Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ;
24.7.2016
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Το 1961 η δεξιά ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή κέρδισε τις πρόωρες βουλευτικές εκλογές. Σύσσωμη η αντιπολίτευση της εποχής (η Ένωση Κέντρου και η ΕΔΑ της άκρας Αριστεράς) κατήγγειλαν τις εκλογές ως «στημένες» και ως αποτέλεσμα «βίας και νοθείας»· ο ηγέτης της αξιωματικής αντιπολίτευσης Γεώργιος Παπανδρέου, ο περίφημος «γέρος της Δημοκρατίας» ή -κατά τους κομμουνιστές- ο «παπατζής» των τραγικών «Δεκεμβριανών» του 1944, κήρυξε τον λεγόμενο «ανένδοτο αγώνα» κατά της κυβέρνησης Καραμανλή, ενώ τόσο η Ένωση Κέντρου όσο και η ΕΔΑ εξέδωσαν «Μαύρες Βίβλους» σχετικά με τα γεγονότα. Ουσιαστικά, το 1961 η χώρα εισήλθε σε μία περίοδο παρατεταμένης πολιτικής ανωμαλίας…
Η αντιπολίτευση κατήγγειλε επίσης το Παλάτι ως συνυπεύθυνο της νόθευσης του εκλογικού αποτελέσματος του 1961, έστω και αν ο Βασιλεύς ήταν (κατά το Σύνταγμα του 1952) ανεύθυνος για κάτι τέτοιο και δεν συμμετείχε σε πολιτικά-παραταξιακά παιχνίδια. Σταδιακά όμως ο τότε Βασιλεύς Παύλος φαινόταν να απομακρύνεται από τον δημοφιλή πρωθυπουργό Καραμανλή και να προσεγγίζει τον Γ. Παπανδρέου. Η σύγκρουση Βασιλέως-Καραμανλή, τον Ιούνιο του 1963, λίγες εβδομάδες μετά τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη, υπήρξε ο καταλύτης των εξελίξεων: ο Καραμανλής έπεσε από την εξουσία και προκηρύχθηκαν εκλογές για τον Νοέμβριο του 1963…
Στις εκλογές εκείνες η Ένωση Κέντρου του Παπανδρέου (με υπαρχηγό τον Σοφοκλή Βενιζέλο) επικράτησε με δυσκολία: έλαβε 42% των ψήφων έναντι 39% της ΕΡΕ. Αν και δεν είχε αυτοδυναμία, ο Γεώργιος Παπανδρέου ορκίστηκε πρωθυπουργός, ενώ ο Καραμανλής αναχώρησε ξαφνικά για το εξωτερικό ως… «Τριανταφυλλίδης»! Η ΕΡΕ έπαθε πραγματικό «ηλεκτροσόκ» από τη φυγή αυτή του αναμφισβήτητου αρχηγού της και η Ένωση Κέντρου κέρδιζε συνεχώς «πόντους» στο πολιτικό παιχνίδι. Επειδή όμως ο Γ. Παπανδρέου ήταν αντικομμουνιστής και δεν ήθελε η κυβέρνησή του να εξαρτάται από τις ψήφους της ΕΔΑ (δηλ. του συγκεκαλυμμένου, παράνομου τότε, ΚΚΕ) στη βουλή, ήρθε σε συμφωνία με τον Βασιλέα Παύλο και πρόωρες εκλογές προκηρύχθηκαν για τις 16 Φεβρουαρίου 1964.
Λίγο πριν από τις εκλογές ο δεύτερος τη τάξει πολιτικός της Ένωσης Κέντρου, Σοφοκλής Βενιζέλος, πέθανε ξαφνικά, ενώ επέστρεφε στην Αθήνα από μια προεκλογική του περιοδεία. Την ίδια περίοδο, για πρώτη φορά ως υποψήφιος βουλευτής εκτέθηκε ο 45χρονος γιος του πρωθυπουργού Παπανδρέου, διάσημος καθηγητής πανεπιστημίου στις ΗΠΑ, Ανδρέας Παπανδρέου. Τελικά, το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν ένας ανεπανάληπτος θρίαμβος για την Ένωση Κέντρου και ένας απίστευτος κόλαφος για την ΕΡΕ: στο 53% έφθασε η πρώτη, ενώ η Δεξιά ηττήθηκε κατά κράτος. Αυτή τη φορά ο «γέρος της Δημοκρατίας» εξασφάλισε άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, ενώ ο γιος του ο Ανδρέας ορκίστηκε υπουργός της κυβέρνησης, έχοντας στο μεταξύ «σαρώσει» σε ψήφους στον νομό Αχαΐας.
