19.7.2008
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. η Περσία συνιστούσε τη μεγαλύτερη δύναμη της Κεντρικής Ασίας, έχοντας ενσωματώσει στα πλαίσια της αυτοκρατορικής της δομής όλους τους λαούς της περιοχής. Όπως κάθε αυτοκρατορία, έτσι και η περσική ήταν εξ ορισμού ανεκτική προς κάθε έθνος ή φύλο της εποχής, με όλους τους υπηκόους της να συμμετέχουν από κοινού και ισότιμα στη νομή της εξουσίας, ανεξάρτητα από την καταγωγή τους. Όμως δεν ήταν λίγες οι φορές που στα όρια της αυτοκρατορίας δύο ή και περισσότερα ξεχωριστά γένη έρχονταν σε κάποιου είδους σύγκρουση ή διαμάχη μεταξύ τους, προκειμένου να υπερτερήσει το ένα του άλλου είτε στη νομή της εξουσίας είτε στην εύνοια των κυβερνητικών κύκλων. Έτσι, και κατά την εν λόγω χρονική περίοδο στην αυτοκρατορία της Περσίας καταγράφτηκε ιστορικά η αντίθεση Ελλήνων-Εβραίων, που είχε σημαντικό υπόβαθρο και που ανέδειξε μια γυναίκα-κατάσκοπο στην αυλή του ίδιου του βασιλιά.
Τότε πρωθυπουργός της Περσίας, δηλαδή αυτός που είχε το «πάνω χέρι» στη διακυβέρνηση του κράτους αμέσως μετά τον αυτοκράτορα, ήταν ο ελληνικής καταγωγής Αμάν Αμαδάθου ο Μακεδών. Αυτοκράτορας δε, της χώρας ήταν ο Αρταξέρξης (αν και πολλοί ιστορικοί ισχυρίστηκαν κατά καιρούς ότι επρόκειτο περί του Ξέρξη του 1ου). Στα όρια της Περσίας ζούσαν εκείνη την εποχή και αρκετοί Εβραίοι, οι οποίοι όμως θεωρούνταν από την κεντρική εξουσία ως μία «ιδιόμορφη» εθνότητα, αρκετά απομονωμένη από τις άλλες – ακόμα και υποδεέστερη – και η οποία δεν προσπαθούσε να προσαρμοστεί στους γενικούς νόμους, οι οποίοι ίσχυαν για όλους τους υπηκόους του κράτους, αλλά επέμεναν να ακολουθούν τους δικούς τους παραδοσιακούς και ιδιαίτερους κανόνες. Για να προσδώσει ακόμα μεγαλύτερη ενότητα στο αυτοκρατορικό «δομικό υλικό» ο πρωθυπουργός Αμάν εξέδωσε διαταγή, που ίσχυε για όλους και την οποία αμέσως προσυπέγραψε ο Αρταξέρξης, σύμφωνα με την οποία όλοι οι υπήκοοι της Περσίας όφειλαν να υπακούουν το ίδιο στους νόμους, θέτοντας τα ιδιαίτερα ήθη κι έθιμά τους σε καθαρά δεύτερη μοίρα.
Βέβαια ο Αμάν, με την απόφασή του αυτή, στοχοποιούσε κυρίως τους Εβραίους, τους οποίους αντιπαθούσε θανάσιμα. Τους κατηγορούσε μάλιστα ανοιχτά και μπροστά στο βασιλιά ότι εκτελούν φθοροποιό και παρασιτική δράση κατά της Περσίας, διεκδικώντας όλα απολύτως τα δικαιώματα που έχουν οι υπόλοιποι λαοί του βασιλείου, χωρίς όμως παράλληλα να προτίθενται να αποχωριστούν τα ιδιαίτερα ήθη και έθιμά τους, τα οποία έβαζαν υπεράνω όλων. Κατόρθωσε έτσι ο Αμάν να καταστήσει τους Εβραίους «μαύρο πρόβατο» στα μάτια του Αρταξέρξη.
Μία ηγετική μορφή των Εβραίων της Περσίας την ίδια περίοδο υπήρξε ο Μαρδοχαίος, ο οποίος ανησυχούσε για τον ουσιαστικό πόλεμο που είχε κηρύξει εναντίον του λαού του ο Αμάν, που δεν έκρυβε καθόλου την απέχθεια και την εχθρότητα που έτρεφε μέσα του για το εβραϊκό έθνος. Επειδή τόσο ο Αμάν όσο και ο βασιλιάς δήλωσαν ρητά ότι όσοι δεν προσαρμόζονταν αμέσως στη διαταγή θα τιμωρούνταν σκληρότατα, ο Μαρδοχαίος αποφάσισε να λάβει άμεσα μέτρα. Άλλωστε η ενότητα ανάμεσα στους Εβραίους ήταν δεδομένη και – εφόσον δεν θα δέχονταν ποτέ να αλλαξοπιστήσουν – ήταν βέβαιο ότι σύντομα θα οδηγούνταν σε εθνική σφαγή... Δεν υπήρχε λοιπόν χρόνος για χάσιμο.
