Ελληνο-αιγυπτιακή γεωπολιτική και ζήτημα Μονής Σινά

24.7.2025

Ησαΐας Κωνσταντινίδης 

Ανήμερα της 29ης Μαΐου του 2025, 572 χρόνια από την αποφράδα για τον ελληνισμό ημέρα της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς του σουλτάνου Μωάμεθ Β΄, σαν «βόμβα» έσκασε το νέο που ήρθε από την Αίγυπτο: σύμφωνα με δικαστική απόφαση, η Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά, ελληνορθόδοξη έως τότε, περνά στα χέρια του αιγυπτιακού Δημοσίου και δημεύεται η περιουσία της! Βάσει της εν λόγω απόφασης, οι εκεί εγκατεστημένοι μοναχοί είναι πλέον υποχρεωμένοι να εγκαταλείψουν συγκεκριμένα ακίνητα, όπου δεν τους επιτρέπεται πια η πρόσβαση, παραμένουν δε στη Μονή προκειμένου να επιτελούν τις θρησκευτικές τους ανάγκες μόνο όσο τους το επιτρέπει ο ιδιοκτήτης, δηλ. το αιγυπτιακό κράτος… 

Πρόκειται για πολύ σοβαρό ζήτημα, που αναπόφευκτα επιδρά στην πορεία της Ελληνορθοδοξίας και με ανυπολόγιστες σήμερα γεωπολιτικές διαστάσεις. Η Μονή αυτή είναι το αρχαιότερο εν λειτουργία χριστιανικό μοναστήρι σε ολόκληρο τον κόσμο, με πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη παρουσία μοναχών εκεί τα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ. Όταν το Ισραήλ κατέλαβε τη χερσόνησο του Σινά, μετά τον πόλεμο των Έξι ημερών, το 1967, σεβάστηκε τον ελληνορθόδοξο χαρακτήρα της Μονής, αν και υπήρξαν προσπάθειες η ευρύτερη περιοχή να αναδειχθεί ως «όρος του Μωυσή», οι δε οργανωμένες εκδρομές κυρίως Ελλήνων στο μοναστήρι περιλάμβαναν από τους Ισραηλινούς ενημέρωση σχετικά με τη «σιωνιστική παράδοση» του σημείου. Από το 1982, όταν η Αίγυπτος ανέκτησε την κυριαρχία της στη χερσόνησο, η Μονή λειτουργούσε απρόσκοπτα, υπό την εποπτεία της Αρχιεπισκοπής Σινά, αλλά μερικές φορές έγινε στόχος απειλών από πλευράς φανατικών ισλαμιστών (όπως π.χ. στις 18 Απριλίου 2017, όταν η οργάνωση «Ισλαμικό Κράτος» πραγματοποίησε επίθεση, με αποτέλεσμα έναν νεκρό). 

Η σημειολογία της ημερομηνίας που το αιγυπτιακό δικαστήριο έβγαλε την ως άνω απόφαση, δηλ. η σύμπτωση αυτό να συμβεί ανήμερα της επετείου της 29ης Μαΐου, οδήγησε κάποιους να συνδέσουν τη μοίρα της Μονής της Αγίας Αικατερίνης με εκείνη του άλλοτε χριστιανικού ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Ως γνωστόν, η Αγία Σοφία μετατράπηκε μετά από απόφαση του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εκ νέου σε μουσουλμανικό τζαμί στις 10 Ιουλίου 2020, έπειτα από πολλές δεκαετίες κατά τις οποίες λειτουργούσε ως μουσείο. Τι θα συμβεί άραγε με τη Μονή του Σινά; Ήδη, με δεδομένη τη δικαστική απόφαση, οδεύει προς τη μετατροπή της σε μουσείο, χάνοντας τον θρησκευτικό της χαρακτήρα. Υπάρχει δηλ. ο φόβος κάποια στιγμή οι μοναχοί να οδηγηθούν σε έξωση, τα δε κτίρια της Μονής να γίνουν απλά τουριστικά αξιοθέατα, κάτι σαν τις περίφημες πυραμίδες της Αιγύπτου… 

Είναι όλα αυτά άραγε αποτέλεσμα της πίεσης που ασκεί η παντοδύναμη στην Αίγυπτο οργάνωση «Αδελφοί Μουσουλμάνοι»; Πρόκειται για μία οργάνωση, για την οποία ο ίδιος ο Ερντογάν περηφανεύεται αναφορικά με τους στενούς δεσμούς που έχει μαζί της, και γι’ αυτό τον λόγο κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει «τουρκικό δάκτυλο» στην όλη υπόθεση της Μονής Σινά. Εάν όντως ισχύει κάτι τέτοιο, τότε οι παρενέργειες για την ελληνική εξωτερική πολιτική και τη θέση της Ελλάδας στον διεθνή χώρο θα είναι αναμφίβολα αρνητικές, τουλάχιστον μακροπρόθεσμα. Κι αυτό, επειδή φαίνεται ότι η Τουρκία «διεμβολίζει» τον μέχρι σήμερα υφιστάμενο ελληνο-αιγυπτιακό άξονα, ενισχύοντας παράλληλα τον έτερο μεσογειακό άξονα, Τουρκίας-Λιβύης (με το περιβόητο τουρκο-λιβυκό Μνημόνιο κτλ.). 

