2.12.2023
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Το 1985 την ηγεσία της σοβιετικής υπερδύναμης ανέλαβε ο 54χρονος τότε Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Με κεντρικά του συνθήματα την «Περεστρόικα» («Ανασυγκρότηση») και τη «Γκλάσνοστ» («Διαφάνεια»), υποσχέθηκε αναγέννηση του υπαρκτού σοσιαλισμού, ο οποίος είχε εμφανέστατα οδηγηθεί σε αδιέξοδο. Τελικά, αντί να αναγεννήσει τον ημιθανή κομμουνισμό της ΕΣΔΔ, ο Γκορμπατσόφ του έδωσε τη χαριστική βολή: η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε, οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης απαλλάχθηκαν από τα κομμουνιστικά καθεστώτα δεκαετιών, ενώ η Ρωσία κατακλύστηκε από έναν βάρβαρο καπιταλισμό, ο οποίος διέλυσε κάθε κοινωνική συνοχή και οδήγησε τους κατοίκους της χώρας σε οικονομικά και ψυχολογικά αδιέξοδα...
Πρόλαβε όμως ο Γκορμπατσόφ και έλιωσε τους «πάγους» με την εχθρική Δύση, και ειδικά τις ΗΠΑ. Αν και πρόεδρος των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1980 ήταν ο σκληρός συντηρητικός Ρόναλντ Ρέιγκαν, οι δύο άνδρες συναντήθηκαν στις 11 Οκτωβρίου του 1986 στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας, θέτοντας ουσιαστικά το τέλος του Ψυχρού πολέμου και τα θεμέλια της Νέας Εποχής. Η μεταξύ τους «χημεία» απεδείχθη, παραδόξως, εξαιρετική. Ο Γκορμπατσόφ σταδιακά απέρριψε την κομμουνιστική ιδεολογία και έγινε σοσιαλδημοκράτης και κήρυκας των νέων ιδεών. Και η Σοβιετική Ένωση, μαζί με το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, έχασαν πια κάθε νόημα ύπαρξης.
Πρέπει να σημειωθεί ότι το 1986 υπήρξε κομβική χρονιά των δραματικών και κοσμοϊστορικών εξελίξεων. Τον Ιανουάριο του έτους εκείνου εξερράγη στο διάστημα το αμερικανικό διαστημικό λεωφορείο «Τσάλεντζερ», καταστρέφοντας το φιλόδοξο διαστημικό πρόγραμμα των ΗΠΑ -και όχι μόνο- για μία ολόκληρη γενιά. Και τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς μία άλλη έκρηξη, στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ στην ΕΣΔΔ (Ουκρανία), γέμισε τον πλανήτη με ραδιενέργεια, με τις καρκινογενέσεις να εκτοξεύονται έκτοτε δραματικά. Τέλος, τις ημέρες της μεγάλης συνάντησης του Ρέικιαβικ, στην Ασίζη της Ιταλίας, συναντήθηκαν και συμπροσευχήθηκαν οι παγκόσμιοι θρησκευτικοί ηγέτες, βάζοντας τις βάσεις μίας μελλοντικής Πανθρησκείας.
Το 1987, λοιπόν, μπήκε με ένα άλλο πνεύμα στη διεθνή πολιτική. Και τότε, εκεί που κανείς δεν το περίμενε, ένα αλλόκοτο ψυχροπολεμικό επεισόδιο συνέβη. Ήταν 28 Μαΐου του 1987, όταν έκπληκτοι οι κάτοικοι της ρωσικής πρωτεύουσας, Μόσχας, είδαν στην ξακουστή Κόκκινη Πλατεία να προσγειώνεται ένα μικρό άγνωστο αεροσκάφος. Επρόκειτο για ένα Cessna 172 D-ECJB, το περίφημο «γεράκι του ουρανού». Τι είχε γίνει; Το πιλοτάριζε ένας νεαρός Δυτικογερμανός, ονόματι Ματίας Ρουστ. Ο 19χρονος κατέβηκε από το αεροσκάφος και περπάτησε για λίγο ανενόχλητος στην Κόκκινη Πλατεία, όπου τελικά συνελήφθη από τις σοβιετικές Αρχές. Είχε ξεκινήσει την παράτολμη πτήση του από το Ελσίνκι της Φινλανδίας. Το εκπληκτικό ήταν πως, ενώ το αεροσκάφος του είχε διανύσει 700 ολόκληρα χιλιόμετρα μέσα στον εναέριο χώρο της ΕΣΣΔ, εν τούτοις δεν κατόρθωσε να τον εντοπίσει κανένα απολύτως σοβιετικό ραντάρ!
