12.2.2024
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Λιγότερο ή περισσότερο κράτος; Είναι ένα ερώτημα, μείζονος σημασίας, που απασχολεί εδώ και δεκαετίες τη βιβλιογραφία, εγχώρια και αλλοδαπή. Απόψεις έχουν εκφραστεί κατά καιρούς υπέρ ή κατά, πολύ συχνά ανάλογα με την τοποθέτηση εκάστου πολιτικού στοχαστή: οι κρατιστές «πυροβολούν» το λιγότερο (νεοφιλελεύθερο) κράτος, αποκαλώντας το «ανάλγητο», οι δε φιλελεύθεροι διανοητές αναδεικνύουν τα -πολλά, είναι αλήθεια- δεινά που επιφέρει ένα μεγάλο, συγκεντρωτικό και γραφειοκρατικό κράτος στην ανάπτυξη του τόπου. Παρατηρείται έτσι ένας έντονος δυϊσμός, για να μην πούμε ένας πολιτικός μανιχαϊσμός, που ποτέ σχεδόν δεν οδηγεί κάπου, πέραν φυσικά της ανέξοδης πολιτικής σύγκρουσης ανάμεσα σε αντιτιθέμενες τάσεις.
Τι ταιριάζει στην πολιτεία της Νέας Εποχής; Μία λύση θα μπορούσε να είναι το περίφημο quango, η «οιονεί αυτόνομη Μη Κυβερνητική Οργάνωση». Πρόκειται, με δυο λόγια και όπως τις περισσότερες φορές τον περιγράφουν οι πολιτειολόγοι, για έναν οργανισμό στον οποίο η επίσημη κυβέρνηση μεταβιβάζει εξουσία, αλλά ο οποίος εξακολουθεί να ελέγχεται εν μέρει ή/και να χρηματοδοτείται από κυβερνητικούς φορείς. Ένα αμάλγαμα δημοσίου τομέα και ιδιωτικής πρωτοβουλίας, δηλαδή, που θεωρητικά αποσκοπεί στη βελτίωση του έργου της πολιτείας. Ένα πολιτειακό υβρίδιο, το οποίο δύναται να εξασφαλίσει ποιοτικότερες υπηρεσίες προς όφελος του πολίτη, καθώς και ένα ευέλικτο κράτος, λιγότερο δαπανηρό και ογκώδες.
Ο πολύ αξιόλογος πολιτικός επιστήμονας Andrew Heywood, στο βιβλίο του που τιτλοφορείται «Εισαγωγή στην πολιτική», σημειώνει τα ακόλουθα που παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον για το θέμα μας:
«Στην αγγλική βιβλιογραφία ο όρος quango είναι ακρωνύμιο των λέξεων quasi-autonomous nongovernmental organization [ημιαυτόνομος μη κυβερνητικός οργανισμός]. Πρόκειται για έναν όρο που φημίζεται για την ασάφειά του και τη σύγχυση που προκαλεί. Υπό τη γενικότερη έννοιά του, αναφέρεται σε κάθε οργανισμό που επιτελεί κυβερνητικές λειτουργίες και στελεχώνεται από διορισμένα στελέχη κι όχι από υπουργούς ή δημόσιους υπαλλήλους. Οι οργανισμοί αυτοί περιλαμβάνουν, επομένως, σώματα με ποικίλες εκτελεστικές λειτουργίες καθώς και συμβουλευτικές επιτροπές κι επιτροπές κρίσης. Το ημιαυτόνομο καθεστώς τους αναφέρεται στο γεγονός ότι βρίσκονται ΄΄εντός της εμβέλειας΄΄ της κυβέρνησης· ο μη κυβερνητικός χαρακτήρας τους σημαίνει ότι ανήκουν στο ΄΄μη αιρετό κράτος΄΄.
Τα πλεονεκτήματα των quango είναι τα εξής:
● Επιτρέπουν στην κυβέρνηση να χρησιμοποιεί την πείρα, την τεχνογνωσία και την εξειδικευμένη γνώση εξωτερικών συμβούλων.
● Μειώνουν το φόρτο εργασίας των ΄΄επίσημων΄΄ κυβερνητικών τμημάτων και υπηρεσιών.
Αντίθετα, τα quango έχουν δεχτεί κριτική για το ότι:
● Διευρύνουν το φάσμα της υπουργικής ευνοιοκρατίας κι έτσι συμβάλλουν στη συγκέντρωση της πολιτικής εξουσίας.
● Αποδυναμώνουν τη δημοκρατική ευθύνη μειώνοντας τη δυνατότητα των αντιπροσωπευτικών θεσμών να επιβλέπουν τις εργασίες της κυβέρνησης.
● Υποθάλπουν τη βαλκανοποίηση κάνοντας τη δημόσια διοίκηση περισσότερο ασύνδετη και λιγότερο συστηματική».
Ένας ημικρατικός οργανισμός, συνεπώς, το quango, θα μπορούσε μεσοπρόθεσμα να μειώσει το σπάταλο και υπέρογκο κράτος, με τη βραδύτητα που (τουλάχιστον στην ελληνική περίπτωση) το χαρακτηρίζει. Πέραν των μειονεκτημάτων που αποδίδονται στο quango ως θεσμό, όπως είδαμε μόλις προηγουμένως, θα πρέπει εδώ να αποδώσουμε κι ένα πολύ θετικό του πρόσημο, που έχει να κάνει με την ώθηση που θα δοθεί έτσι στην οικονομική ανάπτυξη. Γιατί; Διότι είναι πασιφανές, ότι με τη σμίκρυνση των δημοσίων δαπανών και, ως εκ τούτου, με επακόλουθη μία πρώτη εξυγίανση των δημοσιονομικών μεγεθών, μόνο αγαθοεργές θα είναι οι συνέπειες για το σύνολο των πολιτών: περισσότερα έργα δημοσίου χαρακτήρα, από πόρους που σήμερα δεσμεύονται υπέρ του διογκωμένου κράτους, αλλά και επένδυση στην παιδεία και την υγεία που τόσο πάσχουν.
Το quango θα λειτουργήσει, αναπόφευκτα, υπέρ και του υγιούς ανταγωνισμού, σε δημόσιο και ιδιωτικό επίπεδο. Μία ευγενής άμιλλα θα ξετυλιχτεί, αργά ή γρήγορα, αντικαθιστώντας την όποια νωθρότητα επιβάλλει τώρα η αίσθηση της κακώς νοουμένης μονιμότητας -ειδικά στον κρατικό τομέα. Ορθολογικότερη διανομή πόρων θα σημάνει και καλυτέρευση της αξιολόγησης όχι μόνο του υπάρχοντος ανθρωπίνου δυναμικού, αλλά και της επιλογής προσώπων για τη στελέχωση της λεγόμενης «νέας δημόσιας διοίκησης». Το κράτος, επομένως, απ’ τη στιγμή που θα εμποτιστεί με τη νοοτροπία μιας νέου τύπου επιχειρηματικότητας, θα αποκτήσει νέο πνεύμα: γρήγορες, fast track, διαδικασίες με ανθρωποκεντρισμό. Διάχυση δικαιοσύνης και αξιοκρατίας παντού. Μία πραγματική επανάσταση για τις ελληνικές, τουλάχιστον, συνθήκες. Ιδού γιατί το quango φαίνεται ότι θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ενδεχόμενο μέλλον για τη διακυβέρνηση μίας μεταμοντέρνας -και ίσως, κινούμενης στη σφαίρα της μεταπολιτικής- χώρας.