22.4.2017
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Στην ευρωπαϊκή πλευρά της Βασιλεύουσας πόλης, της Κωνσταντινούπολης, κάτω από τον Κεράτιο κόλπο, δεσπόζει η ιστορική Πόλη των Ρωμηών και της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Εκεί, ακόμη και σήμερα, παραμένουν «ζωντανά» σε πείσμα του χρόνου τα θρυλικά μνημεία μιας εποχής που «πάγωσε» στη μνήμη του ελληνισμού, αμέσως μετά την αποφράδα Τρίτη 29 Μαΐου του 1453. Ο θρύλος του «Μαρμαρωμένου Βασιλέως» ανέστησε γενιές και γενιές Ελλήνων, δίνοντας πολύτιμη πνευματική τροφή για το Ποθούμενο του γένους, το οποίο άρχισε να λαμβάνει σάρκα και οστά με την εθνεγερσία του 1821· έκτοτε το Ποθούμενο παραμένει ανολοκλήρωτο, εφόσον δεν έχει ακόμη πραγματοποιηθεί η αποκατάσταση του ελληνισμού στα όρια της αυτοκρατορικής του διάστασης…
Εκεί λοιπόν, σ’ αυτόν τον τόπο τον γεμάτο με ιστορικές μνήμες, πόνο, δάκρυ και αίμα, αλλά και μεγάλη δόξα και μεγαλείο, στέκονται βουβά, απέναντι ακριβώς το ένα από το άλλο, δύο αρχιτεκτονικά θαύματα της ανθρωπότητας: ο ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας και το τέμενος του σουλτάνου Αχμέτ ή Μπλε Τζαμί, όπως είναι γνωστότερο. Είναι αναμφίβολα τα δύο σήματα-κατατεθέντα της Κωνσταντινούπολης και κάθε μέρα, χειμώνα-καλοκαίρι, αποφέρουν πολλά έσοδα στον τουρκικό τουρισμό που εκμεταλλεύεται στο έπακρο τις μνήμες του ένδοξου παρελθόντος. Αγιά-Σοφιά και Μπλε Τζαμί είναι δυο θαυμαστά κτίσματα που «σφραγίζουν» με την παρουσία τους την άλλοτε Βασιλεύουσα του ελληνισμού και πρωτεύουσα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, έχοντας αμφότερα τα δικά τους μυστικά, καλά φυλαγμένα…
Όπως ακριβώς συνέβη με τον ναό του Παρθενώνος στην Ακρόπολη των Αθηνών, έτσι ακριβώς έγινε και με την Αγιά-Σοφιά. Κατά καιρούς ο εκπληκτικός αυτός ναός λειτούργησε ως χριστιανικός (από ένα σημείο και ύστερα: ορθόδοξος) ναός και, με μια ενδιάμεση χρήση του ως ρωμαιοκαθολικού ναού, μετατράπηκε σε ισλαμικό τέμενος, για να γίνει τελικά μουσείο, όπως και παραμένει έως σήμερα. Αν και οι Τούρκοι απειλούν να τον μετατρέψουν εκ νέου σε τζαμί, εν τούτοις και οι ίδιοι τον αποκαλούν Aya Sofia (Αγιά-Σοφιά). Σημειώνουμε εδώ από πότε έως πότε λειτούργησε ο ναός αυτός, εξυπηρετώντας τις ανάγκες των διαφόρων θρησκευτικών δογμάτων: από το 360 μ.Χ. μέχρι το 1453 λειτουργούσε ως καθεδρικός ναός της Πόλης (μετά το Σχίσμα, ορθόδοξος χριστιανικός), με εξαίρεση την περίοδο 1204–1261, κατά την οποία ήταν ρωμαιοκαθολικός ναός, μετά δε από την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 μετατράπηκε σε ισλαμικό τέμενος, για να μετατραπεί τελικά το 1934 σε μουσειακό χώρο.
Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι στο σημείο όπου ανεγέρθηκε η Αγιά-Σοφιά υπήρχε πιο πριν… ναός του θεού Απόλλωνος των ειδωλολατρών! Άλλωστε, η σημερινή Πόλη είχε ιδρυθεί στην αρχαιότητα από τον Βύζαντα τον Μεγαρέα, ο οποίος ζήτησε χρησμό από τους Δελφούς για το πού πρέπει να κτίσει την αποικία του. Οι Δελφοί του υπέδειξαν την τοποθεσία της σημερινής Κωνσταντινούπολης, μια τοποθεσία μεγίστης στρατηγικής σημασίας, και έτσι λοιπόν ιδρύθηκε το λεγόμενο «Βυζάντιο», από τον Βύζαντα. Στο σημαντικότερο ενεργειακό σημείο της Πόλης ο Βύζας ο Μεγαρεύς οικοδόμησε ναό προς τιμήν του Απόλλωνος, λόγω του ότι ο εν λόγω θεός του έδωσε τον χρησμό μέσω του δελφικού μαντείου.
Λίγοι επίσης ξέρουν ότι η σημερινή Αγιά-Σοφιά δεν είναι η αρχική (που οικοδομήθηκε επί Κωνσταντίνου Α΄ και Κωνσταντίνου Β΄, ξεκινώντας τη λειτουργία της το έτος 360 μ.Χ.). Στην πραγματικότητα η σημερινή Αγία Σοφία είναι η δεύτερη Αγιά-Σοφιά, εφόσον η πρώτη καταστράφηκε παντελώς και κατακάηκε στα φοβερά γεγονότα της περιβόητης Στάσης του Νίκα το 532 μ.Χ.! Το παρόν κτίσμα ανεγέρθηκε τον 6ο αιώνα, επί βασιλείας του Ιουστινιανού Α΄, από τους μηχανικούς Ανθέμιο από τις Τράλλεις (το σημερινό Αϊδίνιο) και Ισίδωρο από τη Μίλητο. Άγνωστο επίσης παραμένει το γεγονός ότι για την οικοδόμηση της Αγιά-Σοφιάς Β΄, χρησιμοποιήθηκαν μάρμαρα από την… Ακρόπολη, τους Δελφούς και άλλους αρχαίους ναούς των Ελλήνων! Τόσο οι αρχαίοι μας πρόγονοι, όσο και οι Βυζαντινοί (αποδεικνύοντας την ιστορική συνέχεια του ελληνισμού) πίστευαν ότι: α) υπάρχουν σημεία του μείζονος ελληνικού χώρου μεγάλης ενεργειακής ισχύος· β) τα υλικά από τα οποία ήταν κατασκευασμένοι οι αρχαίοι ελληνικοί ναοί ήταν ιερά. Γι’ αυτό λοιπόν οι Χριστιανοί οικοδομούσαν τους ναούς τους πάνω στους αρχαίους ελληνικούς ναούς, χρησιμοποιώντας τα ίδια ιερά μάρμαρα!
Υπάρχει ένας θρύλος από την περιοχή της Θράκης που μας πληροφορεί για τον τρόπο με τον οποίο ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός βρήκε το σχέδιο για το χτίσιμο της Αγίας Σοφίας μετά το 530 π.Χ. Ο θρύλος λοιπόν αυτός μας λέει τα εξής:
«Ήταν ο καιρός που ο αυτοκράτορας στην Πόλη είχε αποφασίσει να χτίσει την Αγία Σοφία. Είχε καλέσει τον πρωτομάστορα και ο τελευταίος είχε κάνει ένα σχέδιο και ύστερα και άλλο και ύστερα και άλλα σχέδια, πώς να χτιστεί η μεγάλη εκκλησία. Κανένα όμως από αυτά τα σχέδια δεν ευχαριστούσε το βασιλιά. Ήθελε κάτι άλλο, πολύ πιο σπουδαίο. Και ο πρωτομάστορας κάθε μέρα προβληματιζόταν και πιο πολύ και σκεφτόταν τι νέο σχέδιο να φτιάξει.
Μια Κυριακή, την ώρα που τελείωνε η λειτουργία, ζύγωσε πρώτος ο αυτοκράτορας να πάρει το αντίδωρο, εκείνο όμως του ξεφεύγει από το χέρι και πέφτει κάτω. Μια στιγμή αργότερα παρουσιάζεται μια μέλισσα που φτεροκοπούσε προς το ανοιχτό παράθυρο, κρατώντας το πεσμένο αντίδωρο του αυτοκράτορα. Βγάζει αμέσως διαταγή ο βασιλιάς ότι όσοι έχουνε μελίσσια να τ’ ανοίξουνε και να ψάξουν, για να βρεθεί το αντίδωρο.
