30.5.2020
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Το πρόσφατο lockdown της πανδημίας του COVID-19 (κοροναϊού) οδηγεί αναπόφευκτα σε επανεκκίνηση της παγκόσμιας οικονομίας και σε επαναχάραξη των προτεραιοτήτων των διεθνών και ντόπιων μονοπωλίων. Αυτό είναι κάτι που, λιγότερο ή περισσότερο, έχουν εντοπίσει ήδη οι διάφοροι οικονομικοί, και όχι μόνο, αναλυτές. Εκείνο που ίσως δεν έχει ειπωθεί γενικότερα, είναι ότι η επανεκκίνηση αυτή ενδέχεται να είναι βίαιη και απότομη, να μην έχει ιδιαίτερα μεγάλα σε χρονικό μήκος και ομαλά στην υλοποίησή τους μεταβατικά στάδια.
Η ελληνική περίπτωση είναι ακόμη πιο ιδιόρρυθμη. Τούτο, επειδή η Ελλάδα δεν αντιμετωπίζει αυτή την ώρα μία πρωτογενή κρίση αποκλειστικά και μόνο εξαιτίας της πανδημίας του νέου ιού. Η χώρα προέρχεται από μία τουλάχιστον δωδεκαετία οικονομικής ύφεσης και τρία απανωτά Μνημόνια δημοσιονομικής προσαρμογής, με ιδιαίτερα σκληρές παραμέτρους, που διήρκεσαν από το 2010 έως το 2018. Συνεπώς, η πρόσφατη πανδημική κρίση έρχεται ουσιαστικά ως συνέχεια τόσο της επί 12 συναπτά έτη υφεσιακής πολιτικής, όσο και των μνημονιακών μέτρων τριών συνεχόμενων “πακέτων διάσωσης” (2010, 2012, 2015) που ελήφθησαν καθ' υπόδειξη της Τρόικας.
Στην πραγματικότητα, λοιπόν, η κρίση που εγκυμονείται τις κρίσιμες αυτές ώρες στην Ελλάδα μοιάζει με ό,τι συνέβη μετά το 2008. Τότε, αμέσως μετά την κατάρρευση της “Lehman Brothers” στις ΗΠΑ, η ανθρωπότητα εισήλθε στη δίνη ενός νέου κραχ, αρκετά πιο σύνθετου και περίπλοκου σε σχέση με εκείνο του 1929 που νομοτελειακά είχε οδηγήσει στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Η Ελλάδα υπήρξε το μεγαλύτερο θύμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, ακριβώς επειδή η οικονομία της ήταν πλήρως ανοχύρωτη: τεράστιο δημόσιο χρέος, σε συνδυασμό με έλλειψη παραγωγής από τον πρωτογενή τομέα. Οι συνέπειες δεν άργησαν να φανούν· το 2009 η χώρα αδυνατούσε να δανειστεί από τις περίφημες αγορές, μία κυβέρνηση κατέρρευσε και, τελικά, η καινούρια τότε κυβέρνηση -με αδέξιους μάλλον χειρισμούς- αναγκάστηκε να καταφύγει στις δαγκάνες της Τρόικας και στο πρώτο Μνημόνιο (άνοιξη 2010). Η μνημονιακή “νέα εποχή” για τους Έλληνες είχε μόλις αρχίσει...
Τώρα, η κατάσταση μοιάζει απελπιστικά με ό,τι συνέβη πριν από μια δεκαετία. Και πάλι βρισκόμαστε ενώπιον ενός παγκόσμιου οικονομικού κραχ, ενώ και πάλι η ελληνική οικονομία είναι φοβερά ευπαθής στις δραματικές εξελίξεις. Δεν είναι, συνεπώς, αναμενόμενη μία συγκράτηση έστω των δημοσιονομικών της χώρας, από τη στιγμή που οι προοπτικές σε Ευρώπη και κόσμο δεν είναι καθόλου ευοίωνες. Η κατάσταση στον τουρισμό και την εστίαση (βλ. και πρόσφατο άρθρο μας, με τίτλο “Τουρισμός-εστίαση σε ''γκρίζα ζώνη''... Δραματική η επανεκκίνηση”) μόνο δεινά προμηνύει για τα ελληνικά οικονομικά δεδομένα, έχοντας υπ' όψη ότι οι τομείς αυτοί καλύπτουν -ιδιαίτερα τη θερινή-τουριστική περίοδο- πάνω από το ένα τρίτο της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας.
