Μάιος 2008
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Η Χιλή της δεκαετίας του ’50 ανήκε εξολοκλήρου στη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ, από τις οποίες και ήταν άμεσα εξαρτώμενη η οικονομική (και όχι μόνο) ανάπτυξη της λατινοαμερικανικής αυτής χώρας. Μάλιστα ήταν τόσο μεγάλη για την Ουάσιγκτον η γεωπολιτική σημασία της Χιλής, που ήταν αδιανόητο γι’ αυτήν να την απωλέσει από τη θέση της «φίλης» και «συμμάχου» χώρας. Πράγματι, η αρκετά ενδιαφέρουσα χιλιανή γεωγραφία, με την τεράστια λωρίδα γης κατά μήκος του Ειρηνικού ωκεανού, αλλά και με τις διοικούμενες από αυτή νησιωτικές «οάσεις» στη μεγάλη εκείνη θάλασσα, ήταν για τους Αμερικανούς πολύτιμες «σταθερές» στους γενικότερους πλανητικούς τους σχεδιασμούς.
Στα μέσα όμως της δεκαετίας εκείνης φάνηκαν να αρχίζουν στο εσωτερικό της Χιλής φθοροποιές διαδικασίες, με κύρια αναφορά το διαρκώς διογκούμενο οικονομικό πρόβλημα μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Πράγματι, οι εξελίξεις έτειναν πλέον να πάρουν τη μορφή «χιονοστιβάδας», με απρόβλεπτες συνέπειες για τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην περιοχή. Μεγάλες λαϊκές μάζες έδειχναν να μην αντέχουν πλέον το δικό τους εισόδημα να συρρικνώνεται συνεχώς, παρά την εξαντλητική τους δουλειά υπό άθλιες εργασιακές συνθήκες, την ώρα που ελάχιστοι ως προς το συνολικό πληθυσμό κύκλοι επιχειρηματιών αύξαναν ιλιγγιωδώς την περιουσία τους, απομυζώντας ουσιαστικά εις βάρος όλων των υπολοίπων...
Υπό τις συνθήκες αυτές και με έτοιμο το χιλιανό «ηφαίστειο» να εκραγεί με απρόβλεπτες συνέπειες, η κυβερνητική κάστα των κυβερνώντων της χώρας (υποτελών πλήρως στο ντόπιο οικονομικό κατεστημένο και στην Ουάσιγκτον) ήρθε σε άμεση συνεννόηση με τις ΗΠΑ, προκειμένου να ληφθούν άμεσα μέτρα εικονικής έστω ανακούφισης του πληθυσμού, προτού η κατάσταση ξεφύγει πια απ’ τον έλεγχο και γίνει μη αντιστρέψιμη. Φτιάχτηκε έτσι στα γρήγορα ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων, βασισμένο κατά κύριο λόγο στη «βιομηχανοποίηση» της χώρας, η οποία θα δημιουργούσε νέες θέσεις εργασίας και θα συνέβαλλε στη γενικότερη ανάπτυξη και εκσυγχρονισμό της Χιλής και του πληθυσμού της.
Υπό την ηγεσία λοιπόν των Χιλιανών χριστιανοδημοκρατών (δηλαδή της κεντροδεξιάς παράταξης της χώρας) σε διάστημα λίγων μόλις ετών το επίπεδο ζωής των κατοίκων της Χιλής ανέβηκε θεαματικά σε σχέση με προηγουμένως. Η χώρα φάνηκε να ξεφεύγει πια από τις συνθήκες αθλιότητας του Τρίτου Κόσμου και άλλων νοτιοαμερικανικών κρατών και να εντάσσεται αργά, μα σταθερά, στα προηγμένα έθνη της Δύσης, δίπλα σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία, ο Καναδάς, η Γαλλία κτλ. Θα μπορούσε να αποτελεί η εν λόγω κατάσταση την ιδανική εικόνα για τους Αμερικανούς, αφού φάνηκε ότι η Χιλή «σώθηκε» πλέον από μια πιθανή εκτροπή της και είχε σταθεροποιηθεί τόσο οικονομικά, όσο και πολιτικά. Δεν ήταν όμως ακριβώς έτσι, υπήρχε ένα «αγκάθι» που ενοχλούσε κι ανησυχούσε σφόδρα τις ΗΠΑ...
