20.4.2023
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Τρίτη 28 Φεβρουαρίου 2023, ώρα 23:22. Κοντά στον οικισμό Ευαγγελισμός Τεμπών Λάρισας δύο τρένα συγκρούστηκαν σφοδρότατα: μία επιβατική και μία εμπορική αμαξοστοιχία μετατράπηκαν σε μακάβρια σμπαράλια και σε παρανάλωμα του πυρός... Η τραγωδία συνέβη, όταν το ένα τρένο (το επιβατικό, με περισσότερους από 350 επιβάτες, που εκτελούσε το δρομολόγιο Αθήνα-Θεσσαλονίκη) εισήλθε λανθασμένα στη γραμμή καθόδου του σιδηροδρομικού δικτύου, με αποτέλεσμα να επέλθει το τραγικό τρακάρισμα, η «τράκα» όπως αποκάλεσε το φοβερό γεγονός ο μοιραίος σταθμάρχης του σιδηροδρομικού σταθμού Λάρισας. 57 άνθρωποι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία νέες και νέοι που επέστρεφαν στο πανεπιστήμιό τους -το Αριστοτέλειο της Θεσσαλονίκης- από τις σύντομες διακοπές του τριημέρου της Καθαράς Δευτέρας, έχασαν άδικα τη ζωή τους. Υπάρχουν φόβοι ότι τα θύματα είναι περισσότερα, αφού -κατά τις Αρχές- πολλά ανθρώπινα σώματα δεν πρόκειται να βρεθούν ποτέ, διότι «εξαϋλώθηκαν»...
Ήταν απλώς ένα δυστύχημα, ή μήπως ήταν έγκλημα; Αναμφίβολα ισχύει το δεύτερο. Γιατί; Διότι όλοι, εδώ και πολλά χρόνια, γνώριζαν την τραγική κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι ελληνικοί σιδηρόδρομοι. Απαρχαιωμένες γραμμές, οι οποίες έχουν αντικατασταθεί σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη εδώ και δεκαετίες από άλλες, σύγχρονες, έλλειψη του συστήματος της τηλεδιοίκησης, αλλά και ελλιπέστατο προσωπικό μετά τη μερική ιδιωτικοποίηση του ΟΣΕ, επί ΣΥΡΙΖΑ το 2017, με τις συνακόλουθες αθρόες περικοπές εργαζομένων. Αλλά μέτρα δεν πάρθηκαν. Κι όμως, μόλις στις 20 Φεβρουαρίου του 2023, μερικές δηλ. ημέρες πριν την τραγωδία, ο αρμόδιος υπουργός υποδομών και μεταφορών, Κώστας Αχιλλέως Καραμανλής, έλεγε βαρύγδουπα μες στη Βουλή των Ελλήνων ότι «είναι ντροπή που θέτονται θέματα ασφάλειας των σιδηροδρόμων» και ότι «μία υπεύθυνη Πολιτεία δεν μπορεί να παίζει με την ασφάλεια των επιβατών... προτεραιότητα έχει η ασφάλεια των επιβατών»! Ο Καραμανλής αναγκάστηκε να παραιτηθεί την 1η Μαρτίου 2023, λίγες ώρες μετά το κακό στα Τέμπη.
Το ακόμη πιο τραγικό, όμως, ποιο είναι; Ότι ούτε δύο εβδομάδες πριν από την τραγωδία, στις 15 Φεβρουαρίου 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε παραπέμψει την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο σε σχέση... με την κακή κατάσταση που επικρατεί στον ελληνικό σιδηρόδρομο! Ο λόγος για την παραπομπή υπήρξε η μη εκπλήρωση από την Ελλάδα των υποχρεώσεων που υπέχει δυνάμει της Οδηγίας για τη δημιουργία ενιαίου ευρωπαϊκού σιδηροδρομικού χώρου. Κατά την εν λόγω ευρωπαϊκή Οδηγία: «Τα κράτη-μέλη έπρεπε να εξασφαλίσουν τη σύναψη συμβατικής συμφωνίας μεταξύ της εθνικής αρμόδιας Αρχής και του διαχειριστή της σιδηροδρομικής υποδομής το αργότερο έως τις 16 Ιουνίου 2015 και τη δημοσίευσή της εντός μηνός... Η συμφωνία αυτή θα έπρεπε να περιέχει ουσιαστικές διατάξεις, όπως αναφορικά με το ύψος των κονδυλίων που διατίθενται για τις υπηρεσίες υποδομής, καθώς και στόχους επιδόσεων προσανατολισμένους στους χρήστες (για παράδειγμα, ταχύτητα γραμμής, ικανοποίηση πελατών ή προστασία του περιβάλλοντος»... Η Ελλάδα ουδέποτε ακολούθησε ή εφάρμοσε την παραπάνω Οδηγία. Και, ως συνέπεια, έμεινε πίσω σε όλα τα ζητήματα που αφορούν στις σύγχρονες σιδηροδρομικές υποδομές. Διαχρονικά προβλήματα στην παραγωγή νέων έργων και τη συντήρηση του δικτύου, ο εκσυγχρονισμός της λειτουργίας στα ευρωπαϊκά πρότυπα, το άνοιγμα της αγοράς, οι ευρωπαϊκοί διάδρομοι, αλλά και ρυθμιστικά ζητήματα, μετατέθηκαν στο μέλλον.