Άρα, δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φαντασία για να κατανοήσει κανείς προς τα πού οδεύουμε: όπως η παγκόσμια κρίση του 2008 έσπρωξε την Ελλάδα στα τρία Μνημόνια (που συρρίκνωσαν κατά 30% το ελληνικό ΑΕΠ), έτσι και η τωρινή κρίση οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε ένα νέο “Μνημόνιο”, σε ένα Υπερμνημόνιο διαρκείας κατά πολύ αυστηρότερο από τα παλιά και με ρυθμίσεις που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν “μόνιμες”. Είμαστε, δηλαδή, μπροστά σε μία κατάσταση που θα ισχύσει για πολύ περισσότερο καιρό από μία γενιά (τη δική μας) και θα αποτελέσει τη βάση μίας εντελώς νέας οικονομικής πολιτικής για τη χώρα. Εάν μάλιστα συνδυάσουμε το γεγονός αυτό με την αθρόα λαθρομετανάστευση που ταλαιπωρεί τον ελληνισμό, θα μπορούσαμε να πούμε πως η Ελλάδα μετατρέπεται σιωπηρά σε μία “ειδική οικονομική ζώνη”: το νέο προλεταριάτο των Ασιατών οικονομικών μεταναστών-”προσφύγων” θα εργάζεται για πάμφθηνα μεροκάματα και χωρίς τα γνωστά εργασιακά δικαιώματα του κοινωνικού κράτους...
Υπό τις συνθήκες αυτές, τις τόσο ασφυκτικές, θα πρέπει να εξεταστεί το θέμα με το περιβόητο “πακέτο” των 750 δις που ενέκρινε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την τόνωση των ευρωπαϊκών οικονομιών· 32 δις εξ αυτών αντιστοιχούν στην Ελλάδα. Και το πρώτο ερώτημα εδώ είναι το εξής: αρκούν αυτά για να τονώσουν, ή και για να διασώσουν την ελληνική οικονομία; Βεβαίως όχι, είναι η άμεση απάντηση, με δεδομένη τη ραγδαία αύξηση της ανεργίας που έρχεται και όλων των επακόλουθων, που δημιουργούν ζοφερή εικόνα για το οικονομικό μέλλον της χώρας και τη συνολικότερη κοινωνική πραγματικότητα.
Συγκεκριμένα, το λεγόμενο “πακέτο δημοσιονομικής τόνωσης” ύψους 750 δισεκατομμυρίων ευρώ που πρότεινε η Κομισιόν να δοθούν στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης περιλαμβάνει για την Ελλάδα 32 περίπου δις: 22,5 δις υπό μορφή επιχορηγήσεων και 9,4 δις σε δάνεια. Για το σχέδιο ανάκαμψης της ευρωπαϊκής οικονομίας στη μετα-κοροναϊό εποχή, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ανέφερε ότι: “Οι επιχορηγήσεις προς τα κράτη-μέλη αποτελούν μια επένδυση στο κοινό μας μέλλον και δεν έχουν καμία σχέση με τα χρέη του παρελθόντος. Θα είναι ένα νέο αγαθό που θα ενισχύσει την αίσθηση του ''ανήκειν'' στην ΕΕ. Αν δεν πράξουμε τίποτα, τότε αύριο θα πληρώσουμε το κόστος της απραξίας. Θέτουμε τις βάσεις για το κοινό μας μέλλον”. Με δυο λόγια, η επικεφαλής της Κομισιόν υπονόησε ότι το “πακέτο” αυτό συμφωνήθηκε μόνο και μόνο για να μην διαλυθεί η ΕΕ, αφού μετά το πρόσφατο Brexit ανάλογες τάσεις φυγής εκδηλώθηκαν και σε χώρες που επλήγησαν ασύμμετρα από τον COVID-19 (Ιταλία κτλ.).