Η ελληνική κυβέρνηση αντέδρασε μάλλον με πανικό στις παραπάνω εξελίξεις. Γεγονός που αποδεικνύει ότι τουλάχιστον σ’ αυτό το θέμα η προετοιμασία του αρμοδίου υπουργείου των εξωτερικών υπήρξε -επιεικώς- ελλιπής. Διότι μόλις μερικές εβδομάδες προ της αιγυπτιακής απόφασης, πραγματοποιήθηκε επίσημη επίσκεψη στην Αθήνα (7 Μαΐου 2025) του προέδρου της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, προκειμένου να συνεδριάσει, για πρώτη μάλιστα φορά, το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας Ελλάδας-Αιγύπτου. Στο Συμβούλιο αυτό συζητήθηκαν -και συναποφασίστηκε η στενότερη συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών- θέματα κυρίως στρατιωτικά, αλλά και πεδίων όπως η ενέργεια, το μεταναστευτικό και ο πολιτισμός. Σε ό,τι αφορά το τελευταίο, η «στενότερη πολιτισμική συνεργασία» έφερε την απόφαση του αιγυπτιακού δικαστηρίου για τη Μονή της χερσονήσου Σινά… 

Βέβαια, ως είθισται σ’ αυτές τις περιπτώσεις, το αιγυπτιακό υπουργείο εξωτερικών διέψευσε τις φήμες ότι η Μονή θα απαλλοτριωθεί και θα μετατραπεί σε μουσείο. Η ανακοίνωση του υπουργείου εξωτερικών της Αιγύπτου ανέφερε ακόμη ότι η ελληνορθόδοξη μοναστική κοινότητα εξακολουθεί να διατηρεί δικαίωμα χρήσης της Μονής, το δε αυτόνομο καθεστώς της (περίπου κατά τον ανάλογο τύπο της αυτονομίας του Αγίου Όρους στην Ελλάδα) παραμένει προστατευμένο. Ο δε ίδιος ο αλ-Σίσι προσέθεσε ότι το σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής του Σινά σε καμία περίπτωση δεν θα θίξει την ιερότητα του χώρου. Τι θα συμβεί όμως, εάν μία μελλοντική αιγυπτιακή κυβέρνηση, δεν θελήσει να σεβαστεί τα πιο πάνω; Είναι γνωστό ότι καμία κυβερνητική απόφαση του σήμερα δεν δεσμεύει τις κυβερνήσεις του μέλλοντος. Το ελληνικό υπουργείο εξωτερικών δεν δύναται να δώσει πειστικές απαντήσεις στους παραπάνω εκφραζόμενους φόβους… 

Εδώ, εγείρονται ορισμένα ζητήματα. Πρώτα απ’ όλα, ποια ακριβώς είναι η πραγματική αποτίμηση της περιουσίας της Μονής του Σινά; Τα ακίνητα του «χαρτοφυλακίου» της Μονής είναι συνολικά 71. Πρόκειται για κατακερματισμένα, πολλά των οποίων μικροσκοπικά, ακίνητα, που όμως σύμφωνα με πρόχειρους υπολογισμούς αποτιμώνται σε αξία εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ. Των οποίων μάλιστα η ανάδειξη σε τουριστικούς προορισμούς θα «γεννήσει» επιπρόσθετη υπεραξία. Επί τούτου, λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν ότι η Ιερά Μονή του Σινά διαθέτει περιουσία και εκτός αιγυπτιακής επικράτειας. Συγκεκριμένα, μετόχια και ναοί που βρίσκονται στον Λίβανο, την Κύπρο, αλλά και την Ελλάδα, είναι στην πραγματικότητα ιδιοκτησία της Μονής του Σινά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ναός της Αγίας Αικατερίνης που βρίσκεται στην Πλάκα των Αθηνών, ο οποίος συνιστά και νεώτερο μνημείο. Εννοείται, δε, ότι η όποια δικαστική απόφαση επηρεάζει και το μέλλον αυτών των κτισμάτων. Συνεπώς, μπορεί κανείς να αντιληφθεί εύκολα ότι τα οικονομικά, τουλάχιστον, επακόλουθα δύνανται να είναι πολύ ευρύτερα αυτού που σήμερα θεωρείται ως «πρόβλημα». 

