ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ
13.11.2016
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Το δημοψήφισμα που ίσως να έχει κρίνει την πορεία του κόσμου στο μέλλον θεωρείται πως είναι το δημοψήφισμα που διεξήχθη στις 23 Ιουνίου 2016 στο Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο και οδήγησε στο περίφημο «Brexit», δηλ. την έξοδο της χώρας αυτής από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Είχε προηγηθεί, στις 18 Σεπτεμβρίου 2014, το δημοψήφισμα στη Σκωτία, για το αν η εν λόγω περιοχή θα παρέμενε στα όρια του Ηνωμένου Βασιλείου ή αν θα ανεξαρτητοποιείτο. Μέσα σε λιγότερο από δύο χρόνια, δύο βρετανικά δημοψηφίσματα άλλαξαν τη μοίρα της ανθρωπότητας…
Το πρώτο δημοψήφισμα, εκείνο για την ανεξαρτησία ή όχι της Σκωτίας, συμφωνήθηκε να διεξαχθεί σε συγκεκριμένη ημερομηνία (18 Σεπτεμβρίου 2014) ανάμεσα στην τοπική κυβέρνηση της Σκωτίας και την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου· το σχετικό νομοσχέδιο που καθόριζε τις λεπτομέρειες γύρω από το δημοψήφισμα αυτό, υποβλήθηκε στις 21 Μαρτίου του 2013, ενώ ψηφίστηκε από το κοινοβούλιο της Σκωτίας στις 14 Νοεμβρίου του 2013 και, τέλος, έλαβε και τη βασιλική συγκατάθεση (17 Δεκεμβρίου 2013).
Πολλοί θεωρούσαν ότι μια ενδεχόμενη ανεξαρτητοποίηση της Σκωτίας, ύστερα από το δημοψήφισμα της 18ης Σεπτεμβρίου του 2014, θα ήταν όχι απλά ένας «πονοκέφαλος», αλλά ένας κυριολεκτικός «εφιάλτης» για τη Μεγάλη Βρετανία. Αλλά επρόκειτο παράλληλα για ένα παλιό «όνειρο» πολλών Σκωτσέζων, που δεν κανείς δεν μπορούσε να αποκλείεσει να γίνει πραγματικότητα. Η τοπική κυβέρνηση της Σκωτίας εξέδωσε και παρουσίασε μία «Λευκή Βίβλο» για την ανεξαρτησία της Σκωτίας από τη Βρετανία. Ήταν το πιο ολοκληρωμένο και λεπτομερές σχέδιο που μπορούσε να προτείνει η κυβέρνηση της χώρας. Ήταν όμως ταυτόχρονα και ένα παλιό όνειρο και του διασήμου Σκωτσέζου ηθοποιού Σον Κόνερι, που το ζητά εδώ και δεκαετίες…
Η «Λευκή Βίβλος» είναι ένα έγγραφο αποτελούμενο από 670 σελίδες και περιλαμβάνει κάπου 650 απαντήσεις σε ερωτήσεις σχετικά με το τι θα σήμαινε η ανεξαρτησία της Σκωτίας. «Ο οδηγός και οι απαντήσεις που προσφέρει θα δείξει με σαφήνεια τη διαφορά που μπορούμε να έχουμε στην Σκωτία, αν οι αποφάσεις για το μέλλον λαμβάνονται από εκείνους, που νοιάζονται περισσότερο για την Σκωτία, δηλαδή τον ίδιο τον λαό της χώρας», δήλωσε ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Νικ Στάργκεον, που παρουσίασε το κείμενο στην Γλασκώβη από κοινού με τον πρωθυπουργό Άλεξ Σάλμοντ.
Αν η Σκωτία γινόταν ανεξάρτητη, θα κρατούσε τη βρεττανική στερλίνα και τη βασίλισσα και θα παρέμενε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά θα είχε την δική της αμυντική δύναμη και θα συνέλεγε η ίδια τους φόρους της. Το έγγραφο των 670 σελίδων τιτλοφορείται «Το μέλλον της Σκωτίας: ο οδηγός σας για μια ανεξάρτητη Σκωτία», το οποίο είχε ως στόχο να πείσει τους Σκωτσέζους, να ψηφίσουν στο δημοψήφισμα της 18ης Σεπτεμβρίου 2014 υπέρ του τερματισμού της 306ετούς ενώσεως με την Αγγλία.