Το ότι αυτό που συνέβη στα Τέμπη είναι έγκλημα και όχι απλώς δυστύχημα αποδεικνύεται περίτρανα και από τρία ακόμη γεγονότα. Το πρώτο: ήδη στις 27 Απριλίου 2022, δέκα ολόκληρους μήνες δηλ. πριν την τραγωδία, με επιστολή του προς τους επικεφαλής της ΕΡΓΟΣΕ ο πρόεδρος του έργου της εγκατάστασης του συστήματος σιδηροδρομικής σηματοδότησης και υπεύθυνος ασφαλείας των δρομολογίων υπέβαλλε την παραίτησή του. Οι λόγοι υπήρξαν, όπως αναφέρεται στην επιστολή, «η μη τήρηση του φυσικού αντικειμένου της σύμβασης 717 με την αναίτια αποξήλωση των εν λειτουργία (χρηματοδοτούμενων με ευρωπαϊκά κονδύλια) υφιστάμενων συστημάτων αλληλεξάρτησης... η κακοδιαχείριση της σύμβασης ανάπτυξης της σηματοδότησης στο τμήμα Δομοκός-Λάρισα... η κατάργηση της συμβατικά προβλεπόμενης τμηματοποίησης της γραμμής και η αντικατάσταση των συμβατικά προβλεπόμενων κυκλωμάτων γραμμής με μετρητές αξόνων». Και κατέληγε, προειδοποιώντας δραματικά (και προφητικά, όπως αποδείχθηκε): «Θα επιτρέπεται η κυκλοφορία των τρένων στο εν λόγω τμήμα με 200 Km/h, χωρίς σε αυτό να υπάρχει καμία ένδειξη της κατάστασης της γραμμής, ακόμα και θραύση αυτής, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην ασφάλεια κυκλοφορίας των τρένων»...
Το δεύτερο: μόλις τρεις εβδομάδες πριν τη σύγκρουση των τρένων στα Τέμπη, δηλ. στις 7 Φεβρουαρίου 2023, σε ανακοίνωση των συνδικαλιστών στους σιδηροδρόμους διαβάζουμε μία σαφέστατη προειδοποίηση για μελλοντικό δυστύχημα στον σιδηρόδρομο! Στην ανακοίνωση αυτή τονίζονται ρητά τα εξής, που θα έπρεπε να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου στους υπευθύνους: «Δεν θα περιμένουμε το δυστύχημα που έρχεται για να τους δούμε να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα κάνοντας διαπιστώσεις... Όσο δεν παίρνονται μέτρα προστασίας στους εργασιακούς χώρους και την ασφαλή λειτουργία και κυκλοφορία των τρένων, τα ατυχήματα δεν έχουν τελειωμό»... Στην ίδια ανακοίνωση-καταγγελία οι συνδικαλιστές αναφέρονται σε δύο πρόσφατα ατυχήματα, τα οποία όπως σημειώνουν «προστέθηκαν στο μακρύ κατάλογο με τις Αμαξοστοιχίες 51 και 61 αντίστοιχα, θέτοντας σε άμεσο κίνδυνο το συνάδελφο Μηχανοδηγό αλλά και τους επιβάτες»! Για να καταλήξει η ως άνω ανακοίνωση, καυτηριάζοντας την ουσιαστική ανυπαρξία σύμπραξης μεταξύ του (κρατικού ακόμη) ΟΣΕ, υπεύθυνου -υποτίθεται- για τις υποδομές και της ιταλικής ιδιωτικής Hellenic Train που, μετά την εν μέρει αποκρατικοποίηση του 2017, έχει την ευθύνη των σιδηροδρομικών υπηρεσιών στην Ελλάδα: «Αλληλο-μεταφέρουν τις ευθύνες τους, αλλά κανείς στο τέλος δεν φταίει… Φταίνε τα φαινόμενα που είναι έντονα και πλημμυρίζει η γραμμή, φταίνε οι φωτιές που άφησαν καμένους κορμούς, φταίει το χιόνι, φταίνε οι άλλοι»... Και το αποκορύφωμα, που αποτελεί άμεση κατηγορία κατά των δύο εταιριών: «Αντιλαμβάνονται την ασφάλεια ως κόστος»!