Το θέμα που προέκυψε ήταν σοβαρό. Ήταν, λοιπόν, τόσο «διάτρητη» η αεράμυνα των Σοβιετικών; Τι θα συνέβαινε άραγε σε περίπτωση γενικευμένου παγκοσμίου πολέμου, όταν εν καιρώ ειρήνης αδυνατούσε τελείως να ανιχνεύσει ένα μικροσκοπικό αεροπλάνο; Βέβαια, οι Σοβιετικοί τότε δικαιολογήθηκαν: ναι μεν είχαν εντοπίσει το αεροσκάφος του Ρουστ -είπαν-, αλλά πίστεψαν ότι επρόκειτο για εκπαιδευτικό αεροπλάνο, που απλώς αψηφούσε τους κανονισμούς κι έτσι δεν έδωσαν περαιτέρω σημασία. Για να έχει το θράσος να πετάει τόσο χαμηλά και τόση ώρα εντός του εναερίου χώρου της ΕΣΣΔ, δεν θα μπορούσε παρά να είναι ένα αμελητέο και ακίνδυνο σοβιετικό αεροσκάφος, σκέφτηκαν οι αρμόδιοι. Ποιος όμως τους πίστεψε;
Η δίκη του Ματίας Ρουστ ξεκίνησε στη Μόσχα, στις 2 Σεπτεμβρίου 1987. Καταδικάστηκε σε φυλάκιση 4 ετών για παραβίαση των κανόνων αεροπλοΐας, παραβίαση των σοβιετικών συνόρων, καθώς και για... χουλιγκανισμό. Μεταφέρθηκε μάλιστα στις φυλακές υψίστης ασφαλείας Λεφόρτοβο της Μόσχας. Το θετικό κλίμα στις σχέσεις ΕΣΣΔ-Δύσης κινδύνευε να χαλάσει. Υπήρξαν φωνές στη Δυτική Γερμανία, και γενικά στον δυτικό κόσμο, που υπερέβαλλαν σχετικά με τις συνθήκες κράτησης του νεαρού Γερμανού, που τις παρουσίαζαν ως φρικτές. Από την άλλη, στη Σοβιετική Ένωση, υποπτεύονταν τον Ρουστ ακόμη και για διενέργεια κατασκοπείας, με άδηλους σκοπούς.
Τελικά, η δυναμική της ιστορίας δεν άλλαξε ρου. Ήδη προς τα τέλη του 1987 Αμερικανοί και Σοβιετικοί υπέγραψαν τη Συνθήκη για την εξάλειψη των πυρηνικών όπλων ενδιάμεσης εμβέλειας από την Ευρώπη, ενώ στην ΕΣΣΔ η «Περεστρόικα» είχε πια κυριαρχήσει πλήρως. Και τον Αύγουστο του 1988 η Σοβιετική Ένωση αποφάσισε να προβεί σε μία χειρονομία καλής θέλησης: άφησε ελεύθερο τον 20χρονο πλέον Ματίας Ρουστ. Έμεινε όμως η πρώτη εντύπωση, που ήταν ότι η προσγείωση του αεροσκάφους του Ρουστ υπήρξε η πρώτη ορατή περίπτωση κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, το «σύστημα» της οποίας είχε πια ξεχαρβαλωθεί. Ένας ερασιτέχνης πιλότος είχε εξευτελίσει μία ολόκληρη υπερδύναμη! Ο ίδιος δήλωσε αργότερα, πως στη διάρκεια της «τρελής» διαδρομής του στον αέρα ήρθε κάποια στιγμή αντιμέτωπος με δύο πολεμικά MiG του Κόκκινου Στρατού: «Πέρασαν τόσο κοντά μου, που μπόρεσα να δω τα πρόσωπα των πιλότων και φυσικά το κόκκινο αστέρι στο φτερό. Τρόμαξα αρχικά, ότι θα με κατέρριπταν, αλλά έκπληκτος είδα να αναπτύσσουν ταχύτητα και να χάνονται στον ουρανό»...
Φαίνεται πάντως πως ο Ματίας Ρουστ αποτελεί σύνθετη προσωπικότητα. Γι’ αυτό ομιλούν τα ίδια τα γεγονότα. Όταν επέστρεψε στην τότε Δυτική Γερμανία, εξέτισε το υπόλοιπο της ποινής του, εκτελώντας κοινωνικές υπηρεσίες σε νοσοκομείο. Εκεί, μαχαίρωσε μία γυναίκα, η οποία επέζησε από θαύμα, δικαιολογούμενος αργότερα πως το έκανε επειδή τον είχε απορρίψει ερωτικά. Νέα καταδίκη (2,5 χρόνια φυλακή για απόπειρα δολοφονίας) προστέθηκε στο «βιογραφικό» του, αυτή τη φορά από τους συμπατριώτες του. Ενώ το 1994 θα επιστρέψει στη Μόσχα -κι αφού πια τόσο η ΕΣΔΔ όσο και ο κομμουνισμός είχαν περάσει στο παρελθόν-, όπου μάλιστα έζησε για ένα χρονικό διάστημα. Το 1996 ασπάστηκε τον ινδουισμό, νυμφεύθηκε μάλιστα και την κόρη ενός πλούσιου εμπόρου τσαγιού από την Ινδία. Διάφορες καινούριες καταδίκες του, για κλοπές κτλ., ακολούθησαν τον επόμενο καιρό. Πολλά χρόνια μετά δήλωσε για τους Σοβιετικούς: «Μπορεί να τους γελοιοποίησα σε όλο τον κόσμο, αλλά βοήθησα κατά κάποιον τρόπο τον Γκορμπατσόφ». Πράγματι, ο Γκορμπατσόφ, με αφορμή το περιστατικό της 28ης Μαΐου 1987, προχώρησε σε μαζικές εκκαθαρίσεις στις σοβιετικές ένοπλες δυνάμεις και στο σύστημα εθνικής ασφαλείας της χώρας, ενώ δεν είναι τυχαίο ότι αμέσως μετά επέβαλλε ακόμη πιο δυναμικά το πρόγραμμα της «Περεστρόικα». Όσο για το Cessna 172 D-ECJB, αυτό φυσικά αποσύρθηκε και φιλοξενείται πλέον στο Γερμανικό Μουσείο Τεχνολογίας, στο Βερολίνο.