Καλοκαίρι 1999
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Η κυριότερη διαπίστωση των γεγονότων μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου παραμένει η είσοδος της παγκόσμιας πολιτικής σε νέα δεδομένα και καταστάσεις. Υπό τις συνθήκες αυτές η σημασία της γεωπολιτικής (ως πολιτικής βασισμένης στους γεωγραφικούς χάρτες) σαφώς και απέκτησε μεγαλύτερη βαρύτητα απ’ ότι στο παρελθόν.
Όντως το τέλος της αντιπαράθεσης ΗΠΑ – Σοβιετικής Ένωσης οδήγησε όχι βέβαια στο κατά Φουκουγιάμα «τέλος της ιστορίας», αλλά σε νέα ανακατανομή δυνάμεων και συνεπώς έλλειψη σχετικής σταθερότητας. Η πτώση του κομμουνιστικού μπλοκ στην ανατολική Ευρώπη, η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, της Γιουγκοσλαβίας και της Τσεχοσλοβακίας, καθώς και η νεοϊμπεριαλιστική εξάπλωση του ΝΑΤΟ σε εδάφη της επιρροής της πρώην ΕΣΣΔ, διαμόρφωσαν ένα εντελώς καινούριο περιβάλλον, που για να γίνει κατανοητό χρειάζεται να αναλυθεί λεπτομερώς.
Μ’ αυτήν την έννοια προτάσσεται η ανάγκη ν’ ασχοληθούμε με την γεωπολιτική του 21ου αιώνα και όχι μ’ αυτή του 20ού. Είναι δηλ. πολύ σημαντικό και επιβεβλημένο οι μελέτες μας να είναι θεμελιωμένες στα πλαίσια της μετά το 1990 περιόδου και απαλλαγμένες από το διπολικό στοχασμό της προγενέστερης εποχής. Η σύγχρονη σκέψη περί γεωπολιτικής είναι βασικό να συγκροτείται πάνω στο τριγωνικό μοντέλο κατανόησης του κόσμου και όχι πάνω στο δυαδικό (καλό – κακό) ή στο μονολιθικό (παγκόσμια κυριαρχία μιας μοναδικής υπερδύναμης). Είναι επίσης υποχρεωτικό κάθε παρόμοια σκέψη να ξεκινά από μια θεμελιώδη αρχή: η γεωπολιτική έρευνα να κινείται δομικά από το παγκόσμιο προς το τοπικό στοιχείο και όχι το αντίθετο˙ η αντίληψή μας δηλ. για την γεωπολιτική πρέπει πρώτιστα να ορά τον κόσμο σφαιρικά, ως ενιαίο σύνολο και ως γιγαντιαίο πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ των υπερδυνάμεων. Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια οι τοπικές διαφορές εκλαμβάνονται ως μέρος των γενικότερων συγκρούσεων συμφερόντων στον πλανήτη.
Ο Τζωρτζ Όργουελ στο κλασικό του έργο «1984» περιέγραψε πλήρως την γεωπολιτική εικόνα του μέλλοντος. Σύμφωνα μ’ αυτήν στον πλανήτη του 21ου αιώνα τίθενται τρία υπερκράτη, διαφορετικά και αντίπαλα το ένα από το άλλο: η Ευρασία, η Ωκεανία και η Ανατολασία. Δεν είναι λοιπόν καθόλου δύσκολο να καταλάβει κανείς ότι οι μετά το 1990 εξελίξεις οδηγούν όχι στον κόσμο της παγκοσμιοποίησης (ένας πολιτισμός, μία θρησκεία, ένα κράτος) των εβραιοφιλελεύθερων στοχαστών Κίσινγκερ, Μπρεζίνσκι και Φουκουγιάμα ή στην πληθώρα πολιτισμικών σφαιρών του Χάντινγκτον, αλλά στον κόσμο της τριαδικής εξισορρόπησης ανάμεσα στις τρεις κυρίαρχες πολιτικές / πολιτισμικές υπερδυνάμεις. Οι υπερδυνάμεις αυτές κατανέμονται ως εξής:
1. οργουελική Ευρασία = Ευρώπη (πλην Μεγ. Βρετανίας) και Ρωσία˙
2. οργουελική Ωκεανία = ΗΠΑ + Μεγ. Βρετανία + Ισραήλ + Καναδάς + Αυστραλία + Νέα Ζηλανδία + Νότια Αφρική + Ιαπωνία˙
3. οργουελική Ανατολασία = Ασία (πλην Ισραήλ και Ιαπωνίας) + Αφρική (πλην Νότιας Αφρικής) + Λατινική Αμερική.
