10.9.2020
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Είναι η Γη στρογγυλή; Για τους περισσότερους συνανθρώπους μας, αυτό είναι κάτι το αυτονόητο· όπως 1 + 1 = 2, έτσι και η στρογγυλότητα του πλανήτη Γη αντιμετωπίζεται ως μία αδιαμφισβήτητη επιστημονική αλήθεια.
Υπάρχουν, εν τούτοις, κάποιοι ερευνητές που αμφισβητούν έντονα ότι ο πλανήτης που ζούμε έχει σφαιρικό σχήμα! Είναι οι οπαδοί και οι θεωρητικοί μιας σχετικά νέας θεωρίας -της θεωρίας της “επίπεδης Γης”-, η οποία όμως εδράζεται γερά πίσω στο παρελθόν και στις παλαιότερες αντιλήψεις του ανθρώπου για τον πλανήτη και, εν γένει, για το σύμπαν μας...
Ποια είναι σε γενικές γραμμές τα επιχειρήματα των θιασωτών της εν λόγω, αλλόκοτης με μια πρώτη ματιά, θεωρίας; Είναι βασικά τα εξής:
α) Αν κοιτάξει κανείς τον ορίζοντα, βλέπει τα πάντα επίπεδα! Δεν υπάρχει αποδεδειγμένα καμία καμπυλότητα στον χώρο. Ακόμη κι αν παρατηρήσει κανείς τον ορίζοντα π.χ. πάνω από μια μεγάλη λίμνη, και πάλι θα τον δει επίπεδο, όχι καμπύλο...
β) Οποιαδήποτε μάζα νερού που συμμορφώνεται με την υποτιθέμενη καμπυλότητα της Γης θα έπρεπε να παρουσιάζει μία διόγκωση στο κέντρο της· η φυσική κατάσταση του νερού, να βρίσκει και να διατηρεί μία επίπεδη επιφάνεια, το αποδεικνύει...
γ) Γιατί άραγε κανείς δεν διεκδικεί μία ολόκληρη ήπειρο, την Ανταρκτική; Μα επειδή... η Ανταρκτική στην πραγματικότητα δεν είναι παρά το περίβλημα της επίπεδης Γης, κάτι σαν παγωμένος γιγάντιος φράκτης, που περικλύει τον πλανήτη μας, εμποδίζοντας οτιδήποτε κινείται μέσα σ' αυτόν να βγει έξω! Πρόκειται λοιπόν όχι για ήπειρο, αλλά για μάζα πάγου 360 μοιρών που περιβάλλει τη Γη μας, συγκρατώντας τα νερά των ωκεανών...
δ) Δεν έχουμε πραγματικές εικόνες της Γης από τον ουρανό! Όλα όσα κατά καιρούς μας δείχνουν -όλο οι ίδιες και οι ίδιες φωτογραφίες, δεκαετίες τώρα...- δεν είναι τίποτ' άλλο από αποτέλεσμα επεξεργασίας. Πού είναι οι αυθεντικές φωτογραφίες της Γης από δορυφόρους κτλ., που να αποδεικνύουν ότι είναι όντως σφαιρική;
ε) Οι ακτίνες του Ήλιου, εάν αυτός ήταν όντως 93 εκατομμύρια μίλια μακριά μας, θα έφταναν στη Γη ευθεία και όχι σε γωνία. Άρα, ο Ήλιος δεν είναι καθόλου τόσο μεγάλος όσο προσπαθούν να μας πείσουν, ούτε και τόσο μακριά μας... Η αλήθεια είναι ότι τόσο αυτός όσο και η Σελήνη είναι μικρά σώματα-”φώτα” που περιστρέφονται σε πολύ-πολύ κοντινή απόσταση γύρω από την επίπεδη Γη!
Μάλιστα, οι υποστηρικτές της θεωρίας χρησιμοποιούν και ένα ακόμα αποδεικτικό στοιχείο: το επίσημο σύμβολο του ΟΗΕ (Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών), το οποίο -κατ' αυτούς- δείχνει τη Γη όπως πραγματικά είναι, δηλ. ένας επίπεδος δίσκος! Συνεπώς, ο χάρτης του κόσμου μας (η υδρόγειος σφαίρα, όπως μαθαίνουμε από μικρά παιδιά στο σχολείο) είναι τελείως διαφορετικός από αυτόν που νομίζουμε...
