10.9.2020
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Τι θα γινόταν άραγε στην περίπτωση που κάποια “μαύρη Παρασκευή” εξαλείφονταν ξαφνικά όλες οι ψηφιακά αποθηκευμένες πληροφορίες από τα ηλεκτρονικά αρχεία των υπολογιστών μας; Τι θα σήμαινε αυτό για την ανθρωπότητα; Υπάρχει πιθανότητα να ξυπνήσουμε ένα πρωί και να διαπιστώσουμε ότι έχουμε απωλέσει για πάντα όλα μας τα ψηφιακά δεδομένα (κείμενα, έγγραφα, φωτογραφίες κτλ.); Και ποιο θα ήταν το μέλλον του κόσμου μας σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο;
Μπορεί οι ερευνητές να μην έχουν ασχοληθεί (στην Ελλάδα, καθόλου) με το πρόβλημα της “ψηφιακής μαύρης τρύπας” -έτσι ονομάζεται το εφιαλτικό φαινόμενο της απώλειας των ηλεκτρονικών μας δεδομένων-, όμως το ζήτημα είναι υπαρκτό και καθόλου υπερβολικό. Κι όμως θα έπρεπε το θέμα να μας απασχολεί, από τη στιγμή που ο ίδιος ο επικεφαλής της Google, Βιντ Σερφ, προειδοποίησε για τον κίνδυνο η εποχή μας να αποτελέσει ιστορικά έναν “ξεχασμένο αιώνα”, με τα e-mail και τις αποθηκευμένες φωτογραφίες μας να βρίσκονται σε κίνδυνο... “Ψηφιακό υλικό, συμπεριλαμβανομένων βασικών ιστορικών εγγράφων, θα μπορούσε να χαθεί για πάντα, επειδή τα προγράμματα για την προβολή τους θα καταστούν ανενεργά”, είπε συγκεκριμένα ο Σερφ.
Αξίζει να παρακολουθήσουμε εδώ τη σκέψη του Βιντ Σερφ, ο οποίος δήλωσε ακόμη τα εξής: “Τα πρώτα βήματα της ανθρωπότητας στον ψηφιακό κόσμο θα μπορούσαν να χαθούν για τους ιστορικούς του μέλλοντος... Είμαστε μπροστά στο ενδεχόμενο μίας «ξεχασμένης γενιάς» ή ακόμη και ενός «ξεχασμένου αιώνα» λόγω του λεγόμενου «bit rot», όπου τα παλιά αρχεία του υπολογιστή μετατρέπονται σε άχρηστα σκουπίδια. Σκεφτείτε μόνο την ποσότητα τεκμηρίωσης από την καθημερινή μας ζωή που καταγράφεται σε ψηφιακή μορφή, όπως οι αλληλεπιδράσεις μας μέσω e-mail, τα tweets των ανθρώπων και όλον τον παγκόσμιο ιστό, και θα σας γίνει σαφές ότι υπάρχει πιθανότητα να χάσουμε πάρα πολλά από την ιστορία μας”...
Τέλος, ο Σερφ, σε συνέντευξή του στην αγγλική εφημερίδα “Guardian”, απηύθυνε τη δραματική έκκληση: “Πετάμε επιπόλαια όλα μας τα δεδομένα σ' αυτό που θα μπορούσε να μετατραπεί σε μία μαύρη τρύπα πληροφοριών χωρίς να το συνειδητοποιήσουμε. Ψηφιοποιούμε τα πράγματα, επειδή πιστεύουμε ότι θα τα διατηρήσουμε, αλλά αυτό που δεν καταλαβαίνουμε είναι πως αν δεν κάνουμε άλλα βήματα, αυτές οι ψηφιακές εκδόσεις ίσως δεν αποδειχθούν καλύτερες, αλλά χειρότερες, για τα αντικείμενα που ψηφιοποιήσαμε. Εάν υπάρχουν φωτογραφίες που σας ενδιαφέρουν πραγματικά, εκτυπώστε τες”!
Όντως, υπάρχει μία κεντρική αντίφαση: ενώ ο σύγχρονος άνθρωπος ψηφιοποιεί κυριολεκτικά τα πάντα -από έγγραφα και φωτογραφίες, μέχρι ταινίες και μουσική-, εν τούτοις είναι πιο ευάλωτος από ποτέ στο να χάσει όλες τις αναμνήσεις του. Με ό,τι είδους ψυχικά τραύματα μπορεί να συνεπάγεται κάτι τέτοιο και με ό,τι είδους κοινωνικές, οικονομικές κτλ. συνέπειες... Φαντάζεται άραγε κανείς, σε τι κατάσταση θα περιέλθει το σύνολο σχεδόν των ανθρώπων στον πλανήτη, εάν κάποια μελλοντική στιγμή χαθούν για πάντα όλα τα αποθηκευμένα αρχεία των ηλεκτρονικών υπολογιστών; Τι ειρωνεία... Θα έχουν σωθεί δίσκοι και κασέτες με αρχεία από τη δεκαετία του 1980 -για την “ανάγνωση” των οποίων δεν απαιτούνται ιδιαίτερες προδιαγραφές-, αλλά θα έχουν εξαφανιστεί από τη μνήμη των υπερσύγχρονων υπολογιστών όλα τα πρόσφατα δεδομένα...