Στο σχήμα αυτό η σημασία της Ευρασίας είναι αποφασιστική. Πρόκειται για μια μείζουσα Ενδιάμεση Περιοχή στον χώρο-κλειδί του κόσμου, στο πραγματικό επίκεντρο των πλανητικών εξελίξεων. Η υπόσταση της Ευρασίας ως πανγήινης Ενδιάμεσης Περιοχής την καθιστά παγκόσμιο κέντρο. Η ιδεολογική ουσία της Ευρασίας συμπυκνώνεται στην αρχή «Tertium datur» («Το τρίτο είναι δεδομένο»): ούτε το ένα, ούτε το άλλο! Ούτε Ανατολή, ούτε Δύση!
Η γεωγραφική θέση της Ευρασίας ακριβώς στο ενδιάμεσο των ατλαντικών δυνάμεων (Ωκεανία) και του Τρίτου Κόσμου (Ανατολασία) την καθιστά περιοχή αύξουσας γεωπολιτικής βαρύτητας˙ υπό αυτήν την έννοια, όντως αυτός που θα ελέγχει την Ευρασία, θα κυβερνάει τον κόσμο (θεωρία Μακίντερ, Χαουσχόφερ). Το βασικό αυτό αξίωμα, που κατείχαν άριστα οι Μέγας Αλέξανδρος, Τζένγκις Χαν, Ναπολέων και Χίτλερ, έρχονται οι ίδιες αυριανές προοπτικές να δικαιώσουν και να τοποθετήσουν στην πρώτη γραμμή!
Πρόκειται για την γεωστρατηγική θεώρηση του ζωτικού χώρου, αλλά και για το περίφημο «Εξόρμηση προς Ανατολάς» («Drang nach Osten»), που στην ουσία αποτελούν τον πυρήνα της συνολικής γεωπολιτικής του χτες, του σήμερα, μα (κυρίως) και του αύριο. Είναι σημαντικό εδώ να σημειωθεί πως στο υπόστρωμά της η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης μπορεί να εκληφθεί ως πρώιμο στάδιο μιας ενιαίας Ευρασίας του μέλλοντος…
Όσον αφορά τον παγκόσμιο ατλαντισμό, αυτός έχει ήδη σχηματοποιηθεί ως γεωπολιτικός χώρος και μαλιστα βγήκε ως ένα βαθμό νικητής από τις παγκόσμιες εξελίξεις, μετά την υπεροχή των ΗΠΑ έναντι της ΕΣΣΔ. Η ατλαντική πλατφόρμα έχει τις βαθύτερες ρίζες της στην παγκόσμια πολιτική των ΗΠΑ, η οποία περιλαμβάνει και το ρόλο των 4 κρατών, που γεωγραφικά ανάηκουν σε άλλες ηπείρους και τα οποία εκτελούν τη λειτουργία των υποϊμπεριαλιστικών σταθμών, αυτών της Μεγ. Βρετανίας, του Ισραήλ, της Ιαπωνίας και της Νότιας Αφρικής. Μια άλλη παράμετρο της σύγχρονης εξουσιαστικής γεωπολιτικής του ατλαντισμού συνιστά ο μυστικός του πόλεμος κατά της Ενωμένης Ευρώπης (περίπτωση Echelon), η περιθωριοποίηση της Ρωσίας, καθώς και η προσπάθεια εξόντωσης μικρών περιφερειακών αντιαμερικανικών χωρών, όπως η Γιουγκοσλαβία, το Ιράκ και η Λιβύη.