Το τρίτο: Η Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ), δηλ. ο ρυθμιστικός φορέας για τις σιδηροδρομικές μεταφορές στην Ελλάδα, του οποίου βασική αποστολή είναι να εξασφαλίζει τη δίκαιη και χωρίς διακρίσεις πρόσβαση στην εθνική σιδηροδρομική υποδομή, στην τελευταία του έκθεση με ημερομηνία 24 Φεβρουαρίου 2023, δηλαδή μόνο τέσσερις ημέρες πριν την ανείπωτη τραγωδία, προειδοποιεί για την επερχόμενη συμφορά, αναφέροντας τα ακόλουθα: «Το τελευταίο χρονικό διάστημα έχουν καταγραφεί συμβάντα/εκτροχιασμοί αμαξοστοιχιών, που οφείλονταν σε ανθρώπινο παράγοντα (λάθος χειρισμού Σταθμάρχη), καθώς και παρατηρήθηκαν επαναλαμβανόμενα τεχνικά προβλήματα στις αλλαγές τροχιάς». Σε άλλο, δε, σημείο της έκθεσης αναφέρεται πως βασικός αρμόδιος για να διορθώσει τις παραλείψεις είναι ο ΟΣΕ: «Η συντήρηση των σιδηροδρομικών υποδομών αποτελεί βασικό καθήκον του ΔΥ ΟΣΕ. Η σπουδαιότητα της συντήρησης των σιδηροδρομικών υποδομών και οι πρόσφατες εγκρίσεις θέσης σε λειτουργία σταθερών εγκαταστάσεων (δομικών υποσυστημάτων), ιδίως της Υποδομής (ύπαρξη και εφαρμογή των απαιτούμενων εγχειριδίων/φακέλων συντήρησης) θέτει σε υψηλή προτεραιότητα την εποπτεία του συγκεκριμένου τομέα»... Και διερωτάται κανείς: έπειτα από τόσες και τόσες ενυπόγραφες και επίσημες προειδοποιήσεις, αποτελεί η τραγωδία των Τεμπών, έγκλημα, ναι ή όχι;
Λίγο πριν, όμως, και λίγο μετά την ελληνική τραγωδία των Τεμπών, παράξενα σιδηροδρομικά δυστυχήματα συνέβησαν ανά τον κόσμο! Με μια τέτοια συχνότητα, μάλιστα, που δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ ξανά στο παρελθόν... Στις 3 Φεβρουαρίου 2023, στο Οχάιο των ΗΠΑ, εκτροχιάστηκε τρένο που μετέφερε μεταξύ άλλων χλωριούχο βινύλιο, ένα χημικό προϊόν καρκινογόνο και ιδιαίτερα εύφλεκτο που χρησιμοποιείται στην παραγωγή του πλαστικού, με συνέπεια να προκληθεί τεράστια φωτιά και χιλιάδες άνθρωποι να απομακρυνθούν απ’ την περιοχή. Επίσης, στις 7 Μαρτίου 2023, επιβατικό τρένο εκτροχιάστηκε βόρεια του Καΐρου, στην Αίγυπτο, με 4 νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Αλλά και στις 4 Απριλίου 2023, στην Ολλανδία, όχι μακριά από τη Χάγη, ένα επιβατικό τρένο συγκρούστηκε με γερανό επισκευής και συντήρησης σιδηροτροχιών που βρέθηκε μυστηριωδώς σε λανθασμένο σημείο, μέσα στη νύχτα, με συνέπεια τον εκτροχιασμό της αμαξοστοιχίας, έχοντας ως αποτέλεσμα έναν νεκρό και πάνω από 30 τραυματίες...
