5.10.2020
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Τα μέτρα προφύλαξης και απόστασης που επέβαλλε η πανδημία του νέου κοροναϊού (COVID-19), και τα οποία απ' ό,τι φαίνεται θα έχουν μόνιμο χαρακτήρα, αποτυπώνονται όσο ίσως πουθενά αλλού στην εθιμοτυπική συμπεριφορά ηγετών και στελεχών του πολιτικού σκηνικού: σε κάθε χώρα ξεχωριστά, αλλά και σε διεθνές επίπεδο, η παραδοσιακή χειραψία έχει ήδη αντικατασταθεί από την αγκωνιά ή τη γροθιά, ως τρόπος χαιρετισμού δύο ατόμων, ενώ η τήρηση ασφαλών αποστάσεων επιτάσσει τη χρήση μάσκας. Κατ' ιδίαν συζητήσεις, καθώς και δηλώσεις μπροστά στις κάμερες, έχουν ως απαραίτητο πλέον αξεσουάρ τη μάσκα που καλύπτει τα πρόσωπα των πολιτικών.
Οδεύουμε άραγε, και μάλιστα με ρυθμούς ραγδαίους, προς μία μετα-πολιτική κατάσταση, σε αντικατάσταση των παραδοσιακών πολιτικών από κάτι το ολότελα καινούριο; Η απάντηση, όσο περνά ο καιρός, γίνεται όλο και περισσότερο καταφατική. Δεν είναι μόνο η υπερκόπωση που έχει προξενήσει στους πολίτες η παραδοσιακή πολιτική σκηνή, με τα αδιέξοδα και τις ίντριγκές της· η συνολικότερη αντίληψη και οι τρόποι προσέγγισης των προβλημάτων που ακολουθεί το παλαιοκομματικό κατεστημένο (και όχι μόνο στην Ελλάδα) θεωρούνται εδώ και χρόνια τελείως ξεπερασμένα εργαλεία αντιμετώπισης των πραγματικών δυσκολιών που μαστίζουν τις κοινωνίες. Ήρθε, λοιπόν, τώρα η “θεία μάστιγα” του κοροναϊού για να αποτελειώσει όποια αξιοπιστία είχε απομείνει στο παραδοσιακό πολιτικό σύστημα παγκοσμίως, μετά τις απανωτές οικονομικές, κοινωνικές, πολεμικές κτλ. κρίσεις της μετα-ψυχροπολεμικής εποχής.
Η νέα εποχή στην πολιτική (η μετα-πολιτική) θα σχετίζεται άμεσα με τη λεγόμενη “ηλεκτρονική δημοκρατία” ή “ηλεκτρονική διακυβέρνηση”. Ολόκληρος ο πλανήτης θα αντιμετωπίζεται πια ως ένα γιγάντιο δίκτυο, ως μία ενότητα αποτελούμενη από συναινέσεις και αντιθέσεις, κάτι που θα διευκολύνει αναπόφευκτα την έλευση μίας παγκόσμιας κεντρικής διοίκησης. Και γι' αυτό το σκοπό είναι απαραίτητο, στα επόμενα κιόλας χρόνια και πάντως εντός της δεκαετίας 2020-2030, το πέρασμα σε μία ψηφιακού τύπου διοίκηση, χωρίς γραφειοκρατίες και δια χειρός συναλλαγές.
Η αχρήματη κοινωνία που σιγά-σιγά σχηματίζεται είναι ένα καλό παράδειγμα. Ακόμη και στην Ελλάδα, όπου οι ηλεκτρονικές οικονομικές συναλλαγές ήταν μέχρι πριν από μερικά χρόνια σχεδόν ανύπαρκτες, παρατηρείται μετά το 2015 μία πραγματική έκρηξη της χρήσης των πλαστικών καρτών και των ΑΤΜ, αλλά και των πληρωμών μέσω του διαδικτύου. Χρειάστηκε βέβαια για να συμβεί αυτό, το κλείσιμο των τραπεζών εκείνο το δραματικό καλοκαίρι του δημοψηφίσματος του Τσίπρα, κι έτσι οι άλλοτε τεράστιες ουρές αναμονής στις θυρίδες των τραπεζών μειώθηκαν εντυπωσιακά. Αλλά και το έτος 2020, με το lockdown του COVID-19, οι ηλεκτρονικές πληρωμές λογαριασμών κτλ. μέσω του internet εκτοξεύθηκαν και στην Ελλάδα, όπως άλλωστε και στον υπόλοιπο κόσμο. Είναι φανερό ότι τα ταμεία των τραπεζών και των επιχειρήσεων σταδιακά αντικαθίστανται από την άϋλη χρηματική συναλλαγή του e-banking.