Άλλο ζήτημα, καθαρά νομικής φύσης, είναι το λεγόμενο αραβικό δίκαιο, που διαφέρει ριζικά από το ελληνικό. Ακόμη και οι εμπειρογνώμονες του ελληνικού υπουργείου εξωτερικών δυσκολεύονται να κατανοήσουν ακριβώς την απόφαση του αιγυπτιακού δικαστηρίου: πρόκειται για ένα μάλλον στριφνό κείμενο, έκτασης 160 ολόκληρων σελίδων, που επιπροσθέτως είναι γραμμένο στην αραβική «καθαρεύουσα», η δε μετάφρασή του στην αγγλική γλώσσα οπωσδήποτε δεν αποδίδει επακριβώς το πνεύμα και το γράμμα της δικαστικής απόφασης. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι το αραβικό δίκαιο, γνωστό και ως «Σαρία» ή Ισλαμικός Νόμος, είναι εξ ολοκλήρου βασισμένο πάνω στο Ιερό Κοράνι και τις διδασκαλίες του προφήτη Μωάμεθ. Αν και εμπλουτισμένο με πιο σύγχρονους νόμους και κανονισμούς, τουλάχιστον στην Αίγυπτο, εν τούτοις το αραβικό δίκαιο δεν παύει να έχει βαθύτατες ρίζες στην ισλαμική κοσμοθεωρία. 

Και, τέλος, το άλλο ζήτημα είναι πρακτικής φύσεως: τι γίνεται από εδώ και πέρα με το καθεστώς που διέπει τους μοναχούς που κατοικούν στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης, στο Σινά; Στην πραγματικότητα, και εφ’ όσον η Μονή και η περιουσία της περιήλθαν πλέον στα χέρια του αιγυπτιακού Δημοσίου, οι Ελληνορθόδοξοι μοναχοί θεωρούνται πια «φιλοξενούμενοι». Οι οποίοι, ασφαλώς, μπορούν ανά πάσα στιγμή να απομακρυνθούν από τον χώρο, ακόμη και να απελαθούν από την Αίγυπτο. Έτσι, ενώ οι εκεί διαβιούντες μοναχοί αναγνωρίζονταν έως πολύ πρόσφατα ως ιδιοκτήτες της Μονής (από τον 5ο μάλιστα αιώνα μ.Χ.), τούδε και στο εξής θα μπορούν απλώς να λειτουργούν, όντας «φιλοξενούμενοι» του αιγυπτιακού κράτους. Άλλωστε, ακόμη και με το μέχρι πρότινος υφιστάμενο καθεστώς, οι 20 περίπου πατέρες της Μονής βρίσκονταν σ’ αυτή με «βίζα», ήτοι με άδεια παραμονής ενός έτους, η οποία τακτικά και έγκαιρα ανανεωνόταν. Άγνωστο όμως είναι τι θα συμβεί μετά τα τελευταία γεγονότα, αφού το νέο καθεστώς που διέπει τη Μονή διευκολύνει τη μη ανανέωση της σχετικής «βίζας». 

Θα πρέπει εδώ να δούμε φυσικά και το ιστορικό πλαίσιο. Ξεκινώντας βέβαια από τη μαζική έξοδο των Ελλήνων της Αιγύπτου από τη χώρα αυτή, μετά την ανάδειξη του Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ σε ηγέτη της, το 1953. Ουσιαστικά επρόκειτο περί εκτοπισμού της ελληνικής κοινότητας, που έως τότε αριθμούσε εκατοντάδες χιλιάδες ψυχές, με αποτέλεσμα να απολεσθεί ο ελληνισμός της Αιγύπτου, γνωστός για την άλλοτε οικονομική και πνευματική του δυναμική. Σήμερα, ελάχιστοι Έλληνες -υπολείμματα της παλιάς πανίσχυρης ελληνικής παροικίας- παραμένουν στην Αίγυπτο. Εφιαλτικός θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ο παραλληλισμός της αναγκαστικής μετανάστευσης των Ελλήνων «Αιγυπτιωτών» με την αντίστοιχη που έλαβε χώρα (την ίδια μάλιστα χρονική περίοδο!) στην Τουρκία, και συγκεκριμένα μετά τα δραματικά «Σεπτεμβριανά» γεγονότα στην Κωνσταντινούπολη, το 1955. Όπως από την Αίγυπτο εκδιώχθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων, έτσι και στην Τουρκία οι Έλληνες «Ρωμηοί Ορθόδοξοι» εγκατέλειψαν τις πατρογονικές τους εστίες στην Κωνσταντινούπολη, την Ίμβρο και την Τένεδο. 