Με τους αυτονομιστές να υπολείπονται στις δημοσκοπήσεις, το κυβερνών Σκωτσέζικο Εθνικό Κόμμα του Σάλμοντ έλπιζε ότι η Λευκή Βίβλος θα πείσει τους πολλούς σκεπτικιστές, καθώς απαντούσε σε πολλές και «ενοχλητικές» ερωτήσεις. Συγκεκριμένα περιέχει απαντήσεις σε 650 ερωτήσεις, που τίθενται από «αληθινούς ανθρώπους» και εκτίθενται σ’ αυτή για πρώτη φορά λεπτομερώς, τα σχέδια της κυβερνήσεως για το νόμισμα, την φορολογία, την παιδεία, την άμυνα, το κοινωνικό σύστημα.
Για παράδειγμα οι υποστηρικτές της ανεξαρτητοποίησης τόνιζαν πως οι φόροι των Σκωτσέζων δεν θα δαπανηθούν σε πυρηνικά προγράμματα και ότι οι πυρηνικοί πύραυλοι του Ηνωμένου Βασιλείου θα απομακρυνθούν οριστικά από τη Σκωτία. Επίσης, ότι η ανεξαρτησία θα καταστήσει τον λαό της Σκωτίας υπεύθυνο για τη μοίρα του.
Το σκωτσέζικο κοινοβούλιο που από το 1997 διαθέτει αυτονομία στα ζητήματα της παιδείας, της υγείας, του περιβάλλοντος και της δικαιοσύνης θα έβλεπε τις αρμοδιότητές του να διευρύνονται και στην άμυνα. Τα βρετανικά πυρηνικά υποβρύχια, που βρίσκονται σε στρατιωτικές βάσεις στη Σκωτία, θα μετακόμιζαν προς τον νότο. Ένα άλλο σημαντικό και εν δυνάμει επίμαχο σημείο είναι το γεγονός ότι η Σκωτία εννοούσε να κρατήσει το 90% των εσόδων από τα σημαντικά πετρελαϊκά κοιτάσματα της Βορείου θαλάσσης. Τα αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου πιστεύτηκε πως θα τροφοδοτούσαν τη σκωτσέζικη οικονομία τα πενήντα επόμενα χρόνια, αν και αναγνωριζόταν ότι θα πρέπει να γίνουν επενδύσεις σε νέες ενεργειακές πηγές για να προετοιμαστεί το μέλλον.
Ο Νίκολα Στάρτζον, ο αντιπρόεδρος της σκωτσέζικης κυβερνήσεως, περιέγραψε την Λευκή Βίβλο ως «το πιο συνολικό και λεπτομερές σχέδιο, που έχει εκπονηθεί ποτέ υπέρ της ανεξαρτησίας μιας χώρας»! Τα τρία κύρια πολιτικά κόμματα της Βρετανίας (Συντηρητικό Κόμμα, Εργατικό Κόμμα, Φιλελεύθεροι Δημοκράτες) είχαν ταχθεί κατά της ανεξαρτησίας, υποστηρίζοντας πως η Σκωτία θα βρεθεί σε χειρότερη οικονομική κατάσταση αν μείνει μόνη της και δεν θα μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της, ή να προβάλλει ισχύ στην παγκόσμια σκηνή, τόσο όσο μπορεί ως τμήμα του Ηνωμένου Βασιλείου. Στην περίπτωση που υπερίσχυε το «Ναι» στο δημοψήφισμα, η περιφερειακή κυβέρνηση της Σκωτίας είχε ορίσει την 24η Μαρτίου του 2016 ως «Ημέρα της Ανεξαρτησίας».