Ας πάρουμε το παράδειγμα των βιβλίων. Μπορεί μεν τα βιβλία που τυπώνονται σε χαρτί να είναι ευάλωτα στην υγρασία ή τη φωτιά, όμως στην πραγματικότητα αντιπροσωπεύουν ένα αρκετά καλό μέσο για την αποθήκευση γνώσης μακράς διαρκείας σε σύγκριση π.χ. με τις μονάδες του υπολογιστή. Τα έντυπα βιβλία, σε αντίθεση με τα ηλεκτρονικά (e-book), έχουν τη δυνατότητα να αποθηκεύουν μία σχετικά υψηλή πυκνότητα πληροφοριών χωρίς να είναι πολύ ογκώδη και χωρίς να απαιτείται ειδικός εξοπλισμός για την πρόσβαση σε αυτά· τα έντυπα βιβλία είναι προσβάσιμα σε όλους. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για τα ηλεκτρονικά βιβλία. Τι θα συμβεί, για παράδειγμα, αν για κάποιο λόγο στο μέλλον οι μηχανές ανάγνωσης e-book παύσουν να λειτουργούν και αδυνατούν να “διαβάσουν” τα αποθηκευμένα δεδομένα; Αυτό που ισχύει για τα ηλεκτρονικά βιβλία, ισχύει -ίσως και περισσότερο- για άλλες ψηφιακά καταχωρημένες πληροφορίες, όπως έγγραφα, φωτογραφίες κτλ.
Τι φταίει για την ενδεχόμενη “ψηφιακή τρύπα” του μέλλοντος; Σαφώς ευθύνονται οι ολοένα και πιο σύνθετες τεχνολογικές αναβαθμίσεις των ηλεκτρονικών υπολογιστών, που μοιάζουν ασταμάτητες. Ήδη υπολογιστές των αμέσως προηγούμενων δεκαετιών αδυνατούν να “τρέξουν” σύγχρονα προγράμματα. Χρειάζεται πολύς χρόνος, κόπος, αλλά και χρήμα, για να μπορεί κανείς να παρακολουθεί συνεχώς την όλο και πιο εξελισσόμενη ανάπτυξη της πληροφορικής. Έτσι, αθέλητα ίσως, πλησιάζουμε εγγύτερα στον κίνδυνο όλη αυτή η τεράστια ποσότητα δεδομένων που καταναλώνεται και μεταδίδεται καθημερινά ανά την υφήλιο να είναι δραματικά εφήμερη... Εικόνες, γράμματα, τραγούδια και πόσα άλλα δεν υπάρχουν καθόλου ως φυσικά αντικείμενα, παρά μόνο σε μία άϋλη διάσταση.
Αποτελούν μήπως τα παραπάνω αποκύημα φαντασίας, μία εφιαλτική προοπτική που δεν θα συμβεί τελικά ποτέ; Δεν θα το λέγαμε. Κι αυτό, επειδή η σημερινή ψηφιακή-ηλεκτρονική κοινωνία δεν είναι καθόλου άτρωτη π.χ. στο ενδεχόμενο μίας μαζικής κυβερνο-επίθεσης “τεχνο-τρομοκρατών” (hackers). Εάν συμβεί κάποτε κάτι ανάλογο -και κανείς δεν μας καθησυχάζει ότι αυτό δεν θα μπορούσε να συμβεί-, τότε ο σύγχρονος πολιτισμός θα καταρρεύσει μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου. Το επιτρέπει η περίπλοκη διασύνδεση της παραγωγής και των οικονομιών σε όλο τον κόσμο σήμερα, κάτι που καθιστά τον τεχνολογικό μας πολιτισμό άκρως επιρρεπή σε μία ξαφνική κατάρρευση, απ' ό,τι ίσχυε για τις κοινωνίες του παρελθόντος. Αν και οι περισσότεροι δεν θέλουν να το παραδεχθούν, εν τούτοις η απειλή να αποδειχθούν οι καιροί που ζούμε νέοι “σκοτεινοί αιώνες” είναι ορατή...