3.9.2020
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Η δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη, στις 31 Ιουλίου 1920, υπήρξε ένα γεγονός που επηρέασε αναμφίβολα τις επερχόμενες τότε πολιτικές εξελίξεις· έκρινε ίσως και την πορεία της ελληνικής πολιτικής ζωής για τα επόμενα πολλά χρόνια! Κι αυτό, επειδή ο Δραγούμης -γιος πρώην πρωθυπουργού- ήταν ακόμη πολύ νέος (μόλις 42 ετών), ενώ η υπέρβασή του τόσο από το βασιλικό όσο και από το βενιζελικό “στρατόπεδο” τον καθιστούσε υποψήφιο για τη μελλοντική πρωθυπουργία της χώρας. Ας μην λησμονούμε ότι η ιδεολογία του (ένα μείγμα εθνικισμού, σοσιαλισμού και πραγματισμού) ήταν πολύ μπροστά από την εποχή της, συνεπώς η δολοφονία του “κόλλησε” τις εξελίξεις τουλάχιστον για μια 20ετία...
Τι προηγήθηκε όμως της εκτέλεσης του Ίωνος Δραγούμη; Τι αποτέλεσε αφορμή για τη δολοφονία του; Ήταν η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθερίου Βενιζέλου, άλλοτε φιλοβασιλικού πολιτικού αλλά ηγέτη πλέον της αντιβασιλικής παράταξης (αν και ποτέ δεν έθεσε θέμα αλλαγής πολιτεύματος), η οποία έλαβε χώρα την προηγούμενη μέρα -30 Ιουλίου 1920- στον σιδηροδρομικό σταθμό του Παρισιού. Συγκεκριμένα, ενώ ο αποκαλούμενος από τους οπαδούς του “εθνάρχης” βρισκόταν στον σταθμό αυτό, προκειμένου να επιβιβαστεί στο θρυλικό τρένο “Orient Express”, δέχτηκε δολοφονική επίθεση από δύο απότακτους βασιλόφρονες Έλληνες αξιωματικούς.
Επρόκειτο για τον υποπλοίαρχο Απόστολο Τσερέπη και τον υπολοχαγό Γεώργιο Κυριάκη, οι οποίοι πυροβόλησαν τον Βενιζέλο με τα περίστροφά τους συνολικά 10 φορές. Αν και δεινοί σκοπευτές, απέτυχαν να τον σκοτώσουν, ο δε δημοφιλής πολιτικός τραυματίστηκε απλώς στο χέρι. Ύστερα από μερικές ημέρες νοσηλείας, ο Βενιζέλος επέστρεψε τελικά στην Αθήνα.
Όμως, με τα τότε πενιχρά μέσα ενημέρωσης, οι ειδήσεις του εξωτερικού έφθαναν στην Ελλάδα συχνά με καθυστέρηση και παραποιημένες. Έτσι και το γεγονός αυτό, την επόμενη μέρα (31 Ιουλίου 1920), μεταδόθηκε στην αρχή όχι ως απόπειρα δολοφονίας, αλλά ως “δολοφονία του Ελευθερίου Βενιζέλου”! Οι πιστοί οπαδοί του πίστεψαν ότι ο αρχηγός τους έχασε τη ζωή του, και φοβερά επεισόδια ξέσπασαν στην ελληνική πρωτεύουσα. Ομάδες ανθρώπων επιτέθηκαν και κατέστρεψαν γραφεία αντιπολιτευόμενων εφημερίδων (όπως η “Καθημερινή” και ο “Ριζοσπάστης”), το θέατρο “Κοτοπούλη” στην Ομόνοια, καταστήματα, τυπογραφεία, ενώ λεηλάτησαν επίσης σπίτια αντιβενιζελικών πολιτικών, όπως π.χ. του πρώην πρωθυπουργού Στέφανου Σκουλούδη...
Την ίδια ημέρα, ο Ίων Δραγούμης έπεσε θύμα του τυφλού φανατισμού της εποχής. Ο νέος πολιτικός έφυγε από το σπίτι του στην Κηφισιά -παρά την παρότρυνση για το αντίθετο της ερωμένης του, γνωστής ηθοποιού Μαρίκας Κοτοπούλη- και κατευθύνθηκε προς το κέντρο της Αθήνας, διότι βιαζόταν να κλείσει την ύλη του περιοδικού του, “Πολιτική Επιθρώρησις”, που ήταν να κυκλοφορήσει την επόμενη μέρα. Μόλις όμως το αυτοκίνητό του έφτασε στον κόμβο Αμπελοκήπων, στρατιωτικές δυνάμεις της φρουράς του Ελευθερίου Βενιζέλου τον σταμάτησαν, συλλαμβάνοντάς τον.
Ακολούθησαν διαβουλεύσεις με τον στενό συνεργάτη του Βενιζέλου, Εμμανουήλ Μπενάκη, και τον επικεφαλής του τάγματος ασφαλείας του, Παύλο Γύπαρη. Τελικά, ο Δραγούμης, με τη συνοδεία στρατιωτικού αποσπάσματος, οδηγήθηκε στη γωνία των οδών Βασιλίσσης Σοφίας -τότε, Κηφισίας- και Παπαδιαμαντοπούλου. Εκεί, τον έστησαν στον τοίχο και ο Δραγούμης έπεσε νεκρός από τους πυροβολισμούς των στρατιωτών. Ήταν 4η απογευματινή, της 31ης Ιουλίου του 1920...
Σήμερα, στο σημείο εκείνο βρίσκεται τοποθετημένο μνημείο προς τιμή του Ίωνος Δραγούμη. Όσο για τον Ελευθέριο Βενιζέλο, του επιφυλάχθηκε μεγάλη λαϊκή υποδοχή, όταν επέστρεψε στην Αθήνα, ενώ στις 25 Αυγούστου 1920 η Βουλή τον ανακήρυξε με ψήφισμά της “Ευεργέτη και Σωτήρα της Πατρίδος”. Την επόμενη μέρα συζητήθηκε στη Βουλή το θέμα της δολοφονίας Δραγούμη (ήταν ανεξάρτητος βουλευτής όταν εκτελέστηκε), με την κυβέρνηση των Φιλελευθέρων να ζητάει επίσημα και δημόσια “συγγνώμη”. Όμως το κακό είχε γίνει... Λίγο καιρό μετά ο Βενιζέλος προκήρυξε εκλογές για την 1η Νοεμβρίου 1920, τις οποίες -προς γενική κατάπληξη- έχασε πανηγυρικά, παρά την τεράστια τότε δημοφιλία του!
Τα δραματικά αυτά γεγονότα έμειναν στην ιστορία ως τα “Ιουλιανά του 1920”. Συνέπειά τους ήταν να οξυνθούν ακόμη περισσότερο τα πνεύματα μεταξύ των Ελλήνων, στο πλαίσιο του τότε “εθνικού διχασμού”, με τελικό δραματικό αποτέλεσμα τη Μικρασιατική καταστροφή δύο χρόνια αργότερα...