Ψάχνει και ο πρωτομάστορας στα δικά του μελίσσια και τι βλέπει; Είχανε κάτσει οι μέλισσες μέρες πριν και είχανε φτιάξει με το κερί μέσα στην κυψέλη μιαν εκκλησία πανέμορφη και σκαλιστή και μεγαλοπρεπή, που δεν είχε όμοιά της σ’ ολόκληρη την Οικουμένη. Όλες οι λεπτομέρειες είχανε γίνει στην εντέλεια μέσα κι έξω στην εκκλησία. Η πόρτα της ανοιχτή, ο τρούλος έτοιμος οι κολώνες στη θέση τους, ως και η Αγία Τράπεζα τελειωμένη. Την είχαν αποτελειώσει σ’ όλα της την εκκλησία και επάνω στην Αγία Τράπεζα της είχε φέρει εκείνη η μέλισσα και είχε αποθέσει το αντίδωρο του βασιλιά.
Είδε την εκκλησιά ο πρωτομάστορας και θαύμασε το τέλειο σχέδιό της. Την είδε κατόπιν και ο αυτοκράτορας και ήταν όλος χαρά. Το σχέδιο που είχανε φτιάξει οι μέλισσες, έγινε το σχέδιο που χτίστηκε η Αγία Σοφία»!!!
Εκείνο που κάνει τρομερή εντύπωση στον επισκέπτη του ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, είναι το πώς είναι άραγε δυνατόν ένας τόσο τεράστιος όγκος, ο τρούλος της, να… στέκει κυριολεκτικά στον αέρα, να αιωρείται, και να μην πέφτει ποτέ, ακόμη και μετά από τους πιο δυνατούς σεισμούς; Ποια άραγε «αόρατη» (θεία) δύναμη τον συγκρατεί, ποια θεόπνευστη αρχιτεκτονική μεγαλοφυΐα μπόρεσε να συλλάβει ένα τέτοιο σχέδιο, ώστε να στηρίζεται ο θαυμαστός αυτός τρούλος χωρίς βαρείς και μεγάλους κίονες; Είναι ένα από τα θαύματα του σύγχρονου κόσμου, αναμφίβολα μία από τις σημαντικότερες αρχιτεκτονικές κατασκευές όλων των εποχών σε ολόκληρη την υφήλιο…
Έναντι ακριβώς της Αγιά-Σοφιάς βρίσκεται το περίφημο Μπλε Τζαμί (στα τουρκικά: Mavi Cami). Πώς ακριβώς δημιουργήθηκε; Ακολουθεί η απόκρυφη ιστορία… Ήταν στις αρχές του 17ου αιώνα, όταν ο τότε Οθωμανός σουλτάνος Αχμέτ Α΄ (από τον οποίο και πήρε το τέμενος την επίσημη ονομασία του) θέλησε να κτιστεί ένα τζαμί, το οποίο να ξεπερνά τον ναό της Αγίας Σοφίας σε μεγαλείο και να είναι πιο επιβλητικό! Ο Αχμέτ «ζήλευε» τη μεγαλοπρέπεια της Αγιά-Σοφιάς και είχε σαν όνειρο της ζωής του να οικοδομηθεί επί των ημερών του κάτι σπουδαιότερο, που να «ταπεινώνει» το καταπληκτικό βυζαντινό δημιούργημα. Πήγε λοιπόν ο νεαρός (19 μόλις ετών) σουλτάνος και βρήκε τον καλύτερο αρχιτέκτονα εκείνης της εποχής, τον Σεντεφκάρ Μεχμέτ Αγά Μπιτσακτσίου -αλβανικής καταγωγής, από το Ελμπασάν- και τον διέταξε να αρχίσει αμέσως τις εργασίες για την ανοικοδόμηση του πιο φανταστικού ιερού όλων των εποχών!