Ο ατλαντισμός, που συνθέτει και αντιπροσωπεύει την απειλή του σύγχρονου επεκτατισμού, χρησιμοποιεί για την υλοποίηση των σχεδίων του και δύο ακόμη ενδοευρασιατικές δυνάμεις: τον ταλμουδομαρξισμό και τους τουρανομογγόλους˙ αυτές ακριβώς οι δυνάμεις αποτελούν τον Δούρειο Ίππο του ιμπεριαλισμού του 21ου αιώνα. Με δύο λόγια αν θέλουμε να περιγράψουμε την ατλαντική γεωπολιτική φιλοσοφία, αυτή συνίσταται στο όραμα της υλοποίησης της Νέας Τάξης Πραγμάτων: δηλ. την παγκόσμια μονοκρατορία υπό την ηγεμονία του Μεγάλου Αδελφού. Η ατλαντική γεωπολιτική πεμπτουσία επικεντρώνεται στον εξουσιασμό του Παντεπόπτη Οφθαλμού…
Στη μελλοντική αντίθεση μεταξύ των τριών υπερδυνάμεων του πλανήτη, μείζονος σημασίας αποβαίνει η δυνατότητα συμμαχίας ανάμεσα σε δύο από αυτές, που φυσικά εν γένει στρέφεται κατά της τρίτης. Αν δεχτούμε το αξονικό μοντέλο «1ο άκρο: Ατλαντισμός (Ωκεανία) – Κέντρο: Ενδιάμεση Περιοχή (Ευρασία) – 2ο άκρο: Τρίτος Κόσμος (Ανατολασία)», τότε θα φτάσουμε σε σημαντικά πορίσματα. Με βάση λοιπόν το παραπάνω μοντέλο η έκβαση του μελλοντικού παγκόσμιου ανταγωνισμού εξαρτάται από τη σύναψη συμμαχίας μιας από τις δυο ακραίες υπερδυνάμεις με την Ευρασία. Στην περίπτωση αυτή δημιουργείται ένα σύστημα συγκοινωνούντων δοχείων, το οποίο καταγράφει τον κυρίαρχο του μελλοντικού κόσμου.
Γεωγραφικά και πολιτισμικά δεδομένα, από την άλλη πλευρά, φέρνουν πολύ εγγύτερα την Ευρασία με τον Τρίτο Κόσμο, παρά με τον ατλαντισμό˙ άρα το πιθανότερο είναι η Ευρασία με τον Τρίτο Κόσμο να λειτουργήσουν ως συγκοινωνούντα δοχεία, σηματοδοτώντας έτσι το νικητή της γεωπολιτικής μάχης του αύριο. Ο σχηματισμός συστήματος συγκοινωνούντων δοχείων είναι αναπόφευκτος, διότι καταμερισμένες στα τρία οι υπερδυνάμεις είναι καταδικασμένες σε συνεχή αδράνεια και εντροπία˙ είναι επομένως νομοτελειακή η τάση τους προς τη δημιουργία συνασπισμού των δύο εναντίον της τρίτης…
Θα ήταν λάθος στο σημείο αυτό να παραβλέψουμε την χρονική εξέλιξη των γεγονότων στο πέρασμα προς μια εντελώς καινούρια για την ανθρωπότητα εποχή: τη Νέα Εποχή. Η περίοδος λοιπόν που προέκυψε μετά τη λήξη του 2ου παγκοσμίου πολέμου κλήθηκε ψυχρός πόλεμος. Κατά το χρονικό αυτό διάστημα κύριο χαρακτηριστικό ήταν ο διπολισμός, ΗΠΑ εναντίον ΕΣΣΔ, «ελεύθερος κόσμος» εναντίον κομμουνιστικού μπλοκ. Διαμορφώθηκε έτσι το «σιδηρούν παραπέτασμα» που κατέρρευσε το 1989. Με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης αναδύθηκε η πλανητική ηγεμονία των ΗΠΑ, κύριο συστατικό στοιχείο της νέας περιόδου, την οποία μπορούμε να ονομάσουμε συμβατικά Μετάβαση στη Νέα Εποχή. Ο διπολισμός μεταβλήθηκε σε μονοπολισμό, η μοντέρνα εποχή σε μεταμοντέρνα, κυρίαρχος ιστός της οποίας είναι το πρότυπο του «αμερικανικού ονείρου» (πολιτισμός της Coca-Cola): δημιουργία παρασιτικών / υπερκαταναλωτικών κοινωνιών, έκλειψη του εθνικού στοιχείου και ατομιστικός μηδενισμός…
Σύμφωνα με μία εκδοχή η μετάβαση στη Νέα Εποχή θα διαρκέσει συνολικά 20 χρόνια περίπου (1990 – 2010), οπότε επέρχεται πλέον η Νέα Εποχή. Κεντρικό γνώρισμα της νέας γεωπολιτικής είναι εκ νέου το εβραϊκό ζήτημα, αιχμή του οποίου αποτελεί ο σιωνισμός (υπεριουδαϊσμός). Υπό αυτό το πρίσμα το μεσανατολικό όχι μόνο δεν οδεύει προς λύση, αλλά συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο˙ ο 21ος αιώνας θα σηματοδοτήσει νέα έκρηξη στην περιοχή – ευρεία σύγκρουση Εβραίων – Αράβων. Και πάλι παρατηρείται ένα είδος αναγέννησης της ιστορίας, με την για πολλοστή φορά επανάληψη της αιώνιας αντιπαράθεσης μεταξύ Σημιτών (Εβραίων) και Αρίων (Αράβων)!