Ποια είναι όμως η αλήθεια; Στην πραγματικότητα, το “πακέτο” των 32 δις για την Ελλάδα εμπεριέχει σημαντικές παγίδες! Κάτι που ομολόγησε ο ίδιος ο υπουργός οικονομικών της χώρας, Χρήστος Σταϊκούρας, δηλώνοντας χαρακτηριστικά τα παρακάτω: “Η πρόταση δεν έχει εγκριθεί ακόμη και οι εκταμιεύσεις θα αργήσουν. Θα αρχίσουν, στην καλύτερη περίπτωση, το δεύτερο εξάμηνο του 2020”. Όμως, μέχρι το δεύτερο εξάμηνο του 2020 θα έχουν διαδραματιστεί εξελίξεις που θα αλλάξουν άρδην τα δεδομένα. Για παράδειγμα, η ελληνική οικονομία θα έχει υποστεί, μετά βεβαιότητας, τρομακτικό πλήγμα από την αναμενόμενη συρρίκνωση του τουρισμού και της εστίασης. Όπως επίσης δεν θα μπορούσε να αποκλειστεί ένας νέος, επικινδυνότερος ίσως, γύρος έξαρσης του κοροναϊού, από το φθινόπωρο και μετά. Και, τέλος, οι επιθετικές κινήσεις της Τουρκίας στο γεωγραφικό τόξο Θράκη-νησιά ανατολικού Αιγαίου-Καστελόριζο-Κρήτη οδηγούν τα πράγματα αναπόφευκτα σε ελληνοτουρκική κρίση και σύρραξη. Συμπέρασμα: ακόμη και να εκταμιευθούν τα 32 δις ευρώ για την Ελλάδα στο δεύτερο εξάμηνο του έτους (στην καλύτερη περίπτωση), θα αποτελέσουν ένα απλό χάπι στην αντιμετώπιση του οικονομικού καρκίνου και της γάγγραινας που θα απειλεί να κατακυριεύσει ολόκληρη τη χώρα...
Μόνο ένας συστημικός τρόπος υπάρχει για να αντιμετωπιστεί ο επερχόμενος οικονομικός κατακλυσμός και, παράλληλα, να μπορέσει να επιβιώσει το πολιτικό-οικονομικό κατεστημένο: ένα καινούριο “Μνημόνιο”, το οποίο θα φέρει πλήρη ανατροπή των εργασιακών κεκτημένων καθώς και ριζική αναθεώρηση (προς τα κάτω) του βιοτικού επιπέδου, δηλ. του ύψους των μισθών και των συντάξεων. Το “Μνημόνιο” αυτό, το οποίο ήδη επεξεργάζονται οι κυβερνώντες και του οποίου την προετοιμασία φυσικά αποκρύπτουν από τον ελληνικό λαό, θα ενσωματώνει όλα όσα προέβλεπαν τα τρία Μνημόνια της προηγούμενης δεκαετίας και θα επιπροσθέτει νέα, ακόμη πιο επίπονα και διευρυμένα, μέτρα.
Η Ελλάδα κινδυνεύει, επομένως, με μία διπλή συρρίκνωση: τόσο σε οικονομικό επίπεδο, με μία νέα καταβύθιση της κοινωνίας προς την άβυσσο, όσο και σε επίπεδο εδαφικής ακεραιότητας, με το “γκριζάρισμα” των ανατολικών της περιοχών και την τουρκο-λιβυκή ΑΟΖ ως ζώσα πραγματικότητα. Η Ελλάδα, και κατ' επέκταση η Κύπρος, ακρωτηριάζεται σε κάθε δυνατό πεδίο. Καμία συστημική λύση δεν μπορεί να εξασφαλίσει την επιβίωση του ελληνισμού μέσα στις νέες συνθήκες· η λύση επιβάλλεται να είναι εξω-συστημική, για να μπορέσει το ελληνικό έθνος να συνεχίσει την ιστορική του πορεία χιλιετιών.