Σεπτέμβριος 1995
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
«Τα πάντα ρει». Το ρητό αυτό είναι ειπωμένο πριν μερικές χιλιάδες χρόνια από τον αρχαιοέλληνα φιλόσοφο Ηράκλειτο. Η αλήθεια που περικλείει είναι διάχυτη και φανερή μέσα στη φύση, όπου όλα αλλάζουν, τίποτα δεν παραμένει σταθερό. Τα λόγια του Ηράκλειτου ισχύουν φυσικά και για την ίδια την επιστήμη της φιλοσοφίας, η οποία εξελίσσεται κι αυτή σύμφωνα με το πνεύμα και τις απαιτήσεις της κάθε εποχής.
Η φιλοσοφία, ως επιστήμη, γνώρισε πολλές και ποικίλες επιδράσεις και αλλαγές. Όμως, η βασική της γραμμή είχε πάντα ως επίκεντρο την ψυχή, το «έμψυχο», είτε αυτό λεγόταν άνθρωπος είτε λεγόταν Θεός. Αλλά, εάν δούμε τις τελευταίες εξελίξεις στον χώρο της τεχνολογίας και της μηχανικής, τότε καταλαβαίνουμε, ότι ο μελλοντικός φιλοσοφικός στοχασμός θα κινηθεί προς την κατεύθυνση απομάκρυνσης από το δόγμα «η ψυχή ως επίκεντρο» -δόγμα που τον συνοδεύει από την αρχή της ιστορίας της φιλοσοφίας-, και θα περάσει στην άλλη πλευρά, αυτή που θα έχει ως βασική ιδέα «το έμψυχο ον σε σχέση με τη μηχανή». Με λίγα λόγια η αρμοδιότητα της «άψυχης φύσης» σαφώς αναθεωρείται και αναβιβάζεται μέσα στο όλο φιλοσοφικό γίγνεσθαι. Τα προηγούμενα μπορούμε να τα απεικονίσουμε σχηματικά ως εξής:
α) Φιλοσοφία έως σήμερα β) Φιλοσοφία του μέλλοντος
Όπως προηγουμένως είπαμε, η βασική γραμμή του φιλοσοφικού στοχασμού της αρχαιότητας, του μεσαίωνα και της εποχής μας έχει ως επίκεντρο την πίστη στο «είναι», στην ψυχή, κατά βάθος στο αίσθημα. Ετούτο, λοιπόν, η ουσία δηλ. της μέχρι σήμερα φιλοσοφικής σκέψης, είναι βέβαιο, πως θα παύσει σύντομα να ισχύει. Η τεράστια τεχνολογική και μηχανική πρόοδος του τελευταίου αιώνα και τα νέα δεδομένα που έχει δημιουργήσει τοποθετούν πλέον σε πρώτο βαθμό τη μηχανή («το άψυχο») και σε δεύτερο τον άνθρωπο ή το Θεό («το έμψυχο»). Για παράδειγμα τα κομπιούτερς ενώ στην αρχή εμφανίστηκαν ως βοηθήματα και στηρίγματα του σύγχρονου ανθρώπου, αυτά δειλά - δειλά μετεξελίχθηκαν σε ανώτερες μηχανές που -γιατί όχι;- σήμερα υποσκελίζουν σε αρκετές περιπτώσεις τον παράγοντα «άνθρωπος».
Αυτός ο ολοένα μεγαλύτερος ρόλος που παίζει η μηχανή στη ζωή μας -με την παράλληλη υποβάθμιση του ανθρώπινου παράγοντα- μας φανερώνει, ότι οδεύουμε προς μια (πλήρη;) μηχανοποίηση - αυτοματοποίηση της ζωής. Να γιατί η κυβερνητική, ως ο επιστημονικός κλάδος που εξετάζει τις σχέσεις μεταξύ εμβίων όντων και μηχανών, είναι το κυρίαρχο μελλοντικό ρεύμα μέσα στη φιλοσοφική σκέψη.
Από τα παραπάνω, λοιπόν, συμπεραίνουμε ότι η κυβερνητική, ως κυρίαρχο φιλοσοφικό ρεύμα-τάση, θέτει πλέον το θεμελιώδες για τη φιλοσοφία ζήτημα: «Έμψυχη» ή «άψυχη» φιλοσοφία; Έτσι βάζει το παραδοσιακό φιλοσοφικό ζήτημα «πνεύμα ή ύλη;» σε δευτερεύουσα θέση. Ετούτο δε το παραδοσιακό φιλοσοφικό ζήτημα σίγουρα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ο πρόδρομος του καινούριου πρωτεύοντος φιλοσοφικού ζητήματος. Διότι το παλιό ζήτημα βρίσκεται σε σχέση και άμεση εξάρτηση με τον άνθρωπο και τον ανθρώπινο εγκέφαλο ειδικότερα, δηλ. πώς ο ίδιος ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται δια της συνειδήσεώς του τον γύρω του κόσμο: ως πνευματικό που πλάθει την ύλη ή ως υλιστικό που πλάθει το πνεύμα;
Ριζικά αντίθετα το νέο φιλοσοφικό ζήτημα δεν θεωρεί πλέον ότι η ανθρώπινη συνείδηση είναι αυτή που 100% δημιουργεί ή αντιλαμβάνεται τις γύρω καταστάσεις, αλλά απομακρύνει πλέον το ανθρώπινο μυαλό από το παιχνίδι των πραγμάτων και το τοποθετεί σε άμεση σχέση - εξάρτηση με τον κόσμο των μηχανών και του αυτοματισμού.
Σημάδια που δηλώνουν, ότι πλησιάζει το τέλος της ιστορίας και της φιλοσοφίας -τουλάχιστον όπως τις ξέρουμε έως τώρα-; Ή απλά ενδείξεις του ερχομού μιας νέας εποχής; Το μόνο βέβαιο είναι πως η γενιά μας είναι η γενιά εκείνη που περνάει ένα κοσμοϊστορικό μεταβατικό στάδιο, στο τέλος του οποίου νέες προοπτικές ανοίγονται για τη φιλοσοφική σκέψη.