Το ερώτημα του δημοψηφίσματος, όπως τέθηκε από την ειδική εκλογική επιτροπή, ήταν το εξής: «Πρέπει η Σκωτία να είναι μια ανεξάρτητη χώρα;». Οι ψηφοφόροι μπορούσαν να απαντήσουν μόνο με ένα «Ναι» ή ένα «Όχι». Οι δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι η έκβαση της ψηφοφορίας είναι αμφίρροπη. Όμως στις 18 Σεπτεμβρίου του 2014 τα ψέματα για όλους τελείωσαν: Κατά της ανεξαρτησίας («Όχι») ψήφισε το 55,3%, ενώ υπέρ της ανεξαρτησίας («Ναι»), το 44,7% των Σκωτσέζων… Έτσι, η Σκωτία δεν ανεξαρτητοποιήθηκε και παρέμεινε στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Το έτερο δημοψήφισμα που συγκλόνισε το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και την Ευρώπη και τον κόσμο γενικότερα, είναι το δημοψήφισμα για την παραμονή ή την αποχώρηση της χώρας αυτής από την ΕΕ, το οποίο και έλαβε χώρα στις 23 Ιουνίου του 2016. Το δημοψήφισμα αυτό καθ’ αυτό, αλλά κυρίως το αποτέλεσμά του, δημιούργησε σοβαρούς κλυδωνισμούς στις διεθνείς εξελίξεις. Πολλοί θεωρούν ότι άνοιξε τον «ασκό του Αιόλου» των παγκοσμίων δραματικών γεγονότων που στη διάρκεια των επομένων ετών αναμένεται να αλλάξουν συθέμελα τη μορφή του κόσμου στον οποίο ζούμε…
Πριν από τις γενικές εκλογές του 2015, ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Ντέιβιντ Κάμερον είχε δεσμευθεί πως εάν εκλεγεί θα διεξάγει δημοψήφισμα που θα κρίνει την παραμονή ή όχι του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η επανεκλογή της κυβέρνησης Κάμερον με απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή έδωσε τη δυνατότητα να προχωρήσει η διεξαγωγή δημοψηφίσματος, αφού πρώτα η κυβέρνηση διαπραγματεύτηκε ευνοϊκότερους για τη χώρα όρους παραμονής στην ΕΕ. Η διαπραγμάτευση αυτή τέλειωσε το βράδυ της 19ης Φεβρουαρίου 2016 και την επόμενη μέρα ανακοινώθηκε η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος για τις 23 Ιουνίου.
Το αναθεωρημένο καθεστώς συμμετοχής της Βρετανίας στην ΕΕ θα ίσχυε στην περίπτωση που οι Βρετανοί υπερψήφιζαν την παραμονή στο δημοψήφισμα. Τα κύρια σημεία του νέου αυτού καθεστώτος ήταν τέσσερα:
α) Αλλαγή Συνθήκης: η Βρετανία εξαιρείται από τη δέσμευση για συμμετοχή της σε πιο στενή ολοκλήρωση της Ένωσης. Επίσης, τα οικονομικά και χρηματοπιστωτικά προβλήματα της Ευρωζώνης θα επιλύονται με πιο δίκαιο τρόπο σε ό,τι αφορά τα βάρη χωρών που δεν ανήκουν στην ΟΝΕ. Έτσι, το Ηνωμένο Βασίλειο επρόκειτο να εξαιρείται από τη συμμετοχή στα προγράμματα στήριξης προβληματικών οικονομιών της Ευρωζώνης. Παράλληλα, αναγνωρίζονται και τα εθνικά νομίσματα, πέραν του ευρώ, ως επίσημα νομίσματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
β) Πιο ευνοϊκοί όροι ανταγωνισμού στο τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό πεδίο, ενώ η Βρετανία συμφωνήθηκε να έχει μεγαλύτερη ανεξαρτησία στην επόπτευση του χρηματοπιστωτικού της τομέα.
γ) Η Βρετανία δεν θα ήταν υποχρεωμένη να καταβάλλει επιδόματα πρόνοιας σε νεοαφιχθέντες Ευρωπαίους πολίτες στη χώρα για τα πρώτα τέσσερα χρόνια της διαβίωσής τους στο Ηνωμένο Βασίλειο.