Το ίδιο πάντα διάστημα ο βασιλιάς Αρταξέρξης ζήτησε να του παρουσιάσουν για την αυλή του όμορφες κοπέλες, ούτως ώστε να διαλέξει κάποια από αυτές για «στολίδι του παλατιού του». Ο Μαρδοχαίος δεν έχασε την ευκαιρία˙ έσπευσε και παρουσίασε στον αυτοκράτορα, ανάμεσα στις άλλες γυναίκες, την ανιψιά του, την Εσθήρ, η οποία ήταν κατάλληλα εκπαιδευμένη και έδρασε ανάλογα. Καταρχάς δεν αποκάλυψε στο βασιλιά ότι είναι Εβραία, κατόπιν συμβουλής του θείου της. Ύστερα, σύμφωνα με το σχέδιο, προσπάθησε τόσο πολύ να τον σαγηνέψει και να του κλέψει την καρδιά, που πραγματικά ο Αρταξέρξης έμεινε άφωνος από τη γοητεία και τη χάρη της, ώστε τελικά διάλεξε εκείνη να την κάνει γυναίκα του και βασίλισσα της Περσίας! Το πρώτο μέρος του σχεδίου του Μαρδοχαίου είχε πετύχει απόλυτα και χωρίς καμία χρονοτριβή...
Απέμενε τώρα η αντιμετώπιση του Έλληνα Αμάν, ο οποίος είχε ποτίσει το βασιλιά με μίσος κατά των Εβραίων. Άρα, έπρεπε αυτή η κατάσταση να ανατραπεί˙ τότε ήταν που η Εσθήρ, της οποίας ο λαός πια κινδύνευε με μαζική «εκκαθάριση» και γενοκτονία, επιστράτευσε όλη της τη γυναικεία τέχνη και πονηριά. Ο Αρταξέρξης την είχε τόσο πολύ αγαπήσει, που πραγματικά θα του ήταν σχεδόν αδύνατο να της χαλάσει κάποιο προσωπικό χατίρι. Ίσχυε όμως το ίδιο και για τις ανώτατες κρατικές υποθέσεις; Η Εσθήρ, που μέσα της «έβραζε» η αγάπη για το λαό της, αποφάσισε να ρισκάρει˙ ξεκίνησε λοιπόν, από τη θέση της ως βασίλισσα, μια πραγματική «πλύση εγκεφάλου» στο βασιλιά, με τη συνέργεια του θείου της, του Μαρδοχαίου, σχετικά με το ρόλο του Αμάν και των ανθρώπων του, αλλά και με την αναγκαιότητα να εκστρατεύσει η Περσία κατά της Ελλάδας! Πράγματι, έως τότε ο Αρταξέρξης κάθε άλλο παρά εχθρικά διακείμενος προς τον ελληνισμό ήταν και φυσικά ούτε που του είχε περάσει από το μυαλό η ιδέα να κηρύξει τον πόλεμο στις ελληνικές πόλεις. Υπό την επιρροή όμως της Εσθήρ, που ήθελε να του προσδώσει ένα μεγαλεπήβολο όραμα, σύντομα θέλησε να εισβάλλει στην Ελλάδα και να υποτάξει τους Έλληνες!