Ας πάρουμε ένα άλλο παράδειγμα, τη Βουλή των Ελλήνων. Τους μήνες που ακολούθησαν τη γενική καραντίνα της άνοιξης του 2020, μπροστά από το βήμα του κοινοβουλίου προστέθηκε ένα γυάλινο τείχος. Επίσης, όλο και πιο πολύ βλέπουμε τους Έλληνες βουλευτές να φορούν στην ολομέλεια της Βουλής μάσκες, ως απαραίτητο μέτρο προστασίας από πιθανή μετάδοση του κοροναϊού εντός της αιθούσης. Αλλά και η άλλοτε γεμάτη αίθουσα της ολομέλειας, με τους 300 βουλευτές παρόντες, φαίνεται ότι είναι κάτι που δεν θα ξαναδούμε εύκολα, ίσως μάλιστα και ποτέ πια· αριθμητικοί περιορισμοί στην είσοδο βουλευτών μέσα στην αίθουσα προσδιορίζουν μία νέα πολιτική πρακτική. Ποιος μπορεί να ξεχάσει άραγε την ορκωμοσία της προέδρου της Δημοκρατίας, τον Μάρτιο του 2020, η οποία έγινε υπό ασφυκτικότατα περιοριστικά μέτρα, με ελάχιστους παρόντες βουλευτές (μετρημένους στα δάχτυλα) και, φυσικά, χωρίς τον πανηγυρικό χαρακτήρα του παρελθόντος;...
Όλα αυτά πολύ λίγο απέχουν πλέον από την καθιέρωση μίας ολοκαίνουριας πολιτικής πραγματικότητας. Γιατί, για παράδειγμα, να μην αντικατασταθούν οι πολυάριθμες συνεδριάσεις του Σώματος με τηλε-συνεδριάσεις, στο πρότυπο των τηλεδιασκέψεων (μέσω Skype και άλλων ηλεκτρονικών εργαλείων); Ο κάθε βουλευτής θα μπορούσε να έχει τον ολόδικό του κωδικό πρόσβασης στο νέο αυτό ηλεκτρονικό σύστημα και να “συνεδριάζει”, όπως και να ψηφίζει, εξ αποστάσεως, μέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Κατ' αυτό τον τρόπο το παραδοσιακό κοινοβούλιο θα παραμεριζόταν από ένα νέο συλλογικό όργανο νομοθετικού έργου και πολιτικού ελέγχου: το “τηλεβούλιο” (εκ των αρχαίων ελληνικών λέξεων “τηλέ”, που σημαίνει “μακριά”, και “βουλή”, που σημαίνει “θέληση”).
Το ως άνω σκεπτικό θα μπορούσε να επεκταθεί και στο κατ' εξοχήν εργαλείο διακυβέρνησης, δηλ. τη σημερινή κυβέρνηση, η οποία δια της ηλεκτρονικής οδού θα λάμβανε έτσι τη μορφή “κυβερνείου”. Αυτό το “κυβερνείο”, που δεν θα είναι κατ' ανάγκη επίσης πολυάριθμο (10-12 υπουργοί θα μπροούσαν να αντικαταστήσουν τα παραδοσιακά σχήματα των 40 και 50 ακόμη υπουργών και υφυπουργών), θα περιλαμβάνει “δέσμες” υπουργικού έργου, στη θέση των πολλών ξεχωριστών υπουργείων. Π.χ. το υπουργείο εσωτερικών θα συγχωνευτεί με το υπουργείο προστασίας του πολίτη σε ένα ψηφιακό υπερ-υπουργείο εσωτερικών υποθέσεων. Το ίδιο και με τα υπουργεία εξωτερικών και εθνικής άμυνας, τα οποία συγχωνευμένα θα μπορούσαν να λάβουν τον χαρακτήρα ενός ηλεκτρονικού συμβουλίου εθνικής ασφαλείας. Όπως και τα υπουργεία οικονομικών και ανάπτυξης, θα μετασχηματίζονταν σε ένα υπερ-υπουργείο εθνικής οικονομίας, κτλ. Αυτή η ηλεκτρονική εξουσία-“κυβερνείο” είναι εκ φύσεως συμπαγής και ευέλικτη.
“Τηλεβούλιο”, λοιπόν, και “κυβερνείο” αποτελούν δύο μόνο απλά παραδείγματα για το πώς θα μετεξελιχθεί αθέλητα το παγκόσμιο πολιτικό τοπίο σε συνθήκες μετα-πολιτικής. Στο ψηφιακό σύμπαν που αναδύεται, εξάλλου, η μετα-πολιτική είναι μάλλον μονόδρομος, από κοινού με άλλες ριζικές καινοτομίες που έφερε στις ζωές μας ο κοροναϊός, όπως η τηλεργασία, οι κοινωνικές αποστάσεις, η χρήση μασκών σε δημόσιους χώρους και οι άϋλες οικονομικές συναλλαγές με την κατάργηση του ρευστού χρήματος. Όλα αυτά, μαζί με τον επερχόμενο υποχρεωτικό εμβολιασμό και την αναβάθμιση των δικτύων κινητής τηλεφωνίας και internet, διαμορφώνουν έναν εντελώς καινούριο κόσμο, ο οποίος δεν θα μοιάζει σχεδόν σε τίποτα με εκείνον των παππούδων και των πατεράδων μας, αλλά και με εκείνον στον οποίο έως πρόσφατα ζούσαμε.