Έτσι, το 1609 άρχισαν οι εργασίες για την ανέγερση του τζαμιού. Ο σουλτάνος έδωσε εντολή στον αρχιτέκτονά του να μην λυπηθεί κανένα απολύτως έξοδο, προκειμένου να δημιουργήσει τον πιο εντυπωσιακό και όμορφο τόπο λατρείας του Ισλάμ σε ολόκληρο τον κόσμο! Μάλιστα διέταξε στον αρχιτέκτονα -πριν φύγει για προσκύνημα στη Μέκκα- να κατασκευάσει τον τρούλο από ατόφιο χρυσάφι, ειδάλλως θα του έπαιρνε το κεφάλι! Κάτι τέτοιο όμως ήταν πρακτικά αδύνατο να γίνει, λόγω του τεραστίου βάρους του χρυσού (ο τρούλος θα έπεφτε αμέσως). Τότε ο αρχιτέκτονας, για να σώσει τη ζωή του, σκαρφίστηκε ένα τέχνασμα: έφτιαξε τον τρούλο με απλά υλικά, προσθέτοντας γύρω απ’ το τζαμί έξι μιναρέδες. Γιατί; Διότι ο αριθμός 6 στα τουρκικά («altı») μοιάζει με τη λέξη «χρυσός» («altın») κι έτσι ο Σεντεφκάρ Μεχμέτ Αγά δικαιολογήθηκε πιο μετά στον σουλτάνο ότι δεν είχε ακούσει καλά και έπεσε θύμα παρανόησης…
Όταν όμως τελείωσε το Μπλε Τζαμί (που ονομάστηκε έτσι, επειδή το μπλε χρώμα δεσπόζει στο τέμενος), ο σουλτάνος Αχμέτ κατηγορήθηκε για αλαζονεία, επειδή έξι μιναρέδες είχε και η Κάαμπα, το πιο ιερό οικοδόμημα της Μέκκας! Τότε, ο νεαρός σουλτάνος αναγκάστηκε να πληρώσει έτσι ώστε να χτισθεί και ένας έβδομος μιναρές στη Μέκκα, ξεπερνώντας έτσι το πρόβλημα…
Μπορεί το Μπλε Τζαμί να είναι εξίσου εντυπωσιακό με την ευρισκόμενη απέναντί του Αγιά-Σοφιά, όμως δεν κατάφερε ο αρχιτέκτονάς του να την φθάσει σε ένα πράγμα: στο να μην στηρίζεται και ο δικός του τεράστιος τρούλος κυριολεκτικά πουθενά, όπως δηλ. συμβαίνει στην Αγία Σοφία. Πράγματι, ο επισκέπτης του Μπλε Τζαμιού διαπιστώνει αμέσως στο εσωτερικό του τέσσερις τεράστιες -και μάλλον άκομψες…- κολώνες να στηρίζουν τον τεράστιο και φοβερά βαρύ τρούλο. Καμία σχέση δηλ. με τον τρούλο της Αγιά-Σοφιάς, ο οποίος παρά το απίστευτο επίσης βάρος του στέκει σαν «ουρανός» στην οροφή του ναού, θαρρείς και τον βαστούν στα χέρια τους άγγελοι Κυρίου! Πέτυχε λοιπόν ο Αλβανός αρχιτέκτονας να κατασκευάσει ένα από τα σπουδαιότερα κτίσματα όλου του κόσμου, δεν κατάφερε όμως να αποφύγει τις τέσσερις τεράστιες κολώνες που συγκρατούν τον τρούλο του Μπλε Τζαμιού, φοβούμενος ότι εάν δεν τις προσέθετε στο δημιούργημά του ο τρούλος θα έπεφτε και το εγχείρημά του θα καταστρεφόταν μέσα σε μια στιγμή…
Ο σουλτάνος Αχμέτ Α΄ δεν πρόλαβε να χαρεί το Μπλε Τζαμί. Πέθανε (από τύφο ή από δηλητήριο) το 1617, έναν μόλις χρόνο μετά την ανέγερση του εντυπωσιακού τεμένους, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε το 1616, έπειτα από επτά χρόνια επίπονων και εντατικών εργασιών. Έμειναν έτσι, στο πέρασμα των αιώνων, τα δύο επιβλητικά κτίσματα να στέκουν το ένα έναντι του άλλου, κατέχοντας ένα στρατηγικό σημείο της Βασιλεύουσας και δεσπόζοντας αμφότερα κατά την προσέγγιση των πλοίων στην Κωνσταντινούπολη, τη μελλοντική πρωτεύουσα του πλανήτη…