Ήδη από το 1958 και προτού ξεπεραστεί ακόμα η κρίση, είχε φανεί ισχυρό στην πολιτική σκηνή της Χιλής το σοσιαλιστικό κόμμα του Σαλβαντόρ Αλιέντε, ενός ανθρώπου που δεν έκρυβε τις μαρξιστικές του πεποιθήσεις και ήταν ύποπτος ακόμα και για μυστικές σχέσεις με τη Μόσχα. Οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν να μην ανησυχούν, δεδομένου ότι οι ιδέες του χαρισματικού αυτού πολιτικού είχαν βρει πρόσφορο έδαφος σε όλη την επικράτεια της Χιλής, ιδιαίτερα στα στρώματα εκείνα των φτωχότερων πληθυσμών, που – ακόμα και με την ανάπτυξη της οικονομίας της χώρας – βρίσκονταν πάντα σε μειονεκτική κοινωνική θέση. Το πρόγραμμα του Αλιέντε περί εθνικοποίησης της οικονομίας και προσέγγισης του κομμουνιστικού μπλοκ φάνηκε να ικανοποιεί τα αισθήματα των ανθρώπων αυτών, που ένιωθαν ένα συνεχές αδιέξοδο να τους εμποδίζει στην προσωπική τους εξέλιξη.
Οι ΗΠΑ κατάλαβαν ότι, αν δεν έπαιρναν γρήγορα τα μέτρα τους, θα ερχόταν μία ημέρα κατά την οποία δεν θα μπορούσαν να κάνουν πια τίποτα. Ο εφιάλτης της Κούβας ήταν διαρκώς δίπλα τους, σαφές σημάδι για το πού θα μπορούσε να καταλήξει η κατάσταση στη Χιλή αν αδρανούσαν και έχαναν κάποια μέρα τον έλεγχο. Τέθηκε έτσι σε εφαρμογή ένα ολόκληρο σχέδιο της CIA, με στόχο να μην καταλάβει ποτέ την εξουσία ο ανεπιθύμητος Αλιέντε. Το 1964 η CIA έδωσε το διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 2,6 εκατομμυρίων δολαρίων προς υποστήριξη των χριστιανοδημοκρατών, έτσι ώστε να οργανώσουν καλύτερα τον προεκλογικό τους αγώνα και να εμποδίσουν πάση θυσία την άνοδο των σοσιαλιστών στην εξουσία. Ο υποψήφιος Πρόεδρος της Δεξιάς Εντουάρντο Φρέι πράγματι κατάφερε να ξεπεράσει τους αντιπάλους του κι έτσι η χώρα θα παρέμενε για μερικά ακόμη χρόνια στη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ.
Οι Αμερικανοί όμως δεν επαναπαύτηκαν στην ίσως πρόσκαιρη αυτή επιτυχία. Πλησίαζαν οι εκλογές του 1970 και η CIA έδρασε και πάλι στο χιλιανό έδαφος προσφέροντας και πάλι χρήμα στους χριστιανοδημοκράτες, προκειμένου να πετύχουν μια νέα εκλογική νίκη. Τη φορά όμως αυτή δεν τα κατάφεραν. Ο Αλιέντε, έστω και με ποσοστό λίγο παραπάνω από το 1/3 των ψήφων, κατάφερε να πάρει την πρώτη θέση στην εκλογική «κούρσα». Τα πράγματα είχαν γίνει πια πολύ σοβαρά. Απέμενε μόνο η επικύρωση της εκλογής του από το Κογκρέσο της χώρας. Πανικόβλητοι οι Αμερικανοί έτρεξαν να προλάβουν τις εξελίξεις. Παρενέβη ο ίδιος ο Αμερικανός Πρόεδρος Νίξον, ο οποίος δήλωσε στον τότε διοικητή της CIA, Ρίτσαρντ Χελμς, ότι έπρεπε να γίνουν τα πάντα, αρκεί να μην αναλάμβανε ο Αλιέντε τη διακυβέρνηση της Χιλής. Η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη...
Επί δύο σχεδόν μήνες, έως την επικύρωση της εκλογής του Αλιέντε από το Κογκρέσο, η CIA στη Χιλή έδρασε όσο πιο δυναμικά μπορούσε, χρησιμοποιώντας όλα τα δυνατά μέσα. Προσπάθησε να οργανώσει την γιγάντια προσπάθειά της σε δύο επίπεδα. Το πρώτο αφορούσε την οργάνωση ολόκληρης προπαγανδιστικής εκστρατείας κατά του Αλιέντε μέσα και έξω απ’ τη Χιλή, με έκτακτες πληρωμές δημοσιογράφων και κονδυλοφόρων, οι οποίοι περιέγραφαν με τα πιο μελανά χρώματα την κατάσταση που θα προέκυπτε στη χώρα, αν – ο μη γένοιτω – αναλάμβανε την εξουσία ο σοσιαλιστής ηγέτης. Επίσης, «ειδικά» κονδύλια έλαβαν και αρκετά μέλη του Κογκρέσου, προκειμένου να ρίξουν αρνητική ψήφο κατά του Αλιέντε. Συγκεντρώσεις οργανώθηκαν από τη Δεξιά και άλλες δυνάμεις που υποστήριζαν τον «ελεύθερο κόσμο», για να «σώσουν» τη χώρα απ’ τον κίνδυνο να «γλιστρήσει» στο αντίπαλο στρατόπεδο. Τέλος, αρκετές πολυεθνικές επιχειρήσεις δήλωσαν ότι αποσύρονταν απ’ τη χώρα σε περίπτωση που Πρόεδρός της αναλάμβανε ο φιλοσοβιετικός αυτός πολιτικός... Το δεύτερο επίπεδο της προσπάθειας των ανθρώπων της CIA αφορούσε την πιθανή διενέργεια στρατιωτικού πραξικοπήματος, στην απευκταία υπόθεση ότι Πρόεδρος γινόταν ο Αλιέντε. Οι Αμερικανοί ήρθαν τότε σε συμφωνία με 21 ανώτατους αξιωματικούς του χιλιανού στρατού, τονίζοντάς τους ότι θα είχαν την άμεση υποστήριξή τους σε ενδεχόμενο πραξικόπημά τους κατά του σοσιαλιστή Προέδρου. Μάλιστα οργανώθηκε μέχρι τις τελευταίες της λεπτομέρειες ακόμα και η δολοφονία του τότε αρχηγού του στρατού της χώρας, Ρενέ Σνάιντερ, ο οποίος δεν φαινόταν ως εχθρικά διακείμενος προς τον Αλιέντε...
