1.12.2020
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Κάποτε, ήταν σενάριο επιστημονικής φαντασίας· τώρα, πάει να γίνει ζώσα πραγματικότητα. Η αντικατάσταση του ανθρώπου στην εργασία από μηχανές. Ρομπότ και άλλου είδους αυτοματοποιημένες συσκευές, όπως π.χ. ηλεκτρονικοί υπολογιστές και ηλεκτρονικοί εγκέφαλοι, θα εκτελούν όλο και πιο πολύ εργασίες που αμέσως πιο πριν αποτελούσαν αποκλειστικότητα του ανθρώπου. Κάτι που ήδη το βλέπουμε τριγύρω μας, καθημερινά όλο και περισσότερο...
Η πανδημία του κοροναϊού (COVID-19 ή Sars-Cov-2) απλώς επιταχύνει αυτή την εξέλιξη, η οποία ήταν ορατή εδώ και αρκετό καιρό, ιδιαίτερα μετά την επικράτηση της εποχής του διαδικτύου και της κινητής τηλεφωνίας. Έρχεται τώρα, στην πανίσχυρη αυτή τάση, να προστεθεί η λεγόμενη “εργασία εξ αποστάσεως” (τηλεργασία), που βάζει όλο και περισσότερο σε προτεραιότητα την αυτοματοποιημένη μηχανή από τον άνθρωπο. Τώρα, και ενώ η ανθρωπότητα βιώνει ακόμη το σοκ του COVID-19, ο άνθρωπος τηλε-εργάζεται· στην επόμενη φάση, είναι απολύτως βέβαιο ότι αυτό που κάνει ο άνθρωπος με την τηλεργασία θα μπορούσε να το κάνει φθηνότερα και ασφαλέστερα μια μηχανή.
Τα αποτελέσματα είναι ήδη εμφανή. Οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: Η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας ολοένα και επιβραδύνεται εν μέσω πανδημίας! Η καταστροφή θέσεων επιταχύνεται με ρυθμό ραγδαίο! Η ανεργία εκτοξεύεται σιγά-σιγά στα ύψη! Μία κοινωνική κρίση, άνευ προηγουμένου για τη γενιά μας, είναι εν όψει. Όποιος δεν το βλέπει, είναι τυφλός. Όποιος το βλέπει και δεν καταλαβαίνει, είναι ανόητος. Όποιος όμως το βλέπει, το καταλαβαίνει, αλλά δεν αντιδράει, είναι εγκληματίας...
Εργασιακοί αναλυτές απ' όλο τον κόσμο προειδοποιούν, ότι οι μισές εργασίες πολύ σύντομα θα εκτελούνται από αυτοματοποιημένες (“έξυπνες”) μηχανές, ενώ οι άλλες μισές από ανθρώπους, κάτι που πιθανώς θα επιδεινώσει την ανισότητα. Αυτή είναι η διαπίστωση και του Παγκοσμίου Οικονομικού Φόρουμ, το οποίο “βλέπει” έως το έτος 2025 να επικρατεί πλήρως αυτή η τάση. Άλλωστε, και σήμερα το ένα τρίτο περίπου των εργασιών γίνεται από μηχανές, αλλά σταδιακά η ζυγαριά γέρνει προς την πλευρά τους, σημειώνουν οι ειδικοί. Κάτι που φέρνει σε εξαιρετικά δυσχερή θέση τον άνθρωπο, αφού το άλλοτε δικαίωμα στην εργασία καθίσταται πλέον εξαιρετικά αβέβαιο και τρομερά δύσκολο.
Τι θα συμβεί μέσα στην επόμενη κρίσιμη πενταετία; Έχει παρατηρηθεί, ειδικά μετά την πανδημική κρίση, ότι ολοένα και περισσότερες εταιρείες παγκοσμίως στρέφονται στη νέα τεχνολογία και την αυτοματοποίηση, παρά στους ανθρώπους, προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες τους. Μελέτες προβλέπουν ότι στα πέντε χρόνια που έρχονται θα έχουν χαθεί ίσως και 85 εκατομμύρια θέσεις εργασίας, σε όλο τον κόσμο, ενώ όσες νέες ενδεχομένως δημιουργηθούν θα αφορούν -κατά το ήμισυ, τουλάχιστον- θέσεις για... μηχανές, όχι για ανθρώπους! Εγκυμονείται μία επικίνδυνη εργασιακή κρίση, σε πλανητικό επίπεδο, με όλα τα κοινωνικά, ψυχολογικά κτλ. επακόλουθα.
Ποιοι θα πληγούν περισσότερο; Οπωσδήποτε, οι χαμηλόμισθοι και οι ανειδίκευτοι. Ποιες θέσεις εργασίας απειλούνται πιο πολύ; Όσες χαρακτηρίζονται ως χειρωνακτικές και ως εργασίες ρουτίνας. Σε ποιους τομείς; Κυρίως, στις διοικητικές αλλά και άλλες υπηρεσίες, καθώς επίσης και στην επεξεργασία δεδομένων. Η σύγχρονη επανάσταση της αυτοματοποίησης και της ρομποτικής θα αποτελέσει τον καταλύτη του παγκοσμίου συστήματος εργασίας, ενδεχομένως και ολόκληρου του παγκοσμίου οικονομικού οικοδομήματος της εποχής μας...