Και ενώ όλα φαίνονταν να βαίνουν ομαλώς, λίγες ημέρες μετά την ορκωμοσία της νέας παπανδρεϊκής κυβέρνησης πέθανε ο Βασιλέας Παύλος. «Ο Βασιλεύς απέθανε… ζήτω ο Βασιλεύς!», και στον Θρόνο ανέβηκε ο μόλις 24 ετών Διάδοχος Κωνσταντίνος. Ήταν λίγο αντιφατικό, αλλά πρωθυπουργός ήταν ο σχεδόν 80ετής Παπανδρέου, με ανώτατο άρχοντα τον εγγονό του ηλικιακά Κωνσταντίνο! Παρ’ όλα αυτά, το πρώτο διάστημα αυτή η σχέση «παππού - εγγονού» έμοιαζε να λειτουργεί θετικά· η Ένωση Κέντρου κυριαρχούσε στον πολιτικό στίβο, η Δεξιά ήταν σε βαθιά κρίση, ενώ η Αριστερά βρισκόταν στο περιθώριο…
Η περίπου «ειδυλλιακή» αυτή κατάσταση άρχισε να αλλάζει με το που μπήκε το «μοιραίο» έτος, το 1965. Ο κόσμος του 53% που είχε ψηφίσει την Ένωση Κέντρου για Αλλαγή άρχισε να απογοητεύεται έντονα από την απόδοση της κυβέρνησης, η οποία δεν διέφερε σε τίποτα από τις προηγούμενες δεξιές κυβερνήσεις της περιόδου 1952-1963. Επιπροσθέτως, η ΕΡΕ έμοιαζε να συνέρχεται από τον διετή της λήθαργο και στην επέτειο των εκλογών του 1964 (16 Φεβρουαρίου 1965) ο επικεφαλής της, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, κάλεσε τους βουλευτές της κυβερνώσας παράταξης… να αποστατήσουν και να ανατρέψουν την κυβέρνηση Παπανδρέου! Τέτοια ήταν η πολιτική ατμόσφαιρα, όταν την άνοιξη του 1965 ξέσπασε, ως κεραυνός εν αιθρία, το σκάνδαλο ΑΣΠΙΔΑ.
Η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ τραυμάτισε βαθύτατα την κυβερνητική συνοχή. Ομάδα χαμηλόβαθμων αξιωματικών του στρατού κατηγορήθηκε για συνωμοσία στο στράτευμα· υποτίθεται ότι η ομάδα αυτή, με στρατιωτικό της αρχηγό τον λοχαγό Άρι Μπουλούκο, είχε ως στόχο την αλλαγή του πολιτικού καθεστώτος στη χώρα και την επικράτηση ενός νέου, ολοκληρωτικού, καθεστώτος. Το ακόμα σοβαρότερο της υπόθεσης ήταν ότι ως πολιτικός εγκέφαλος του ΑΣΠΙΔΑ κατηγορήθηκε ο ίδιος ο υπουργός της κυβέρνησης και γιος του πρωθυπουργού, ο Ανδρέας Παπανδρέου! Τότε βγήκαν στην επιφάνεια οι εσωκομματικοί ανταγωνισμοί στον χώρο του Κέντρου: ιδίως ο συνομήλικος του Ανδρέα υπουργός (και φερόμενος ως επίδοξος διάδοχος του «γέρου της Δημοκρατίας») Κωνσταντίνος Μητσοτάκης άρχισε, εμμέσως πλην σαφώς, να επιτίθεται σφόδρα κατά του προσωπικού του εχθρού…