Άλλη ιστορική διάσταση έχει να κάνει με την παρουσία των «Αδελφών Μουσουλμάνων» στην Αίγυπτο, και γενικά με την ισχύ και επιρροή του «βαθέος Ισλάμ» στη χώρα αυτή. Το «βαθύ Ισλάμ», απόρροια του οποίου αποτελεί το μαχητικό Τζιχάντ (Ιερός Πόλεμος), αντικατέστησε σταδιακά το κίνημα του παναραβισμού, ειδικά μετά τον θάνατο του κύριου εκφραστή του, δηλ. του Νάσερ, το 1970. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι Αιγύπτιοι εξτρεμιστές ισλαμιστές εκτέλεσαν τον διάδοχο του Νάσερ, Ανουάρ Σαντάτ, κατά τη διάρκεια στρατιωτικής παρέλασης, στις 6 Οκτωβρίου του 1981, για να τον τιμωρήσουν επειδή αναγνώρισε το Ισραήλ και υπέγραψε συμφωνία ειρήνης με το σιωνιστικό κράτος δύο χρόνια νωρίτερα (1979). Αλλά και ο διάδοχος του δολοφονηθέντος προέδρου, ο Χόσνι Μουμπάρακ, γνώρισε το μίσος και την εχθρότητα των φανατικών ισλαμιστών: επέζησε από έξι συνολικά δολοφονικές απόπειρες εναντίον του, ενώ τελικά έπεσε από την εξουσία στις αρχές του 2011 μετά τη μαζική λαϊκή εξέγερση της (ισλαμιστικής) «αραβικής άνοιξης». Έκτοτε παρέμεινε στη φυλακή, σχεδόν μέχρι τον θάνατό του, το 2020. 

Ο μεγαλύτερος όμως κίνδυνος για τον ελληνισμό στην ανατολική Μεσόγειο εστιάζεται στην πιθανολογούμενη αναθέρμανση των σχέσεων της Αιγύπτου με την Τουρκία. Ήδη έχει διαμορφωθεί ένας σχετικά ισχυρός άξονας Τουρκίας-Λιβύης, ο οποίος έρχεται σε πλήρη ιστορική αντίθεση με την άλλοτε ελληνο-λιβυκή φιλία και συνεργασία της εποχής του Λίβυου ηγέτη Μουαμάρ Καντάφι (επίσης θύματος της «αραβικής άνοιξης», το 2011). Εάν μελλοντικά προστεθεί σε αυτόν και η Αίγυπτος, κάτι που δεν μπορεί να αποκλειστεί εάν στο μέλλον ο μετριοπαθής αλ-Σίσι αντικατασταθεί από φιλοϊσλαμιστική κυβέρνηση, τότε η ελληνική γεωπολιτική παρουσία στον γεωγραφικό χώρο της νευραλγικής βόρειας Αφρικής ουσιαστικά εκμηδενίζεται. Και σε μια τέτοια περίπτωση, δεν θα αρκεί η προσέγγιση της Ελλάδας με το Ισραήλ, προκειμένου να εξισορροπηθούν οι απώλειες. 

Είναι φανερό από όλα όσα εκτέθηκαν προηγουμένως, ότι η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη δεν έχει συγκεκριμένο σχέδιο ενδυνάμωσης του ελληνισμού στην περιοχή, ούτε καν σχεδιασμό αντιμετώπισης των όποιων απειλών και κινδύνων. «Σέρνεται» πίσω από τις εξελίξεις, όπως εξάλλου πράττει και σε εσωτερικό επίπεδο, όπου πάντοτε «τρέχει» ασθμαίνοντας μετά τις καταστροφές (λαθρομεταναστευτικό, πυρκαγιές, δυστύχημα των Τεμπών κτλ.), με την πρόληψη καταστάσεων να απουσιάζει παντελώς. Η νεοφιλελεύθερη Νέα Δημοκρατία εξακολουθεί να παραμένει δέσμια διεθνιστικών δογμάτων, ο δε δήθεν «πατριωτικός» της χαρακτήρας είναι μόνο για τα προσχήματα και την ψηφοθηρία. Η Ελλάδα χρειάζεται την ανάδειξη ενός καθαρά πατριωτικού χώρου, με συγκεκριμένο σχέδιο πολυεπίπεδης και πολυπλόκαμης εξωτερικής πολιτικής, ο οποίος θα αντικαταστήσει τη χρεοκοπημένη Νέα Δημοκρατία και θα αποτελέσει κυβερνητική εναλλακτική, ως κυβερνώσα παράταξη. Κι αυτή η παράταξη θα προτάσσει πάνω απ’ όλα το εθνικό συμφέρον και μόνο ύστερα απ’ αυτό τις όποιες «υποχρεώσεις» της χώρας στους διεθνείς οργανισμούς στους οποίους μετέχει.