Τελικά όμως οι προσπάθειες της CIA δεν απέδωσαν καρπούς. Ο Αλιέντε πήρε τελικά, μετά από περιπέτειες, την έγκριση του Κογκρέσου, και ανέλαβε τη διακυβέρνηση της Χιλής. Ευθύς αμέσως άρχισε να εφαρμόζει μία άκρως αντίθετη πολιτική απ’ αυτή των προκατόχων του. Εθνικοποίησε πράγματι μεγάλο μέρος της οικονομίας της χώρας και πραγματοποίησε μια αγροτική μεταρρύθμιση, που εξαγρίωσαν τις μεγάλες επιχειρήσεις και τη Δύση. Η ισορροπία στη Λατινική Αμερική είχε πια «σπάσει», με τη Χιλή να «κατρακυλά» αργά-αργά στην αγκαλιά της Μόσχας... Οι Αμερικανοί δεν άργησαν να πάρουν την τελική τους απόφαση: θα οργάνωναν πραξικόπημα κατά του επικίνδυνου αυτού ανθρώπου, για να διατηρήσουν την πολυπόθητη κυριαρχία τους στη γωνιά αυτή της Νότιας Αμερικής, έστω κι αν η ενέργεια αυτή προκαλούσε ανυπόφορο πόνο και κρίση στις διεθνείς σχέσεις...
Στις προσπάθειές τους αυτές οι Αμερικανοί βρήκαν δύο απρόσμενους συμμάχους από το εσωτερικό της Χιλής: τον ίδιο το λαό, που – είναι αλήθεια – ένιωθε μεγάλη δυσαρέσκεια από την οικονομική πολιτική του Αλιέντε και το νέο αρχηγό του στρατού (και υποτίθεται άνθρωπο της απόλυτης εμπιστοσύνης του Προέδρου) Αουγκούστο Πινοτσέτ. Η ένταση μέρα με την ημέρα μεγάλωνε ολοένα και περισσότερο. Πολλοί διέβλεπαν ότι ήταν απλά θέμα χρόνου το ξέσπασμα της τελικής κρίσης...
Στις 11 Σεπτεμβρίου 1973 ο χιλιανός στρατός, υπό την ηγεσία του στρατηγού Πινοτσέτ, οργάνωσε αιματηρό πραξικόπημα, για να θέσει τέρμα στην κρίση. Το προεδρικό μέγαρο χτυπήθηκε ανελέητα και ο Πρόεδρος Αλιέντε σκοτώθηκε στις μάχες που διεξήχθησαν ανάμεσα στη φρουρά του και τους πραξικοπηματίες. Την προεδρία της χώρας ανέλαβε ο ίδιος ο αρχηγός των πραξικοπηματιών, Πινοτσέτ, ο οποίος έθεσε τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Κυβέρνησε δικτατορικά έως το 1990, οπότε και παρέδωσε τη διακυβέρνηση της χώρας, έχοντας καταφέρει να ανορθώσει κατά πολύ την οικονομία της και να ανακουφίσει τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Δεν κατάφερε όμως να τιθασεύσει τις αντίπαλες φωνές των κομμουνιστών και των αριστερών στο εσωτερικό της χώρας (αλλά και έξω απ’ αυτήν), που τον κατηγορούσαν ότι κυβέρνησε αυταρχικά, δολοφονώντας χιλιάδες αθώους πολίτες. Ο διχασμός αυτός της χιλιανής κοινωνίας κράτησε έως την ημέρα του θανάτου του, στα τέλη του 2006, όταν οι μισοί Χιλιανοί θρηνούσαν γι’ αυτόν, την ώρα που οι υπόλοιποι άνοιγαν περιχαρείς στους δρόμους σαμπάνιες....