δ) Σύσταση πανευρωπαϊκού συστήματος ρύθμισης της καταβολής επιδομάτων τέκνου/ων σε γονείς με παιδιά που ζουν σε διαφορετικές χώρες.
Τα περισσότερα συστημικά πολιτικά κόμματα έκαναν καμπάνια υπέρ της παραμονής στην ΕΕ, όπως οι Εργατικοί, οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες, οι Πράσινοι και το Σκωτικό Εθνικό Κόμμα. Αντιθέτως, υπέρ της αποχώρησης αγωνίστηκε κυρίως το Κόμμα Ανεξαρτησίας και κάποια μικρότερα κόμματα. Το Συντηρητικό Κόμμα κράτησε ουδετερότητα, επισήμως, ωστόσο ο επικεφαλής του και πρωθυπουργός της χώρας Ντέιβιντ Κάμερον έκανε εκστρατεία υπέρ της παραμονής. Τα στελέχη και τα μέλη της κυβέρνησης και του κόμματος ήταν έντονα διχασμένα. Για παράδειγμα, τα περισσότερα μέλη του υπουργικού συμβουλίου, όπως ο υπουργός οικονομικών Τζορτζ Όσμπορν, η υπουργός εσωτερικών Τερέζα Μέι και ο υπουργός εξωτερικών Φίλιπ Χάμοντ, έκαναν καμπάνια υπέρ της παραμονής στην ΕΕ. Αντιθέτως, έξι μέλη της κυβέρνησης τάχθηκαν υπέρ της αποχώρησης, συμπεριλαμβανομένων των υπουργών δικαιοσύνης Μάικλ Γκόουβ και εργασίας Ίαν Ντάνκαν Σμιθ. Επίσης, ο πρώην δήμαρχος του Λονδίνου Μπόρις Τζόνσον έκανε καμπάνια υπέρ της αποχώρησης.
Η περίοδος πριν από το δημοψήφισμα στιγματίστηκε από τη δολοφονία της βουλευτού του Εργατικού Κόμματος Τζο Κοξ, 42 ετών, στις 16 Ιουνίου 2016, ακριβώς μία εβδομάδα πριν προσέλθουν οι πολίτες στις κάλπες. Κατηγορούμενος είναι ο Τόμας Μέιρ, 52 ετών, ο οποίος φέρεται να φώναξε πριν το συμβάν «Britain First» («Πρώτα η Βρετανία»). Στο επεισόδιο τραυματίστηκε άλλος ένας άνδρας. Όταν ζητήθηκε από τον ύποπτο που συνελήφθη, να πει το όνομά του στο δικαστήριο, εκείνος απάντησε «Θάνατος στους προδότες, ελευθερία για τη Βρετανία»! Εκτός άλλων επιδράσεων που μπορεί να είχε η δολοφονία, είχε ως αποτέλεσμα την αναστολή της προεκλογικής καμπάνιας για τρεις ημέρες…
Παρά την απίστευτη προπαγάνδα του συστήματος υπέρ της παραμονής της Βρετανίας στην ΕΕ, με υστερικές κραυγές καταστροφολογίας ότι εάν η χώρα βγει τελικά από την Ένωση έπεται… η καταστροφή της, τελικά ο βρετανικός λαός ψήφισε υπέρ της εξόδου της χώρας από την Κοινή Αγορά! Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος της 23ης Ιουνίου του 2016 ήταν το εξής: υπέρ της αποχώρησης από την ΕΕ ψήφισε το 51,9% των Βρετανών, ενώ υπέρ της παραμονής στην ΕΕ ψήφισε το 48,1%... Έτσι, παρά την εκστρατεία φόβου που εξαπέλυσαν οι φιλοευρωπαίοι, ο βρετανικός λαός αποφάσισε την έξοδο της χώρας του από την ΕΕ.
Ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον παραιτήθηκε από τη θέση του και στο πρωθυπουργικό αξίωμα ανήλθε η μέχρι τότε υπουργός Τερέζα Μέι. Όμως περιοχές που ψήφισαν υπέρ της παραμονής στην ΕΕ (Σκωτία, Βόρεια Ιρλανδία) διαμαρτυρήθηκαν για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, θεωρώντας ότι οι ίδιες δεν θα πρέπει να αποχωρήσουν από την ΕΕ, επειδή έτσι αποφάσισαν οι Άγγλοι. Πράγματι, σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η συντριπτική πλειοψηφία των Άγγλων ήταν εκείνη που έκρινε το τελικό αποτέλεσμα· αντίθετα, οι Σκωτσέζοι και οι Βορειοϊρλανδοί ψήφισαν υπέρ της παραμονής στην ΕΕ. Έτσι, στη μεν Σκωτία αναζωπυρώθηκε η συζήτηση για τη διεξαγωγή ακόμη και ενός καινούριου δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία από το Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ στη Βόρεια Ιρλανδία ακούστηκαν φωνές για απόσχιση της περιοχής από τη Μεγάλη Βρετανία και ένωσή της με την υπόλοιπη Ιρλανδία…
Πότε όμως θα αποχωρήσει το Ηνωμένο Βασίλειο από την ΕΕ, βάσει του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος της 23ης Ιουνίου του 2016; Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση προβλέπει συγκεκριμένες διαδικασίες σε περίπτωση που κάποιο κράτος-μέλος αποφασίσει να αποχωρήσει από την Ένωση. Σύμφωνα με αυτές απαιτείται η επίσημη υποβολή του σχετικού αιτήματος, προκειμένου να ανοίξει ο σχετικός κύκλος διαβουλεύσεων για τους όρους του «διαζυγίου», αλλά και για τη μορφή της μετέπειτα σχέσης μεταξύ κράτους και ΕΕ. Η διαδικασία ολοκληρώνεται σε διάστημα δύο ετών από την κατάθεση του επίσημου αιτήματος αποχώρησης, αν και προβλέπεται η δυνατότητα παράτασης με ομόφωνη απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του κράτους-μέλους.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 50 της Συνθήκης:
α) Κάθε κράτος-μέλος μπορεί να αποφασίσει να αποχωρήσει από την Ένωση, σύμφωνα με τους εσωτερικούς συνταγματικούς του κανόνες.
β) Το κράτος-μέλος που αποφασίζει να αποχωρήσει γνωστοποιεί την πρόθεσή του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Υπό το πρίσμα των προσανατολισμών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η Ένωση προβαίνει σε διαπραγματεύσεις και συνάπτει με το εν λόγω κράτος συμφωνία που καθορίζει τις λεπτομερείς ρυθμίσεις για την αποχώρησή του, λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιο των μελλοντικών του σχέσεων με την Ένωση. Η διαπραγμάτευση της συμφωνίας αυτής γίνεται σύμφωνα με το άρθρο 218, παράγραφος 3, της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συμφωνία συνάπτεται εξ ονόματος της Ένωσης από το Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία, μετά από την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
γ) Οι Συνθήκες παύουν να ισχύουν στο εν λόγω κράτος από την ημερομηνία έναρξης ισχύος της συμφωνίας αποχώρησης ή, ελλείψει τέτοιας συμφωνίας, δύο έτη μετά τη γνωστοποίηση που μνημονεύεται στην παράγραφο 2, εκτός εάν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, σε συμφωνία με το εν λόγω κράτος-μέλος, αποφασίσει ομόφωνα την παράταση της προθεσμίας αυτής.
δ) Για τους σκοπούς των παραγράφων 2 και 3, το μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Συμβουλίου που αντιπροσωπεύει το αποχωρούν κράτος-μέλος δεν συμμετέχει ούτε στις συζητήσεις ούτε στις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ή του Συμβουλίου που το αφορούν. Η ειδική πλειοψηφία ορίζεται βάσει του άρθρου 238, παράγραφος 3, στοιχείο β΄, της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
ε) Εάν το κράτος που αποχώρησε από την Ένωση ζητήσει την εκ νέου προσχώρησή του, η αίτηση αυτή υπόκειται στη διαδικασία του άρθρου 49.