18.7.2020
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Πολλά και διάφορα έχουν ειπωθεί και γραφεί γύρω από τον σχεδιασμό του Δήμου Αθηναίων για τον περίφημο “μεγάλο περίπατο” των Αθηνών. Κάποιοι, έκαναν λόγο για έργο με θετική προοπτική, που θα ανακουφίσει το κέντρο της ελληνικής πρωτεύουσας και θα της δώσει μια νέα μορφή, προς το καλύτερο. Άλλοι (περισσότεροι από τους προηγούμενους) απέρριψαν τον σχεδιασμό, κάνοντας λόγο για προχειρότητες που οδήγησαν -σε πρώτη φάση- σε κυκλοφοριακό κομφούζιο, σε δρόμους κεντρικούς, όπως π.χ. είναι η οδός Πανεπιστημίου. Τέλος, μια άλλη κατηγορία πολιτών (αριθμητικά η μικρότερη) τηρεί απλώς στάση αναμονής...
Πρόκειται βέβαια περί πιλοτικής εφαρμογής, όπως δήλωσε εξ αρχής ο Δήμος, συνεπώς το όλο έργο βρίσκεται σε δοκιμαστικό στάδιο. Έστω -προσθέτουμε εμείς- και αν αυτό το πιλοτικό έργο έχει κοστίσει μέχρι στιγμής μερικά εκατομμύρια ευρώ στους φορολογούμενους... Φυσικά, ουδείς σοβαρός άνθρωπος μπορεί να διαφωνήσει με την κεντρική ιδέα περί ανάγκης αποσυμφόρησης του κέντρου της πόλης και μετατροπής του σε έναν σύγχρονο ευρωπαϊκό χώρο περιπάτου. Κάτι τέτοιο θα πυροδοτούσε οπωσδήποτε μία σειρά από θετικές αντιδράσεις, όπως π.χ. στον τουρισμό, με ασαφή πάντως σ' αυτή την περίπτωση την τύχη του εμπορικού-οικονομικού κέντρου.
Κεντρική ιδέα του “μεγάλου περιπάτου”: Ο περιορισμός της χρήσης των Ι.Χ. αυτοκινήτων, με την παράλληλη ενίσχυση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, αλλά και η δημιουργία περιπατητικών και ποδηλατικών διαδρομών. Και μπορεί μεν το όλο αυτό σχέδιο να αποτέλεσε προεκλογική δέσμευση του νυν δημάρχου Κώστα Μπακογιάννη, το 2019, εν τούτοις ο όλος προβληματισμός πάει αρκετά πιο πίσω, και συγκεκριμένα στη δεκαετία του 1980. Τότε, ένας οραματιστής υπουργός του ΠΑΣΟΚ, ο Αντώνης Τρίτσης, ονειρεύτηκε την αναδιάρθρωση του αθηναϊκού αστικού ιστού, με συνέπεια και την ανακατάταξη των οικονομικών κτλ. δραστηριοτήτων της περιοχής, όπως επίσης και την ανάδειξη του φυσικού τοπίου, όποιου τέλος πάντων απέμεινε ζωντανό ύστερα από τη μανία της άναρχης δόμησης των δεκαετιών του 1950 και 1960.
Πάνω στα προηγούμενα, ένας πρώην επίσης υπουργός περιβάλλοντος επί ΠΑΣΟΚ, ο Κώστας Λαλιώτης, πήρε (τον Ιούνιο του 2020) δημόσια θέση για τον “μεγάλο περίπατο”, αναφέροντας μεταξύ άλλων και τα εξής: “Καλές οι προθέσεις του Δημάρχου, των Δημοτικών Παρατάξεων και του Δήμου της Αθήνας, αλλά ως σχέδια και ως προτάσεις δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα μικρό τμήμα ενός συνολικού και ολοκληρωμένου Σχεδίου, που είχε διαμορφωθεί και υλοποιηθεί από τις Κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ (Μελίνα Μερκούρη – Αντώνης Τρίτσης – Κώστας Λαλιώτης, όπως και άλλα πρόσωπα) για τον “Μεγάλο Περίπατο” και την ανάδειξη της ταυτότητας του Ιστορικού Κέντρου της Αθήνας, μιας Μητροπολιτικής περιοχής”.
Ο Λαλιώτης έκανε επίσης αναφορά στα έργα πεζοδρόμησης και ανάπλασης που είχαν γίνει κατά το παρελθόν, βασικά στη διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και του 1990, όπως: στην Πλάκα, στην Ομόνοια, στο Γκάζι, στο Μεταξουργείο, στην Κουμουνδούρου, καθώς και στις οδούς Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Αποστόλου Παύλου, Ερμού, Αιόλου, Φωκίωνος Νέγρη, στη συνοικία του Ψυρρή κτλ. Αυτά τα έργα ήταν πράγματι πιο ολοκληρωμένα και μόνιμου (θετικού όπως αποδείχτηκε) χαρακτήρα, σε αντίθεση με τις σημερινές... επιχρωματισμένες και αντιαισθητικές λωρίδες της οδού Πανεπιστημίου, για να μην μιλήσουμε για τις τεράστιες γλάστρες με τους φοίνικες ή τα περίφημα “παγκάκια” της πλατείας Συντάγματος.