Η σύγκρουση ήταν πια προ των πυλών. Ο Αμάν αντέδρασε στις νέες επιθυμίες του βασιλιά και διαφώνησε πλήρως μαζί του. Τότε ο Μαρδοχαίος εκμεταλλεύτηκε αυτή τη διάσταση απόψεων και έβαλε την Εσθήρ να πείσει τον Αρταξέρξη ότι ο Έλληνας αποτελούσε φοβερό κίνδυνο για το θρόνο και την αυτοκρατορία. Συνέπεια της μυστικής δράσης της βασίλισσας ήταν η σύλληψη του Αμάν και της οικογένειάς του και η καταδίκη τους σε θάνατο δια απαγχονισμού! Πράγματι, ο Αμάν δεν έκρυβε πια τα αιθήματά του εναντίον της βασίλισσας και αποφάσισε να στραφεί και κατά του Αρταξέρξη, θεωρώντας τον υποχείριο της Εσθήρ. Βρέθηκε λοιπόν η αφορμή κι έτσι ο Αμάν αποκαθηλώθηκε από τη θέση του. Αμέσως, κατόπιν πρότασης της Εσθήρ, νέος πρωθυπουργός ανέλαβε ο Μαρδοχαίος... Ακολούθησαν τρομερά γεγονότα˙ οι Εβραίοι, που επί σειρά ετών είχαν υποφέρει τα πάνδεινα από τους ανθρώπους του Αμάν – Έλληνες και Πέρσες – εκμεταλλεύτηκαν την άνοδό τους στην εξουσία και εξαπέλυσαν ένα κύμα τρομοκράτησης των εχθρών τους, παίρνοντας έτσι κατά τον καλύτερο τρόπο εκδίκηση για τα όσα τράβηξαν από αυτούς τα προηγούμενα χρόνια. Πολλές χιλιάδες εχθροί των Εβραίων έπεσαν τότε νεκροί (κάποιοι τους υπολογίζουν σε περίπου 75.000 άτομα), ενώ εξολοθρεύτηκαν όλοι οι άνθρωποι του Αμάν, η ελληνική δηλαδή κοινότητα της αυτοκρατορίας...
Ο Αρταξέρξης ανήκε πια εξολοκλήρου στην Εσθήρ, κάνοντάς της όλα τα θελήματα. Της έδωσε μάλιστα και το δαχτυλίδι με τη σφραγίδα του, με το οποίο σφράγιζε όλα του τα διατάγματα, κι έτσι η εξουσία πέρασε ουσιαστικά στα χέρια της Εσθήρ! Η βασίλισσα επιθυμούσε βεβαίως την ακόμα μεγαλύτερη δικαίωση του λαού της και την εθνική του άνοδο στα πλαίσια της περσικής αυτοκρατορίας. Αντέστρεψε λοιπόν πλήρως την κατάσταση˙ από εκεί που η ιουδαϊκή λατρεία τελούσε υπό διωγμό εξαιτίας του Αμάν, που πρόβαλλε τις ελληνικές θεότητες και θρησκευτικά δόγματα (εκείνα των «εθνικών»), τώρα δώθηκε η ευκαιρία να καταστεί κυρίαρχη. Εξαπολύθηκε έτσι ένα μεγάλο κύμα προσηλυτισμού πολλών στην εβραϊκή μονοθεϊστική θρησκεία, την οποία η βασίλισσα Εσθήρ και ο πρωθυπουργός Μαρδοχαίος άρχισαν να εμφανίζουν σαν τη μόνη αληθινή. Πολλοί Πέρσες πράγματι προσχώρησαν στον ιουδαϊσμό, ο οποίος δυνάμωνε, σε μια περσική αυτοκρατορία που ήταν πια σε μεγάλο βαθμό... εβραϊκή!
Η νίκη των Εβραίων επί των Ελλήνων στην Περσία γιορτάζεται έκτοτε τη 13η ημέρα του εβραϊκού δωδέκατου μήνα, του Αδάρ (που πέφτει περίπου Φεβρουάριο με Μάρτιο του σύγχρονου ημερολογίου). Η γιορτή αυτή προηγείται έναν περίπου μήνα του εβραϊκού Πάσχα (Πεσσάχ), που γιορτάζεται την 14η ημέρα του μήνα Νισάν (Μάρτιος με Απρίλιος). Ονομάζεται δε, Πουρίμ, η οποία είναι περσική λέξη και σημαίνει «κλήροι» (στα περσικά «πουρ» = «κλήρος»). Τη γιορτή αυτή όφειλαν να τηρούν όλοι οι Ιουδαίοι, καθώς και όσοι είχαν ασπασθεί τον ιουδαϊσμό, στους οποίους θα υπενθύμιζε αιώνια την ευεργεσία που τους έγινε, ώστε να προσχωρήσουν στο λαό του αληθινού, κατά τους Εβραίους, Θεού. Διατηρήθηκε μάλιστα ως μία από τις πιο χαρμόσυνες εβραϊκές γιορτές, κατά τη διάρκεια της οποίας θα μπορούσαν να γίνονται γάμοι και άλλα χαρμόσυνα συμβάντα. Φυσικά, βασικό ανάγνωσμα την ημέρα αυτή είναι το βιβλίο της Εσθήρ, που οργανικά ανήκει στον κορμό της Παλαιάς Διαθήκης.