Η μοντέρνα σιωνιστική πλανητική γεωπολιτική αποτελεί γεωπολιτικό σύστημα βασισμένο στην υδάτινη υπεροχή (κυριαρχία επί της θαλάσσης). Με άξονα το Ισραήλ, το γεωπολιτικό αυτό δόγμα θεωρεί ως σημεία-επίκεντρά του τρεις τοποθεσίες της ευρύτερης Μεσογείου: την Κύπρο, τη διώρυγα του Σουέζ και την Κρήτη.
Άλλο βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα προοπτικής της γεωπολιτικής είναι το ήδη αναδυόμενο νέο κύμα τρομοκρατίας, που συνιστά τη Νέα Τρομοκρατία. Αυτή θα στραφεί έντονα κατά του δυτικού πολιτισμού με τη μορφή του ιερού ισλαμικού πολέμου Τζιχάντ˙ η μέθοδος του Τζιχάντ επικεντρώνεται στο σχηματισμό ταγμάτων θανάτου κατά της «άπιστης» Δύσης. Τα τάγματα αυτά θα αποσκοπούν στην εξαφάνιση της Δύσης μέσω γενοκτονίας του πληθυσμού της.
Άλλο αξιοσημείωτο στοιχείο της γεωπολιτικής του μέλλοντος είναι ο ρόλος της Τουρκίας στο πέρασμα προς τη Νέα Εποχή. Η τάση της Τουρκίας (από την κεντρικότατη θέση της στον ευρασιατικό χώρο) παραμένει βέβαια η δημιουργία ενός τουρκικού υπερκράτους (νέα οθωμανική αυτοκρατορία), που θα επεκτείνεται από το Αδριατικό πέλαγος ως το Σινικό τείχος. Το τουρκικό αυτό όνειρο υπογραμμίζει επακριβώς το κέντρο βάρους της Ευρασίας: πρόκειται για το δρόμο του μεταξιού, γεωπολιτική αρτηρία των αγωγών πετρελαίου και αερίου, καθώς και τα εδάφη των υδάτων του Τίγρη και του Ευφράτη˙ έτσι η γεωπολιτική μεταβάλλεται σε γεωοικονομία.
Να σημειώσουμε επίσης πως ειδικό βάρος στη σύγχρονη γεωοικονομία τείνει να αποκτήσει ένα νέο τρίγωνο πετρελαίου, τα κοιτάσματα του οποίου θα επηρεάσουν αναμφισβήτητα την μελλοντική οικονομική πορεία της Δύσης, αλλά και του πλανήτη. Το τρίγωνο αυτό περιλαμβάνει τον Καύκασο, τον Περσικό κόλπο και το Αιγαίο πέλαγος. Υπό το πρίσμα αυτό μπορούν πιο εύκολα να ερμηνευτούν οι κατά καιρούς πολιτικές και στρατιωτικές κρίσεις στα εν λόγω ευαίσθητα σημεία του πλανήτη.