Αξίζει εδώ να παραθέσουμε την επιστημονική απάντηση στα παραπάνω, με βάση τα τρία κριτήρια που έθεσε το 2006 η Διεθνής Αστρονομική Ένωση προκειμένου ένα ουράνιο σώμα να θεωρείται πλανήτης: α) πρέπει να βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο· β) πρέπει να έχει καθαρίσει τη γειτονική του περιοχή από άλλα συγκρίσιμου μεγέθους σώματα (εξαιρούνται οι δορυφόροι του)· γ) πρέπει να έχει επαρκή μάζα ώστε να έχει στρογγυλοποιηθεί κάτω από την επίδραση της βαρύτητάς του.
Ας σταθούμε, λοιπόν, στο τρίτο κριτήριο -περί στρογγυλοποίησης- που μας ενδιαφέρει στο παρόν θέμα. Γιατί ορισμένα ουράνια σώματα, όπως οι πλανήτες, έχουν σφαιρικό σχήμα, ενώ άλλα -π.χ. οι αστεροειδείς- έχουν ακανόνιστο; Ο κύριος λόγος είναι η βαρύτητα. Η βαρύτητα της Γης είναι στην πραγματικότητα μία δύναμη που τραβάει όλα τα σώματα προς το κέντρο της. Άρα το νερό κινείται προς τα κάτω, έτσι ώστε να απέχει τη μικρότερη δυνατή αποσταση από το κέντρο της Γης.
Το νερό όμως είναι ρευστό και μπορεί να ρέει. Πώς τέλος πάντων απέκτησε σφαιρικό σχήμα ένας πετρώδης πλανήτης σαν τη Γη; Η απάντηση είναι, ότι το σχήμα τον πλανητών καθορίζεται κατά τα πρώτα χρόνια σχηματισμού τους, όπου τα πάντα είναι πολύ ζεστά και ρευστά, συνεπώς η διαμόρφωση των πραγμάτων ευκολότερη.
Δεν έχουν όμως όλα τα ουράνια σώματα το ίδιο σχήμα, διότι ορισμένα εξ αυτών δεν είχαν εξαρχής επαρκή μάζα ώστε η βαρύτητα να τα μετατρέψει σε σφαίρες. Όπως εξηγούν οι ειδικοί, η ακτίνα που ένα σώμα πρέπει να έχει για να είναι σφαιρικό ποικίλλει από 300 περίπου χιλιόμετρα για βραχώδη σώματα, ενώ για σώματα που αποτελούνται κυρίως από πάγο είναι περίπου 200 χιλιόμετρα (ο πάγος έχει πιο αδύναμους χημικούς δεσμούς από την πέτρα κι έτσι κάνει το έργο της βαρύτητας ευκολότερο). Αν ένα σώμα έχει ακτίνα μικρότερη από 200 χιλιόμετρα, τότε πρακτικά είναι δυνατό σχεδόν οποιοδήποτε σχήμα, όπως άλλωστε δείχνουν οι πάρα πολλοί αστεροειδείς στο ηλιακό μας σύστημα. Κλασικά παραδείγματα είναι ο Φόβος και ο Δείμος, οι δύο δορυφόροι του Άρη, με τα πολύ αλλόκοτά τους σχήματα...
Εκτός όμως απ’ τη βαρύτητα, πολύ σημαντικό ρόλο στο σχήμα ενός σώματος παίζει και η ταχύτητα περιστροφής του. Κανένα ουράνιο σώμα δεν είναι απόλυτα σφαιρικό, απλούστατα διότι όλα τα ουράνια σώματα περιστρέφονται. Ένα σώμα που περιστρέφεται, γίνεται πεπλατυσμένο στους πόλους του, με την πεπλάτυνση να εξαρτάται από την ταχύτητα περιστροφής. Π.χ. ο Κρόνος, επειδή περιστρέφεται πιο γρήγορα είναι πιο πεπλατυσμένος από τη Γη.