Καταραμένα Τέμπη; Δεν είναι λίγοι όσοι θεωρούν, πλέον, την κοιλάδα των Τεμπών «μαγεμένη», σαν έναν τόπο ανθρωποθυσιών, λόγω των διαφόρων πολύνεκρων δυστυχημάτων που έχουν σημειωθεί στην περιοχή αυτή τα τελευταία χρόνια. Δυστυχήματα, τα οποία μάλιστα αφορούν σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα παιδιά και νέους ανθρώπους. Στις 4 Οκτωβρίου 1999, λίγο πριν τα Τέμπη, λεωφορείο που μετέφερε οπαδούς της ομάδας του ΠΑΟΚ, οι οποίοι επέστρεφαν στη Θεσσαλονίκη έπειτα από αγώνα της ομάδας τους στην Αθήνα, συγκρούστηκε με φορτηγό που ερχόταν από το αντίθετο ρεύμα, με αποτέλεσμα να πέσει σε χαράδρα οκτώ μέτρων. Από τα συντρίμμια ανασύρθηκαν νεκροί έξι φίλοι του ΠΑΟΚ, ηλικίας από 17 έως 25 ετών, καθώς και ο οδηγός του μοιραίου φορτηγού... Στις 13 Απριλίου 2003, στο ίδιο περίπου γεωγραφικό σημείο, φορτηγό που μετέφερε νοβοπάν και μελαμίνες έκανε θανάσιμη προσπέραση και συγκρούστηκε πλαγιομετωπικά με λεωφορείο γεμάτο με μαθητές από το Μακροχώρι Ημαθίας, οι οποίοι επέστρεφαν από εκδρομή στην πρωτεύουσα. Αποτέλεσμα της φρικτής σύγκρουσης ήταν να χάσουν τη ζωή τους συνολικά 21 μαθητές, όλοι τους ηλικίας 15 ετών...
Τα μυστήρια γύρω από την τραγωδία των Τεμπών, της 28ης Φεβρουαρίου 2023, είναι πυκνά. Σε μία αναφορά του, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κυριάκος Μητσοτάκης έκανε λόγο για «θυσία των παιδιών» στα Τέμπη, με επακόλουθο να υπάρξουν έντονες αντιδράσεις από πλευράς αντιπολίτευσης, και όχι μόνο. Την ίδια, όμως, λέξη («θυσία») χρησιμοποίησαν από την τηλεόραση, για να περιγράψουν το τραγικό περιστατικό, δύο γνωστοί και έμπειροι δημοσιογράφοι, οι Παύλος Τσίμας και Άρης Πορτοσάλτε, χωρίς να γίνει πάντως γνωστό τι ακριβώς εννοούσαν με τη χρήση της λέξης αυτής. Κάποιοι θυμήθηκαν ότι τον Ιούλιο του 2018, αμέσως μετά την τραγωδία με την πυρκαγιά στο Μάτι Αττικής, ο τότε πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος, είχε επίσης κάνει λόγο για «θυσία» των 100 και πλέον νεκρών εκείνης της τραγωδίας... «Θυσία», όμως, γιατί και σε ποιον;
Εντύπωση, ακόμη, προκαλεί η χρήση της λέξης «εξαΰλωση», προκειμένου να περιγραφεί η δεινή μοίρα ανθρώπων που επέβαιναν στο μοιραίο τρένο των Τεμπών, και συγκεκριμένα στα δύο πρώτα βαγόνια, τα οποία κάηκαν ολοσχερώς. Τι σημαίνει η λέξη αυτή στην ελληνική γλώσσα; Σημαίνει την εξαφάνιση του υλικού σώματος, τη μετατροπή του δηλαδή από κάτι το υλικό σε κάτι το άυλο. Εννοείται, με δυο λόγια, η πλήρης αποσύνθεση του ανθρώπινου σώματος, ως συνέπεια απανθράκωσης και εξάλειψης των μελών που το αποτελούσαν. Εξ ού και η σαφής και ρητή εντολή των Αρχών να μην ανοιχτούν τα φέρετρα στις κηδείες των νεκρών θυμάτων της τραγωδίας των Τεμπών, επειδή αυτά ελέγετο ότι περιείχαν μόνο αποκομμένα μέλη ανθρώπων που υπέστησαν δεινότατο ακρωτηριασμό και οι οποίοι ταυτοποιήθηκαν με τη μέθοδο DNA...