“Ο σκοπός της πιλοτικής εφαρμογής είναι η αξιολόγηση”, απάντησε ο αντιδήμαρχος Αθηναίων, Βασίλης Αξιώτης, για να συμπληρώσει με τα εξής, απαντώντας και στις κατηγορίες περί “κατάληψης” των γραμμών του τραμ από τον Δήμο: “Θέλουμε το τραμ στην πόλη. Εμείς είδαμε δημόσιο χώρο που ήταν ανεκμετάλλευτος, και έτσι προσωρινά καταλάβαμε τις λωρίδες χρήσης του τραμ για να δημιουργήσουμε έναν ποδηλατόδρομο, έστω και πιλοτικό. Αυτό έχει γίνει μέχρι την επαναλειτουργία του τραμ. Ποιος δεν θα ήθελε ένα ποδηλατόδρομο μήκους 3 χλμ. που ενώνει το Καλλιμάρμαρο με την πλατεία Ομονοίας”;
Βέβαια, ο “μεγάλος περίπατος” παραπέμπει στην περίφημη ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας, που συζητιέται εδώ και αρκετές δεκαετίες, χωρίς όμως ποτέ να υλοποιηθεί. Στόχος, δηλαδή, είναι ο “μεγάλος περίπατος” να αποτελέσει μία ρομαντικού χαρακτήρα διαδρομή ανάμεσα σε αρχαία και νεοκλασικά μνημεία, αλλά αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο, εάν λάβει κανείς υπ' όψη ότι η Αθήνα -ειδικά στη μεταπολεμική περίοδο- έχει καταντήσει τερατούπολη, καθιστώντας σχεδόν απαγορευτικά παρόμοια μεγαλόπνοα σχέδια. Επιπροσθέτως, η πρόσφατη μνημονιακή κρίση των ετών 2010 – 2018, αλλά και η ακόμη πιο πρόσφατη πανδημία του κοροναϊού (COVID-19), δυσχεραίνουν έτι περαιτέρω τον όποιο φιλόδοξο σχεδιασμό.
Πολλοί θεωρούν περίπου ως “υποκρισία” το σχέδιο για τον “μεγάλο περίπατο” του Δήμου Αθηναίων, τη στιγμή που η πρωτεύουσα έχει μετατραπεί σε αποθήκη δυστυχισμένων ψυχών, είτε πρόκειται για ξένους παράτυπους μετανάστες, είτε για Έλληνες άστεγους, είτε ακόμη και για τοξικομανείς· όλοι αυτοί εξακολουθούν να τριγυρίζουν ως φαντάσματα στο αθηναϊκό κέντρο, ζημιώνοντας την εικόνα της πόλης και, συνακόλουθα, τον τουρισμό, και λύση στο πρόβλημα δεν φαίνεται στο βάθος του τούνελ. Οπότε -ισχυρίζονται οι επικριτές του “μεγάλου περιπάτου”-, καλό θα ήταν ο Δήμος να ασχοληθεί με τα άμεσα και μείζονα προβλήματα που ταλαιπωρούν το αθηναϊκό κέντρο, και όχι μόνο, και να αφήσει (προς το παρόν τουλάχιστον) τα έργα εκείνα που ούτως ή άλλως προϋποθέτουν έναν ευρύτερο σχεδιασμό, όπως είναι ο “μεγάλος περίπατος”.
Από εκεί και πέρα, ας πάμε και στις θετικές προοπτικές που θα μπορούσαν -υπό διαφορετικές προϋποθέσεις και περιστάσεις- να προκύψουν από τον “μεγάλο περίπατο” της Αθήνας. Είναι εύλογο όσο και αυτονόητο, ότι εάν όντως υλοποιηθεί το έργο αυτό όπως πρέπει, και όχι με προχειρότητες και βιασύνες, το κέντρο της πρωτεύουσας θα αποκτούσε μία άλλη μορφή, πιο εξευγενισμένη και αισθητικά άρτια, δημιουργώντας μία τεράστια σε έκταση εστία πολιτισμού, μήκους τουλάχιστον 7 χιλιομέτρων. Ποιος θα έλεγε όχι σε μια πραγματική ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας; Όμως για να γίνει αυτό, είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων, και πάντως επιβάλλεται η ριζική αλλαγή νοοτροπίας Δήμου και Κυβερνήσεων σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση του περιβάλλοντος και της αισθητικής του χώρου. Συμπερασματικά, θα πρέπει να ανατραπεί άρδην η παλαιότερη (η μεταπολεμική) αντίληψη της άνευ σχεδιασμού γρήγορης ανοικοδόμησης.
Έργα, άλλωστε, του τελευταίου καιρού -όπως π.χ. το νέο συντριβάνι στην πλατεία Ομονοίας- δίνουν την αίσθηση ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να κινηθούν προς τη σωστή κατεύθυνση, ανεξαρτήτως δημοτικής αρχής ή κεντρικής κυβέρνησης, πέρα δηλαδή από πρόσωπα. Αυτά όλα, αν ιδωθούν σε συνδυασμό με τη γενικότερη προοπτική ανάπλασης όλου του αθηναϊκού τοπίου, από τις παρυφές της Πάρνηθας έως τον Φαληρικό όρμο, θα μπορούσαν να καταστήσουν την πρωτεύουσα μια πόλη-πρότυπο του 21ου αιώνα, αφήνοντας πίσω το κάκιστο παρελθόν των δεκαετιών που ακολούθησαν τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Ποιος ξέρει: ίσως νομοτελειακά συμβούν (και μάλιστα πιο γρήγορα απ' ό,τι θα ανέμενε κανείς) ανατρεπτικές προς το θετικότερο καταστάσεις για το αθηναϊκό τοπίο, που θα αναδείξουν το Άστυ σε χώρο υποδοχής μιας Επερχόμενης Δύναμης...