Τις πιθανές ευθύνες του γιου του, για συμμετοχή στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, προσπάθησε να συγκαλύψει (ανεπιτυχώς όμως) ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου. Ο «γέρος της Δημοκρατίας» απέλυσε τον προσωπικό του φίλο και χρηματοδότη, γνωστό φιλοβασιλικό, Πέτρο Γαρουφαλιά από υπουργό εθνικής άμυνας και θέλησε να αναλάβει ο ίδιος το εν λόγω υπουργείο. Ήταν ασφαλώς δικαίωμα του πρωθυπουργού να επιλέξει να τοποθετήσει τον εαυτό του επικεφαλής του νευραλγικού αυτού υπουργείου. Τότε όμως ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος επισήμανε στον πρωθυπουργό (πολύ σωστά) ότι θα επρόκειτο για πράξη ανήθικη, εφόσον ο… πατέρας θα προΐστατο του υπουργείου που εξέταζε τυχόν ευθύνες του γιου Ανδρέα γύρω από την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ! Κάλεσε λοιπόν ο Βασιλεύς τον πρωθυπουργό να τοποθετήσει όποιον ο τελευταίος επιθυμούσε στο υπουργείο, όχι όμως και τον εαυτό του. Έτσι άρχισε η σύγκρουση ανωτάτου άρχοντος και πρωθυπουργού…
Επιστολές αντηλλάγησαν τις ημέρες εκείνες ανάμεσα στους δύο κορυφαίους παράγοντες της πολιτικής ζωής του τόπου, διότι ο Βασιλεύς βρισκόταν στα ανάκτορα της Κέρκυρας, όπου η Βασίλισσα Άννα-Μαρία περίμενε τη γέννηση του πρώτου παιδιού της. Ο Βασιλεύς συνέχισε να επιμένει (σωστά και πάλι) στις απόψεις του, ενώ ο Γ. Παπανδρέου επιδείκνυε ένα ανεξήγητο πείσμα έναντι του ανωτάτου άρχοντος. Τελικά, ο Παπανδρέου (χωρίς να του το ζητήσει ο Βασιλιάς) παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία την 15η Ιουλίου του 1965. Αμέσως ο Βασιλεύς όρκισε πρωθυπουργό, ως όφειλε, τον πρόεδρο της βουλής Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα. Ξεκινούσαν τα περίφημα «Ιουλιανά» κι η χώρα έμπαινε σε αχαρτογράφητα νερά…
Φοβερά επεισόδια ξέσπασαν τα επόμενα εικοσιτετράωρα στην Αθήνα· η πόλη πυρπολήθηκε, ενώ ο νεαρός φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας έχασε τη ζωή του στη διάρκεια των ταραχών… Η κυβέρνηση Αθανασιάδη-Νόβα δεν έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης στη βουλή και έπεσε. Στη θέση της ορκίστηκε κυβέρνηση υπό τον Ηλία Τσιριμώκο, άλλοτε εχθρό του Στέμματος, που όμως τώρα το Παλάτι αναγκαζόταν να τον αποδεχθεί ως πρωθυπουργό, προκειμένου να αποφευχθεί η όξυνση της πολιτικής ανωμαλίας… Ούτε όμως κι αυτή η κυβέρνηση στάθηκε και έτσι ο Τσιριμώκος έχασε την πρωθυπουργία. Η τρίτη κυβέρνηση «αποστατών» -όπως ονόμασαν οι εχθροί τους όσα στελέχη της Ένωσης Κέντρου αποχωρούσαν από το κόμμα και ορκίζονταν υπουργοί-, με πρωθυπουργό τον Στέφανο Στεφανόπουλο, κατάφερε τελικά να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης από το κοινοβούλιο· η πολιτική κρίση του καλοκαιριού του 1965 εκτονώθηκε.