Ένα λοιπόν σαφές συμπέρασμα, όσον αφορά τις περαιτέρω εξελίξεις, είναι πως η γεωπολιτική του νέου αιώνα λαμβάνει τριπλή μορφή: γεωπολιτική του πετρελαίου, γεωπολιτική των υδάτων και γεωπολιτική των τούνελς. Το τελευταίο αυτό σημείο αποτελεί την πλέον ελκυστική πλευρά της μελλοντικής γεωπολιτικής έρευνας. Πρόκειται για μια θεωρία, που μόλις τώρα εξελίσσεται επιστημονικά, τη θεωρία της κούφιας γης. Σύμφωνα με αυτήν, η γη είναι κούφια και εντός αυτής υπάρχει μια άλλη γη και ένας άλλος πολιτισμός, τα δε συμβαίνοντα στην γήινη επιφάνεια ουσιαστικά αποτελούν αντανάκλαση δρώμενων και αποφάσεων των κατοίκων της εσωτερικής γης, των ενδογήινων! Οι ατέλειες αυτής της θεωρίας είναι βέβαια οφθαλμοφανείς και δεν αντέχουν σε μια πιο σοβαρή εξέταση, αλλά είναι σίγουρο πως θα μειώνονται με την εξέλιξή της και την πρόοδο της έρευνας. Σε μια σοβαρή γεωπολιτική ανάλυση εφεξής, η θεωρία αυτή πρέπει πλέον να λαμβάνεται υπόψη.
Τονίσαμε ήδη το ρόλο της Ευρασίας ως αυτόνομης και ενιαίας ηπείρου – υπερκράτος του μέλλοντος, ο οποίος είναι τεράστιας σημασίας για τις εξελίξεις στον σχεδιασμό της πλανητικής γεωστρατηγικής του αύριο. Πιο είναι όμως το κέντρο αυτής της μείζονας Ενδιάμεσης Περιοχής; Οι απόψεις επί του προκειμένου ποικίλλουν: ξεκινούν από τη Ρωσία ως συνδετικό κρίκο Ευρώπης και Ασίας, περνούν στην Τασκένδη ως γεωφυσικό ευρασιατικό κέντρο και καταλήγουν σε μια αινιγματική περιοχή, που πρώτος ανέφερε ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, την Κόκκινη Μηλιά. Η περίεργη αυτή τοποθεσία (πιθανή καρδιά της Ευρασίας) δεν αποκλείεται να αποτελείται από τις ευρασιατικές στέπες (νότια της Ρωσίας), ίσως δε να είναι και αυτή η ίδια η Μογγολία. Αξίζει να αναφερθεί πως ο ίδιος ο Χάουσχοφερ έγραψε κάποτε πως το κέντρο του κόσμου βρίσκεται στη Μογγολία!
Σήμερα, στην περίοδο της μετάβασης στη Νέα Εποχή, παρατηρούνται δύο αντίπαλα ιδεολογικά ρεύματα, φορείς διαμετρικά αντιθέτων θέσεων για τη μορφή του μελλοντικού κόσμου. Τα ρεύματα αυτά αποτελούν πλήρεις ιδεολογίες, φανερώνοντας έτσι πως οι μελλοντικές ιδεολογικές μάχες δε θα δίνονται στο πεδίο της οικονομίας (μαρξισμός, φιλελευθερισμός) ή του έθνους (εθνικισμός, διεθνισμός), αλλά σ’ αυτό της τοπολογίας (landschaft). Επιγραμματικά:
1. Το πρώτο ρεύμα εκφράζεται υπέρ της παγκοσμιοποίησης, της μονοκρατορίας μιας υπερδύναμης και της ουσιαστικής ισοπέδωσης των λαών, πολιτισμών και θρησκειών.
2. Το δεύτερο ρεύμα πρεσβεύει την πολυμορφία του αυριανού κόσμου, μέσω του τριγωνικού μοντέλου υπερκρατών, που θα κυριαρχούν σ’ αυτόν.
Από το αποτέλεσμα που θα προκύψει από τη σύγκρουση μεταξύ των δύο αυτών ισχυρών ρευμάτων θα εξαρτηθεί ο χαρακτήρας της επερχόμενης Νέας Εποχής: Ολοκληρωτική Νέα Τάξη Πραγμάτων ή Τριγωνική Ισορροπία Υπερδυνάμεων;