελέσει το βασικό σύμμαχο, αν όχι και δορυφόρο, της Ελλάδας! Ίσως δικαιωθεί έτσι εκείνος που – στο αποκορύφωμα της κρίσης στις αρχές της δεκαετίας του 1990 – τόλμησε να πει ότι τόσο πολύ συμφέρει την Ελλάδα η ύπαρξη αυτού του κράτους, ώστε ακόμα και αν δεν υπήρχε θα έπρεπε να το εφεύρει η ίδια!...
Τι μας είπε ο καθηγητής Δημήτρης Κιτσίκης
Για το ζήτημα της καταγωγής των Μακεδόνων απευθυνθήκαμε στον γνωστό ιστορικό, καθηγητή του πανεπιστημίου της Οτάβας και ακαδημαϊκό, Δημήτρη Κιτσίκη, ο οποίος μας δήλωσε τα εξής: «Ἡ προέλευση τῶν Μακεδόνων εἶναι ἕνα ἱστορικὸ θέμα ποὺ ἀφορᾶ μόνον τοὺς εἰδικούς. Οὐδεὶς μὴ εἰδικὸς ἐπιτρέπεται νὰ πάρῃ μέρος στὴν συζήτηση. Καὶ ἐγώ, ἄν καὶ ἱστορικός, ὡς μὴ εἰδικὸς τῆς περιόδου αὐτῆς δὲν δύναμαι νὰ δώσω τὸν τελευταῖο λόγο. Ἡ πολιτικὴ χρησιμοποίηση τῆς Ἱστορίας πρέπει νὰ γίνεται μόνον ἀπὸ ἀνώτερο νοῦ καὶ ὄχι ἀπὸ τοὺς πολιτικάντηδες καὶ τοὺς ὀπαδούς τους. Ὅλοι οἱ διανοούμενοι τοῦ κόσμου, χωρὶς ἐξαίρεση, ἀποδέχονται ὅτι ὁ ἑλληνικὸς πολιτισμὸς εἶναι πλανητικός, γι’ αὐτὸ καὶ εἰσήγαγα πρῶτος πρὸ δεκάδων ἐτῶν, τὸν ὅρο «πλανήτης Ἑλλάς», ποὺ ἔτυχε καθολικῆς ἀποδοχῆς στὸ ἐξωτερικὸ ὅπως καὶ στὸ ἐσωτερικό, ὡς πραγματοποιήσιμος στόχος στοὺς διεθνεῖς ὀργανισμούς. Ὅσοι περισσότεροι λαοί, θρησκεῖες, φυλές, πολιτισμοί, διεκδικοῦν τὴν Ἱστορία τῶν Ἑλλήνων, τόσο τὸ καλύτερο γιὰ τὴν ἐπίτευξη τοῦ στόχου «πλανήτης Ἑλλάς». Τὸν Μεγαλέξανδρο εὐτυχῶς τὸν θεωροῦν ἰδικόν τους ὅλοι οἱ λαοὶ τῆς Ἐνδιάμεσης Περιοχῆς, ἀπὸ τὴν Ἀδριατικὴ μέχρι καὶ τὴν Κίνα. Οὐδεὶς δὲ ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς λαοὺς ἀμφισβητεῖ ὅτι ὁ Μεγαλέξανδρος ὑπῆρξε ὁ πνευματικὸς υἱὸς τοῦ Ἀριστοτέλους, συνεπῶς τοῦ ἑλληνισμοῦ. Ὅλες οἱ ἄλλες συζητήσεις περιττεύουν. Ὁ Μεγαλέξανδρος, ὡς ἡγέτης τοῦ πλανητικοῦ ἑλληνισμοῦ, δὲν δύναται νὰ ἐγκλωβισθῆ σὲ κανένα κρατίδιο, οὔτε τῶν Σκοπίων, οὔτε τῶν Ἀθηνῶν. Δὲν δύναται ἕνας γίγας νὰ ἐγκλωβισθῆ σὲ ἕνα μεσοπάτωμα.»