31.8.2020
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Μία από τις πλέον παλαιές οικογένειες της Χίου, με βαθιές ρίζες στο παρελθόν, είναι η περίφημη οικογένεια Σκαραμαγκά (στην οποία και οφείλει την ονομασία της η γνωστή περιοχή της Αττικής). Πρόκειται για οίκο ευγενών του νησιού, που ασχολήθηκε κυρίως με το εμπόριο και την επιχειρηματικότητα, με πολύ μεγάλη επιτυχία, αποκτώντας γρήγορα οικονομική ευρωστία.
Δεν είναι απολύτως γνωστές οι καταβολές της οικογένειας, αν και υπάρχουν αναφορές ότι προέρχεται από την Αθήνα, στη δε Χίο εγκαταστάθηκε τον 16ο αιώνα. Στο βιβλίο “Επιτομή” του Βυζαντινού ιστορικού Ιωάννη Κιννάμου υπάρχει η πρώτη αναφορά του επιθέτου “Σκαραμαγκάς”, που μάλιστα σχετίζεται με μια ναυμαχία που έλαβε χώρα το 1149 ανάμεσα σε Βυζαντινούς και Φράγκους. Ετυμολογικά, το επώνυμο “Σκαραμαγκάς” σημαίνει τον κατασκευαστή του σκαραμαγκίου: πολυτελέστατου υφάσματος που φορούσαν συνήθως οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες. Σε πολλές απεικονίσεις αυτοκρατόρων της εποχής βλέπουμε τους χιτώνες που φορούσαν, κυρίως σε επίσημες τελετές, φτιαγμένους από το σκαραμάγκι (το οποίο, αξίζει να σημειωθεί, έλκει την καταγωγή του από την Περσία).
Η ισχυροποίηση της οικογένειας Σκαραμαγκά έγινε κυρίως όταν τη Χίο κατείχαν οι Οθωμανοί. Άλλωστε τα χρόνια εκείνα γνώρισε την ακμή του το λεγόμενο “Χιώτικο δίκτυο”, που αποτελείτο από καμιά πενηνταριά οικογένειες του νησιού, οι οποίες επεξέτειναν τις εμπορικές τους δραστηριότητες σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο! Η οικογένεια Σκαραμαγκά θεωρείτο η σημαντικότερη ίσως εξ αυτών, και μάλιστα πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι ειδικά τον 19ο αιώνα κυβερνούσε στην ουσία, και μέσω της ισχύος της, τη Χίο...
Το 1822 όμως συνέβη η σφαγή της Χίου από τους Τούρκους, που τόσο πολύ παραστατικά απεικόνισε ο μεγάλος Γάλλος ρομαντικός ζωγράφος Ευγένιος Ντελακρουά στον ομώνυμο πίνακα (στα γαλλικά ο τίτλος του είναι: “Scène des massacres de Scio”, δηλαδή “Σκηνή από τις σφαγές της Χίου” και ζωγραφίστηκε το 1824, δύο χρόνια μετά τη σφαγή). Ο Αμβρόσιος Σκαραμαγκάς, ο γνωστότερος έκτοτε γόνος των Σκαραμαγκάδων, γλίτωσε από την καταστροφή του νησιού και, μαζί με πολλούς άλλους Χιώτες, κατέφυγε στη Σύρο. Στην Ερμούπολη, κατόρθωσε να δημιουργήσει μία μικρή οικονομική αυτοκρατορία, που απέκτησε ιδιαίτερη ισχύ στη θαλασσινή κυρίως Ελλάδα τις επόμενες δεκαετίες.
Ο Αμβρόσιος Σκαραμαγκάς, γεννηθείς το 1790, υπήρξε επιπλέον από τους σπουδαιότερους αγωνιστές της εθνεγερσίας του 1821. Ενίσχυσε με σημαντικά ποσά την ελληνική επανάσταση, έως ότου ιδρύθηκε το ελληνικό κράτος, ενώ ήταν επίσης μέλος της τελευταίας Εθνοσυνέλευσης. Αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, ενώ απεβίωσε τον Νοέμβριο του 1864 στον Πειραιά.
Η περιοχή που είναι γνωστή σήμερα ως Σκαραμαγκάς δωρίστηκε από την οικογένεια στο ελληνικό κράτος, έτσι ώστε να καταστεί η “ατμομηχανή” της ελληνικής βιομηχανικής παραγωγής. Αυτό έγινε πράγματι δυνατό σε μεγάλο βαθμό, γι' αυτό και σήμερα στον Σκαραμαγκά βρίσκουμε τις εγκαταστάσεις των ναυπηγείων, αλλά και -ακριβώς δίπλα- τα διυλιστήρια και τα χαλυβουργεία. Επίσης, εκεί είναι οι εγκαταστάσεις του Πολεμικού Ναυτικού, ενώ ένα μεγάλο “κέντρο φιλοξενίας προσφύγων” (hot spot) ιδρύθηκε τη δεκαετία του 2010. Έτσι, μία οικογένεια που αναπτύχθηκε στη Χίο και αργότερα μεγαλούργησε σε όλη την τότε απελευθερωμένη Ελλάδα συνέδεσε ανεξίτηλα το όνομά της με μία περιοχή-κλειδί για τη γεωοικονομική εξέλιξη της Αττικής.