17.9.2012
Του Εύμολπου Τσάμη (*)
Μείζον ζήτημα η κακοποίηση του Ελληνισμού. Υπάρχουν δύο ιστορίες, η μία που γράφεται από τους νικητές σε φανταχτερές σελίδες και στηρίζει τον θρόνο, και η άλλη που γράφεται με τον ιδρώτα και το αίμα των αδικοχαμένων πάνω στην πέτρα του μόχθου, μοιάζει ασήμαντη - απίστευτη, κι όμως αυτή είναι η αληθινή.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, κατά πρώτον έλκουν το όνομά των από την περίφημη πόλη της Ήλιδος, την Ολυμπίαν, και η οποία είχε ως προστάτη τον ολύμπιο Δία. Μάλιστα το άγαλμα του ναού, ο ένθρονος Ζευς, όπως ονομαζόταν, ήταν ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Μερικοί προτιμούν να λέγουν «του αρχαίου κόσμου», αλλά θα μου επιτρέψετε να ισχυρίζομαι πως σύγχρονα θαύματα πολιτισμού δεν υπάρχουν!
Μυθικές αναδρομές
Όταν γεννήθηκε ο Ηρακλής κι έφτασε οκτώ μηνών, η Ήρα έστειλε εναντίον του δύο φίδια, επειδή ήταν γόνος από άλλη γυναίκα, την Αλκμήνη. Όμως ο Ηρακλής ανασηκώθηκε και τα έπνιξε.
Ο Ηρακλής διδάχθηκε όλες τις πολεμικές τέχνες: την πάλη από τον Αυτόλυκο, τον υιό του Ερμού και της Χιόνης, την αρματοδρομία από τον Αμφιτρύωνα, την τοξοβολία από τον Εύρυτο, τον τύραννο της Οιχαλίας, την οπλομαχία από τον Διόσκουρο Κάστορα. Προσπάθησε και στην μουσική, κατά τα πρώτα χρόνια του, αλλά επειδή δεν είχε υπομονή ο δάσκαλός του ο Λίνος τον επέπληξε, και τότε ο Ηρακλής τον χτύπησε με την κιθάρα στο κεφάλι και τον φόνευσε. Ο Ηρακλής, θεωρήθηκε αθώος επικαλούμενος έναν νόμο του Ραδάμανθυ, που έλεγε πως «όποιος φονεύσει αυτόν που αρχίζει πρώτος να αδικεί, θεωρείται αθώος», διότι ο φονέας υπερασπίζεται τον εαυτόν του.
Τότε και η ίδια η Αλκμήνη τρόμαξε και φώναξε τον Αμφιτρύωνα, και εκείνος τον έστειλε μακρυά να βόσκει ποίμνια, όπου κατά την εφηβεία υπερέβη όλους τους συνομήλικους στην ανδρεία και στην σωματική ρώμη, τα μεν μάτια του έλαμπαν, οι δε ώμοι του ήταν τέσσερις πήχεις...
Όπλα του χάρισαν: ο Απόλλων ένα τόξο, ο Ερμής ένα ξίφος, ο Ήφαιστος έναν χρυσό θώρακα, και η Αθηνά έναν πέπλο. Το δε ρόπαλο το έφτιαξε μόνος του κόβοντας με μία κίνηση ένα κλαδί από το άλσος της Νεμέας, ενώ κατά άλλη εκδοχή το έφτιαξε από ξύλο αγριελιάς που το έκοψε κάπου στον Σαρωνικό κόλπο.
Όπως αναφέρει ο Ορφέας, «απ' αντολάς άχρι δυσμάς», μέχρι την δύση της ζωής του έπραξε δώδεκα μεγάλους άθλους. Άθλος < άεθλον, = βραβείο αγώνος. Αθλητής = ο αγωνιζόμενος για έπαθλο.
Οι πρώτοι κάτοικοι της Κρήτης ήταν οι Ιδαίοι Δάκτυλοι, οι οποίοι κατοικούσαν στο όρος Ίδη. Εξ αυτών πέντε αδελφοί: ο Ηρακλής, ο Παιοναίος, ο Επιμήδης, ο Ιάσιος και ο Ίδας, ήλθαν στην Ελλάδα, (κατά μία εκδοχή έφεραν μαζί τους και τον Δία). Εξ αυτών ο Ηρακλής, κατέστησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες και διόρισε να εορτάζονται ανά πενταετία, στην αρχή κάθε νέου έτους, κατά τον μήνα Εκατομβαιώνα, ο οποίος αντιστοιχεί από 15 Ιουλίου έως 14 Αυγούστου. Οι αγώνες άρχιζαν την 11ην του μηνός, δηλαδή (15+11=) 26 Ιουλίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι λίγες ημέρες μετά, από 24 έως 29 (δηλαδή από 9 έως 14 Αυγούστου), οι Αθηναίοι εόρταζαν τα Παναθήναια, την μεγαλοπρεπέστατη εορτή των Αθηνών, που ήταν αφιερωμένα στην Παρθένο ή Παναγία Αθηνά.
Ο Ηρακλής λοιπόν παρακίνησε τους ανθρώπους να αγωνιστούν στον δρόμο και στεφάνωσε τον νικητή με έναν κότινο ελιάς. Μερικοί αρχαίοι έλεγαν ότι ο Ζεύς τότε ήταν ακόμη βρέφος, ενώ αργότερα αγωνίστηκε κι αυτός στους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Μετά από κάποια χρόνια ο αγώνας σταμάτησε να τελείται, και ξεκίνησε ξανά πενήντα έτη μετά από τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, από τον Κλύμενο, έναν απόγονο του Ιδαίου Ηρακλή. Δεν γνωρίζουμε αν η παύση έγινε λόγω κατακλυσμού ή είχαν παύσει πρωτύτερα. Οι σχετικές μυθολογικές πληροφορίες καθώς και οι σύγχρονες επιστημονικές έρευνες σε σπήλαια που αφορούν τις γεωλογικές διαταραχές, αναγάγουν το γεγονός αυτό στο απώτατο παρελθόν, από 54.500 έως 55.600 έτη πριν από σήμερα.
Μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνος, λοιπόν, ο Κλύμενος ανακαίνισε τους αγώνες και έκτισε βωμό προς τιμήν του Διός, τον οποίο ονόμασε «παραστάτη». Έκτοτε, άλλοτε μεν έπαυαν κατά μεγάλα χρονικά διαστήματα, άλλοτε δε εγένοντο, έως ότου (ο γνωστότερος σε εμάς) Ηρακλής, ο υιός της Αλκμήνης και του Διός, κυρίευσε την Ήλιδα και εόρτασε ξανά με λαμπρότητα τον Αγώνα και τον ονόμασε Ολύμπιο, προς τιμήν του Ολυμπίου Διός.
Αργότερα όμως έπαυσαν ξανά οι αγώνες, και ξεκίνησαν κατά την βασιλεία του Ιφίτου. Η δε Πυθία έδωσε χρησμό να ανακαινισθεί ο αγώνας, και όντως ανακαινίσθηκαν στην εποχή του Λυκούργου, όπου προσετέθησαν νέα αθλήματα (π.χ. πάλη, δισκοβολία). Μετά από 27 ολυμπιάδες άρχισαν να καταγράφονται τα ονόματα των αθλητών, ποίος και τι έπαθλο έλαβε, και έκτοτε εγένοντο πλέον τακτικά. Με το πέρασμα των χρόνων διορίστηκαν και άλλα αγωνίσματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι γυναίκες μπορούσαν να συμμετάσχουν μόνο στην αρματοδρομία (λόγω της ιππελάτειρας Αθηνάς). Από την 25η Ολυμπιάδα ορίστηκαν αγωνοθέτες, ενώ μετά από την 105η ορίστηκαν και οι Ελλανοδίκες, διότι πλέον συναγωνίζονταν αθλητές από όλη την Ελλάδα.
Τα αγωνίσματα που συμμετείχαν είχαν συγκεκριμένη δεοντολογία, είτε θρησκευτική είτε κοινωνική υπέρ της ειρήνης, ενώ κατά τις ημέρες των αγώνων (συν ημέρες πριν και μετά) επικρατούσε επιβεβλημένη ανακωχή σε οποιαδήποτε διαμάχη μεταξύ πόλεων που ελάμβαναν μέρος στους αγώνες. Αυτός δε ο θεσμός κατέστη ένας από τους σημαντικούς κοινωνικούς παράγοντες για την ανάπτυξη της ιδέας του ειρηνικού βίου στην κοινωνία των ανθρώπων.
Σήμερα είναι δύσκολο να συλλάβουμε την έννοια αγών άμιλλας διά τον κότινον της ελαίας, ως σύμβολο της ειρήνης, διότι απωλέσαμε την σοφία των προγόνων μας. Ο αγώνας για την κατάκτηση της ειρήνης στεφανώνεται από την θεά του πολέμου, ως μια συμβολική αναίμακτο νίκη και προσέφερε στον νικητή το σύμβολο της σοφίας της. Το «νους υγιής εν σώματι υγιές», μετετράπη από τους βαρβάρους Ευρωπαίους και Αμερικανούς σε μια ευκαιρία αρπαγής ενός χρυσοφόρου τίτλου, ή μάλλον σε: τρεχάτε κορόϊδα... για τα παράνομα συμφέροντα των πολυεθνικών.
Δεν θα ήθελα να επεκταθώ στα κακώς κείμενα και σημερινά αγωνίσματα - ευτράπελα τα οποία κακώς ονομάζουν Ολυμπιακούς, αφού ούτε προς τιμήν του Ολυμπίου Διός γίνονται ούτε και οι στοιχειώδεις θεσμοί –έστω της ειρήνης– τηρούνται.
Απλώς θα υπενθυμίσω και θα επισημάνω, πως ο ελληνικός λαός υπήρξε ένα διαχρονικός αθλητής της ειρήνης, ότι οι κυριότερες παράμετροι που δημιούργησαν τον ανθρώπινο πολιτισμό, είναι καθαρά ελληνικές. Ο Ηρακλής της Αλκμήνης οργάνωσε επίσης και συστηματοποίησε την αγροτική τέχνη, απομάκρυνε τα άγρια θηρία από τις πόλεις κ.α. Την οργάνωση της πόλεως διδαχθήκαμε από την θεά Ρέα ή Κυβέλη, την διαρρύθμιση της πόλεως και τους νόμους από την Αθηνά, την γνώση για τα μυστήρια της φύσεως και την δημιουργία του εμβίου κόσμου από την Δήμητρα, την μεταλλοτεχνική και τα εργαλεία από τον Ήφαιστο και τον Προμηθέα, τα γράμματα και τα μαθηματικά από τον Ερμή, τις Τέχνες από τις Μούσες, το Θέατρο από τον Διόνυσο, την μουσική από τον Απόλλωνα.... και τελειωμό δεν έχει η προσφορά των Ελλήνων, με αντάλλαγμα σήμερα το: «ουδείς ασφαλέστερος εχθρός παρά του ευεργετηθέντος».
(*) Ο Εύμολπος Τσάμης είναι σκηνοθέτης και συγγραφέας, ερευνητής της αρχαίας ελληνικής παράδοσης.