Και το ερώτημα εδώ είναι: θα μπορούσε άραγε ένας πλανήτης να περιστρέφεται τόσο γρήγορα ώστε να είναι επίπεδος; Η απάντηση: όσο πιο γρήγορα περιστρέφεται, τόσο μεγαλύτερη φυγόκεντρη δύναμη δέχεται η επιφάνειά του. Αν αυτή η δύναμη γίνει μεγαλύτερη της βαρύτητας, τότε ο πλανήτης αυτός... θα αρχίσει να εκσφενδονίζει τα κομμάτια του στο διάστημα! Υπάρχει έτσι ένα πρακτικό όριο στην ταχύτητα περιστροφής...
Όπως αναφέραμε και στην αρχή του κειμένου, ωστόσο, η θεωρία περί επίπεδης Γης έχει τις ρίζες της βαθιά πίσω στο παρελθόν του ανθρώπου, και ειδικά στις θρησκείες... Η κοσμοαντίληψη λαών της απώτατης ιστορίας και προϊστορίας, όπως οι Βαβυλώνιοι, οι Αιγύπτιοι, οι Ινδοί κ.ά., ήθελε τη Γη να είναι επίπεδη και γύρω από αυτή να περιστρέφονται όλα τα υπόλοιπα ουράνια σώματα και, κατ' επέκταση, όλο το σύμπαν! Πρώτοι οι αρχαίοι Έλληνες ήταν εκείνοι που αμφισβήτησαν έντονα αυτό το κοσμοείδωλο και έκαναν λόγο περί σφαιρικής, και όχι επίπεδης, Γης.
Ακόμη και ο Χριστιανισμός αρχικώς θεωρούσε ότι τα πάντα στον κόσμο γυρνούν γύρω-γύρω από τον πλανήτη μας, που καθίσταται έτσι το πραγματικό κέντρο του σύμπαντος και αποτελεί τον τόπο της Δημιουργίας, όπως τον έπλασε ο Κύριος. Όλα τα άλλα -γαλαξίες, πλανήτες, αστέρια, κομήτες κτλ.- είναι δευτερεύουσας σημασίας εν σχέσει με τη Γη και, φυσικά, ο άνθρωπος είναι το μοναδικό ζωντανό νοήμον πλάσμα σε ολόκληρο το σύμπαν. Το ίδιο και με τα ζώα, τα φυτά κτλ., όλα αυτά μπορούν να υπάρξουν μόνο πάνω στη Γη, διότι μόνο εδώ απ' όλο τον κόσμο οι συνθήκες είναι τέτοιες που να επιτρέπουν τη γέννηση και την ύπαρξη ζωής...
Βέβαια, ο Χριστιανισμός εδώ και αιώνες έχει απορρίψει αυτές τις αντιλήψεις. Υπάρχει όμως ένα βιβλίο, από τον 6ο αιώνα μ.Χ., που διεσώθη, και ακόμη και σήμερα θεωρείται πραγματικό “μνημείο”, μέσα στο οποίο επιβιώνει η αρχέγονη μνήμη του Χριστιανισμού περί του σύμπαντος κόσμου. Πρόκειται για την περίφημη “Χριστιανική Τοπογραφία”, γραμμένη από τον Κοσμά τον Ινδικοπλεύστη, η οποία αποτελεί αφ' ενός κοσμολογική θεωρία και αφ' ετέρου περιήγηση σε περιοχές που επισκέφθηκε ο συγγραφέας.