Ένα άλλο αίνιγμα σχετίζεται με το τι ακριβώς μετέφερε το εμπορικό τρένο της τραγωδίας, αλλά και με την έκρηξη που σημειώθηκε τη στιγμή της σύγκρουσης των δύο τρένων. Αρχικά οι αρμόδιοι υπεύθυνοι προσπάθησαν να κάνουν λόγο για «ηλεκτρικό τόξο» και για «λάδια» που (υποτίθεται) πυροδότησαν την ανάφλεξη. Κάτι που, κατά τους ίδιους, αποτελούσε άλλωστε και την εξήγηση για το μυστηριώδες «μανιτάρι φωτιάς» που εμφανίστηκε στον αέρα -και το οποίο κατέγραψαν κι οι κάμερες- κατόπιν της σύγκρουσης. Φυσικά, η εξήγηση αυτή ήταν ανεπαρκέστατη και καταρρίφθηκε γρήγορα. Κι αυτό, διότι αμέσως μετά οι ειδικοί θεώρησαν πως η εικόνα αυτή προήλθε από καύσιμη ύλη που, άγνωστο πώς, βρέθηκε στο σημείο. Εξάλλου, η βιασύνη των Αρχών να καλύψουν με... τσιμέντο και πίσσα το έδαφος γύρω από το σημείο της τραγωδίας γέννησε νέα ερωτηματικά! Γιατί το έκαναν αυτό, πόσω μάλλον όταν έτσι χάνονται πολύτιμα, ενδεχομένως, στοιχεία για την έρευνα; Επίσης, τσιμέντωμα άραγε δεν χρησιμοποιείται πάντοτε σε περιπτώσεις δυστυχημάτων που σχετίζονται με ραδιενέργεια και πυρηνικό υλικό; Αλλά και πως είναι δυνατόν η φωτιά που σημειώθηκε –«εξαϋλώνοντας» τα πτώματα των νεκρών-, χιλιάδων στην πραγματικότητα βαθμών Κελσίου, να έλιωσε κυριολεκτικά τα πάντα, ακόμη και τις λαμαρίνες, εάν ήταν απλώς μόλις 150 με 200 βαθμούς Κελσίου, όπως αρχικά ειπώθηκε από επίσημα χείλη; Εν κατακλείδι, τι μετέφερε τελικά η εμπορευματική αμαξοστοιχία, περιείχε όντως καύσιμη ύλη και κατά πόσο επηρέασε το πραγματικό φορτίο στην ασύλληπτη ανάφλεξη που σημειώθηκε; Γιατί δεν απαντούν οι επίσημοι στα αμείλικτα αυτά ερωτήματα; Ποιος, και γιατί, προσπαθεί να «κουκουλώσει» την υπόθεση;
Φταίει, μήπως, μόνο ο περιβόητος σταθμάρχης (έστω κι αν απεδείχθη άσχετος με το αντικείμενό του); Ή μήπως εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα απείρως πιο περίπλοκο και βαθύ ζήτημα; Ασφαλώς, η σωστή απάντηση είναι η δεύτερη, έστω κι αν υφίσταται πράγματι το περίφημο «ανθρώπινο λάθος» που οδήγησε στην τραγωδία. Διότι τέτοιου είδους «ανθρώπινα λάθη» έρχονται πάντα και κατακάθονται πάνω σε χρόνιες παραλείψεις σε υποδομές, οργάνωση και σχεδιασμό, και όλα αυτά αθροιστικά οδηγούν σε παρόμοια τραγικά συμβάντα. Η ουσία του προβλήματος είναι αλλού: θα αλλάξει άραγε ποτέ η ίδια η σαθρή και στρεβλή δόμηση της χώρας, που συνιστά και τον υπ’ αριθμόν ένα υπεύθυνο αναλόγων τραγωδιών; Κάτι τέτοιο απαιτεί ριζικές τομές και αλλαγές παντού, σε κάθε επίπεδο. Και, απ’ ό,τι φαίνεται, το παρόν πολιτικό σύστημα δεν έχει τη βούληση να πραγματοποιήσει τη ρήξη με το λεγόμενο «βαθύ κράτος» -αυτό το διαχρονικό εμπόδιο σε κάθε μεταρρύθμιση και πρόοδο της χώρας- ή, έστω, δειλιάζει να προβεί σε αυτονόητες πράξεις βελτίωσης των υφιστάμενων ανεπαρκών και επικίνδυνων δομών. Εάν, όμως, δεν τολμήσει η Πολιτεία να «σπάσει αυγά» και να διαρρήξει το απόστημα αυτό που απομυζεί εις βάρος του τόπου, τότε η Ελλάδα όχι απλώς θα βρεθεί στον πάτο της Ευρώπης, αλλά επιπλέον θα καταντήσει μία σκωληκοειδής απόφυση της ευρύτερης περιοχής μας, ο «φτωχός συγγενής» ακόμη κι αυτής της ίδιας της Βαλκανικής χερσονήσου...