Και εδώ προκύπτει το μέγα ερώτημα: ποιος είχε δίκιο στη σύγκρουση των «Ιουλιανών» του 1965, ο Βασιλεύς ή ο Γεώργιος Παπανδρέου; Ένα ακόμη ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: τελικά οι περίφημοι «αποστάτες» ήταν… όντως αποστάτες, ή όχι; Θεωρούμε ότι το δίκιο είναι πέρα για πέρα με την πλευρά του Βασιλέως Κωνσταντίνου, ο οποίος εφήρμοσε το Σύνταγμα και την ηθική τάξη κατά γράμμα! Αντιθέτως, ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου, υπό την προφανή επήρεια του γιου του, του Ανδρέα, φέρθηκε ανεύθυνα και εγωιστικά, βάζοντας ιδιοτελή και πολιτικά συμφέροντα πάνω από εκείνα του τόπου και του λαού… Όσο για τους «αποστάτες», τι είδους αποστάτες θα μπορούσε να είναι σχεδόν ΣΥΣΣΩΜΗ η κυβέρνηση που διαφώνησε με τον πρωθυπουργό και τους χειρισμούς του; Διότι εδώ δεν πρόκειται περί απλών πολιτικών στελεχών, αλλά για τους κορυφαίους παράγοντες της Ένωσης Κέντρου (πρόεδρος της βουλής, μεγαλοϋπουργοί κτλ.), οι οποίοι και στράφηκαν δημόσια και ευθέως εναντίον της πορείας των πραγμάτων, όπως την εξέφραζε στη συγκεκριμένη κρίσιμη χρονική περίοδο ο «γέρος της Δημοκρατίας»…
Όμως η ζωή της κυβέρνησης του Στ. Στεφανόπουλου δεν έμελλε να είναι μεγάλη… Τον Δεκέμβριο του 1966 μία παρασκηνιακή συμφωνία των δύο μεγάλων κομμάτων (Ένωση Κέντρου και ΕΡΕ) έριξε τους «αποστάτες» και έτσι μπήκαμε σε μία πολιτική αστάθεια και αγωνία μηνών, στον δρόμο προς τις εκλογές που προκηρύχθηκαν για τις 28 Μαΐου 1967. Οι εκλογές εκείνες δεν έγιναν ποτέ· την 21η Απριλίου του 1967 τα τανκς βγήκαν στους δρόμους των Αθηνών και οι ένοπλες δυνάμεις ανέλαβαν τη διακυβέρνηση της Ελλάδας…
Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος, από τη στιγμή που οι πραξικοπηματίες εμφανίστηκαν μπροστά του, είχε το δίλημμα: να συμβιβαστεί (προσωρινά έστω) μαζί τους και να τους ορκίσει ή να αντιδράσει -με ποιον τρόπο όμως;- εναντίον τους; Επέλεξε να ορκίσει την πρώτη κυβέρνηση των πραξικοπηματιών, κερδίζοντας λίγο χρόνο, έως ότου οργανώσει κάποιου είδους αντικίνημα με σκοπό την ανατροπή τους. Έτσι και έγινε, αφού στις 13 Δεκεμβρίου του 1967 εκδηλώθηκε το αντιπραξικόπημα των βασιλικών αξιωματικών, που όμως δεν είχε καμία απολύτως τύχη… Ο Βασιλεύς και η οικογένειά του αναγκάστηκαν να καταφύγουν εξόριστοι στη Ρώμη και, μετά από μερικά χρόνια, στο Λονδίνο.
Ουσιαστικά, το τέλος της μοναρχίας στην Ελλάδα τέθηκε εκείνον τον «μοιραίο» Δεκέμβριο του 1967. Θέμα χρόνου ήταν να τεθεί και νομικά. Το καλοκαίρι του 1973 το καθεστώς των συνταγματαρχών διοργάνωσε δημοψήφισμα με θέμα το πολίτευμα της χώρας: ένα 78% ψήφισε κατά της βασιλείας και έτσι η Ελλάδα ανακηρύχθηκε προεδρευόμενη Δημοκρατία. Οι συνέπειες του συγκλονιστικού αυτού γεγονότος υπήρξαν ραγδαίες: από τη «φιλελευθεροποίηση» του καθεστώτος (κυβέρνηση Μαρκεζίνη) φθάσαμε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, στις 17 Νοεμβρίου 1973· κι από το πραξικόπημα του Ιωαννίδη (25 Νοεμβρίου 1973), στην τραγωδία της Κύπρου, το καλοκαίρι του 1974…