Σύμφωνα με τη “Χριστιανική Τοπογραφία”, η Γη είναι μία επιμήκης επίπεδη περιοχή κάτω από τον ουράνιο θόλο, στα τέσσερα άκρα της οποίας ο ουρανός ακουμπά τα δικά του άκρα· σχηματίζεται έτσι ένας κύβος με κυρτή οροφή. Γύρω από τη Γη υπάρχει ο Ωκεανός και πέρα από αυτόν ο Παράδεισος. Οι βασικές θέσεις της κοσμοθεωρίας της “Χριστιανικής Τοπογραφίας” είναι οι κάτωθι:
α) Το σύμπαν είναι ένας κύβος με καμαροειδή στέγη, το εσωτερικό του οποίου – με μια άλλη επίπεδη εσωτερική στέγη – χωρίζεται σε δύο μέρη, το κάτω και το πάνω. Το κάτω μέρος είναι ο κόσμος στον οποίο ζούμε, η Γη. Το πάνω μέρος είναι ο ουράνιος χώρος, όπου μέλλει κάποτε να ιδρυθεί η “βασιλεία των ουρανών”.
β) Με βάση το παραπάνω σχήμα, υπάρχουν δύο ουρανοί, ο πρώτος ουρανός (ή αλλιώς, στερέωμα) κι ένας δεύτερος, καμαροειδής, ο ουρανός του ουρανού, στον οποίο επιβαίνει ο Θεός.
γ) Η Γη είναι επίπεδη και περιζώνεται από έναν αδιάπλευστο ωκεανό. Αυτός ο ωκεανός περιβάλλεται από μια άλλη Γη, την πέραν Γη, εκείνη στην οποία υπάρχει και ο Παράδεισος των πρωτοπλάστων.
δ) Το σύμπαν είναι φτιαγμένο κατά το πρότυπο της σκηνής του μαρτυρίου, αυτήν που ο Μωϋσής κατασκεύασε ύστερα από υπόδειξη του Θεού.
ε) Η ζωή του ανθρώπου είναι προορισμένη να μοιραστεί ανάμεσα στον παρόντα κόσμο για παιδαγωγικούς λόγους και στον κόσμο της “βασιλείας των ουρανών” ύστερα από τη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου, την ανάσταση των νεκρών και την τελική κρίση. Επομένως, οι δύο χώροι στους οποίους χωρίζεται το σύμπαν ανταποκρίνονται στις δυο καταστάσεις ζωής -την τωρινή και τη μέλλουσα- από τις οποίες είναι προορισμένος να περάσει ο άνθρωπος.
Ποιος ήταν όμως ο Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης; “Ινδικοπλεύστης” σημαίνει εκείνον που ταξίδεψε στην Ινδία. Δεν είναι όμως βέβαιο εάν όντως επισκέφθηκε ποτέ την Ινδία, διότι στο έργο του αναφέρεται συγκεκριμένα μόνο στην ινδική νήσο Ταπροβάνη (Κεϋλάνη), ενώ για την αχανή ινδική ενδοχώρα δεν έχουμε αποδείξεις ότι υπήρξε αυτόπτης. Ούτε όμως και το όνομα “Κοσμάς” δεν γνωρίζουμε εάν όντως είναι δικό του. Λέγεται ότι η ονομασία αυτή ίσως να παραπέμπει στον κόσμο, τον οποίο τόσο πολύ μελέτησε, προσπαθώντας μάλιστα να πείσει τους αναγνώστες του ότι έχει κυβόσχημη δομή. Φαίνεται πάντως ότι γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου -μάλλον ελληνικής καταγωγής- και ήταν ταξιδευτής έμπορος, άλλοτε με χερσαία και άλλοτε με θαλάσσια μέσα. Αργότερα αποσύρθηκε στο όρος Σινά, όπου μόνασε και συνέγραψε τη “Χριστιανική Τοπογραφία”...
Τα θεμέλια, λοιπόν, της θεωρίας της επίπεδης Γης τα βρίσκουμε αιώνες πολλούς πριν την εποχή μας, και μάλιστα σε μια πιο συγκροτημένη μορφή στο έργο του Κοσμά του Ινδικοπλεύστη. Όσο για τη σύγχρονη αναβίωση της θεωρίας, που τόσο αμφισβητείται από πολλούς επιστήμονες, αυτή συμπεριλαμβάνει και πολλά νεώτερα στοιχεία που έχουν στο μεταξύ προκύψει. Και τα ερωτήματα συνεχίζουν να υφίστανται...