Αντίθετα, οι εργασιακοί τομείς που θα ευδοκιμήσουν τα επόμενα χρόνια, και πάντως εντός της τρέχουσας δεκαετίας 2020-2030, είναι οι εξής: η τεχνητή νοημοσύνη, τα μεγάλα δεδομένα, το υπολογιστικό “νέφος”, η υγεία, η πράσινη οικονομία και η δημιουργία ψηφιακού περιεχομένου. Αυτές είναι οι πρόσφατες διαπιστώσεις ερευνών του BBC και του γνωστού διεθνούς πρακτορείου Ρόιτερς. Δεν χρειάζεται ασφαλώς να πούμε ότι όλοι σχεδόν οι παραπάνω τομείς εργασίας θα μπορούσαν να γίνουν αποκλειστικά (ή σε μεγάλο βαθμό) από αυτοματοποιημένες μηχανές-ρομπότ...
Ούτε φυσικά χρειάζεται να σχολιάσουμε τον παγκόσμιο εργασιακό εφιάλτη που έρχεται: και πάλι μια έκθεση του Παγκοσμίου Οικονομικού Φόρουμ, αναφέρει ότι η πανδημία του κοροναϊού έχει επιταχύνει διεθνώς την πορεία προς την αυτοματοποίηση και την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, με συνέπεια αρκετοί εργαζόμενοι να αντιμετωπίζουν διπλή απειλή, τόσο από τις υφεσιακές επιπτώσεις της πανδημίας, όσο και από την επιταχυνόμενη αυτοματοποίηση των εργασιών. Και, τέλος, η έκθεση επισημαίνει τα εξής ενδιαφέροντα: “Πολλά εκατομμύρια άνθρωποι -σχεδόν οι μισοί εργαζόμενοι- θα πρέπει να μάθουν νέες ειδικότητες για να μην χάσουν τη δουλειά τους και να μην αποκοπούν από την αγορά εργασίας στο μέλλον, ενώ παράλληλα οι κυβερνήσεις θα πρέπει να δημιουργήσουν «δίχτυα ασφαλείας» για όσους μένουν χωρίς δουλειά”.
Ιδού τι αναφέρει ρεπορτάζ του CNN σχετικά με όλα όσα έρχονται (για να μείνουν) στη μελλοντική αγορά εργασίας: “Η κουλτούρα του να πηγαίνει κανείς στην δουλειά με ένα ελαφρύ κρύωμα ή βήχα θα τελειώσει άπαξ και διά παντός. Οι ειδικοί επίσης προβλέπουν μια μόνιμη στροφή στην τηλε-εργασία και στην δουλειά από το σπίτι, τουλάχιστον για κάποιες ημέρες της εβδομάδας. Ο τρόπος αυτός θα γίνει μάλλον η νέα καθημερινότητα για τους υπαλλήλους γραφείου και οι εταιρείες θα πρέπει να ακολουθούν κυλιόμενο πρόγραμμα ώστε οι χώροι τους να μην είναι ποτέ αχρείαστα γεμάτοι”. Δεν θέλει και πολλή φαντασία, για να κατανοήσει κανείς ότι υπό τις συνθήκες που περιγράφονται στο ως άνω ρεπορτάζ οι περισσότεροι εργοδότες θα προτιμούν τις μηχανές από τους ανθρώπους... Όπου, τουλάχιστον, αυτό είναι εφικτό.
Έρχεται, λοιπόν, συν όλοις τοις άλλοις, μία νέα εργασιακή πραγματικότητα σε όλο τον κόσμο που θα αφορά (σχεδόν) τους πάντες. Η μηχανή καταλαμβάνει όλο και περισσότερο από τον “ζωτικό χώρο” του ανθρώπου. Τι σημαίνει αυτό, πρακτικά; Πρώτα απ' όλα, εκτόξευση της ανεργίας στα ύψη. Ύστερα, χαμηλότατα ημερομίσθια (και εξαφάνιση των εργασιακών δικαιωμάτων του άλλοτε “κοινωνικού κράτους”), με δεδομένη και την εισροή εκατομμυρίων λαθρομεταναστών στη Δύση που συμπιέζουν προς τα πολύ κάτω τα μεροκάματα. Και, τέλος, “εξειδίκευση-εξειδίκευση-εξειδίκευση”! Οι εργασίες γενικού περιεχομένου -το λεγόμενο “χαμαλίκι”- τελειώνουν οριστικά. Στον εργασιακό κόσμο του μέλλοντος, όπως αυτός διαμορφώνεται ήδη από τώρα, έχουν θέση λίγοι, ενδεχομένως ελάχιστοι. Όσο για τους υπόλοιπους, όσους δεν εξειδικευτούν και δεν προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα που προετοιμάζονται από την Παγκόσμια Τάξη, αυτοί θα πέσουν θύματα ενός απίστευτου κοινωνικού δαρβινισμού που έρχεται, οδηγούμενοι σε ένα αναπόφευκτα τραγικό υπαρξιακό τέλος.