6.10.2016
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Ο ελληνοχριστιανικός πολιτισμός εδράζεται πάνω στα γερά θεμέλια του πανελληνισμού! Από την αρχαία ελληνική σοφία της προϊστορίας μέχρι το χριστιανικό μας παρόν, ο ελληνισμός είναι ΕΝΑΣ και ΕΝΙΑΙΟΣ: προϋπήρχε, υπάρχει και πάντα θα υπάρχει! Έρχεται από το Άπειρο και οδεύει προς το Άπειρο… Συνεπώς, είναι άτοπα όλα όσα ισχυρίζονται οι φανατικοί και των δύο πλευρών: οι μεν μιλούν για «αρχαίους Έλληνες ειδωλολάτρες», οι δε για «Εβραίους Χριστιανούς»! Όχι όμως. Ούτε οι αρχαίοι πρόγονοί μας ήσαν «ειδωλολάτρες» (αλλά προπαρασκευαστές του Χριστιανισμού, ως «σπερματικός Λόγος»), ούτε η Ελληνορθοδοξία είναι ιουδαϊκό κατασκεύασμα, αλλά γέννημα του ελληνικού μας λαού!...
Οι Έλληνες υπήρξαν «Χριστιανοί» προ του Χριστού· προετοίμασαν τον δρόμο για τον ερχομό του Θεανθρώπου και πολύ ορθά ο μεν Σωκράτης χαρακτηρίστηκε ως «πρώτος Χριστός» (ή «μικρός Χριστός»), ο δε Αλέξανδρος ο Μέγας ακόμη και σήμερα θεωρείται από τους κορυφαίους ιστορικούς του κόσμου μας ως πρόδρομος του Ιησού Χριστού. Όλο το αρχαιοελληνικό πνεύμα μεταλαμπαδεύτηκε στον Χριστιανισμό και έτσι προέκυψε η Ορθοδοξία της «καθ’ ημάς Ανατολής», η τόσο διαφορετική σε νοοτροπία και ψυχοσύνθεση από τον δυτικό προτεσταντισμό. Τα δε αθάνατα έργα των αρχαίων προγόνων μας επηρέασαν βαθύτατα τον μετέπειτα Λόγο των Πατέρων της Εκκλησίας μας και συνέβαλαν στη δημιουργία του σύγχρονου πανανθρώπινου ελληνογενούς πολιτισμού μας.
Οι περίφημοι μύθοι του Αισώπου είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα της προχριστιανικής ελληνικής λαϊκής παράδοσης, που αργότερα ενσωματώθηκε στην Ορθοδοξία και την εμπλούτισε. Μελετώντας τον παιδαγωγικό τους χαρακτήρα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελούν τις πρώτες παραβολές. Γνωστές ασφαλώς οι παραβολές του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού από τα Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης. Έτσι και οι μύθοι του Αισώπου είχαν στην εποχή τους, αλλά και διαχρονικά, τον ρόλο διαπαιδαγώγησης του ανθρώπου (και όχι μόνο των παιδιών, όπως νομίζεται), μέσα από σύντομους μύθους της λαϊκής ψυχής των Ελλήνων και με θέματα κυρίως ζωοκεντρικά, αφού στους μύθους αυτούς κυριαρχούν τα ζώα.
Ποιος ήταν όμως ο «αινιγματικός» Αίσωπος, που συγκέντρωσε και συνέθεσε τους μύθους αυτούς; Στην Εγκυκλοπαίδεια του Ηλίου διαβάζουμε τα εξής: «Εγεννήθη κατά πάσαν πιθανότητα περί τα τέλη του 7ου ή τας αρχάς του 6ου αιώνος π.Χ. Τίποτε δεν είναι βέβαιον περί της ζωής του, ούτε περί του έργου του, μέχρι σημείου ώστε να εκφράζωνται αμφιβολίαι δια την ύπαρξίν του. Ήδη δια τους Έλληνας της κλασσικής εποχής ήτο ένα πρόσωπον ημιθρυλικόν. Αφηγούντο δι’ αυτόν πλήθος ανεκδότων κατά το μάλλον ή ήττον πιθανών, τα οποία ευρίσκομεν σχεδόν όλα συγκεντρωμένα εις τον «Βίον του Αισώπου», τον οποίον συνέγραψε κατά τον 14ον αιώνα ο Έλλην μοναχός Μάξιμος Πλανούδης. Ο ίδιος μοναχός έδωσε εις τους μύθους του Αισώπου την μορφήν υπό την οποίαν μάς είναι γνωστοί σήμερον».
Σχετικά με το πρόβλημα της προσωπικότητας του δημιουργού των μύθων του Αισώπου, ο γνωστός φιλόλογος Τάσος Βουρνάς γράφει στην εισαγωγή της έκδοσης των μύθων των «Αφών Τολίδη», ανάμεσα σε άλλα, και τα εξής ενδιαφέροντα: «Στη φιλολογική επιστήμη το πρόβλημα του Αισώπου μοιάζει με το ομηρικό. Όπως εκφράζονται αντιρρήσεις και για την ύπαρξη του Αισώπου και μια ολόκληρη σχολή φιλολόγων έχει σχηματισμένη την πεποίθηση ότι ο Αίσωπος δεν είναι τίποτε άλλο παρά η προσωποποίηση μιας ανώνυμης λαϊκής παράδοσης μυθοποιών, που διανύει ολόκληρη την αρχαιότητα για να κωδικοποιηθεί τελικά σε χειρόγραφη παράδοση και, μέσω του Βυζαντίου, να φτάσει ως τις μέρες μας. Ο μύθος των αρχαίων, αυτή η πεμπτουσία της λαϊκής πείρας και γνώμης για τη ζωή, που δίνει υποδείγματα για την πορεία της ή εξηγεί το κοινωνικό φαινόμενο με τον τρόπο της, ο μύθος με την ακρίβειά του, τη λιτότητά του, την επιγραμματικότητά του, αν θέλετε, είναι γνήσιο προϊόν λαϊκής μούσας και είδος πολύ αγαπητό στους αρχαίους λαούς, ιδιαίτερα της ανατολής».
Για την καταγωγή του Αισώπου έχουν τεθεί διάφορες εκδοχές κατά καιρούς. Η επικρατέστερη άποψη τον θέλει γέννημα θρέμμα της γης της Φρυγίας, και μάλιστα λέγεται ότι υπήρξε σκλάβος της εποχής, ο οποίος μια μέρα απελευθερώθηκε και συνέλεξε όλη τη σοφία της ζωής από τις πλούσιες εμπειρίες που απέκτησε. Άλλοι πάλι τον θέλουν να προέρχεται από τη Θράκη, όπως και από τη Σάμο, τις Σάρδεις, ακόμη και από την Αίγυπτο. Ο μέγας ιστορικός των αρχαίων χρόνων Πλούταρχος μας τον περιγράφει ως άσχημο, καμπούρη και τραυλό, αλλά με πνεύμα πολύ εύστροφο και εφευρετικό.
Συνολικά έχουν σωθεί και φθάσει στα χέρια μας σήμερα, τόσες χιλιάδες χρόνια μετά, 358 μύθοι του Αισώπου. Ορισμένοι από αυτούς έχουν αποκτήσει μεγάλη διασημότητα σε Ελλάδα και εξωτερικό, ενώ διασκευασμένα παραμύθια για μικρά παιδιά έχουν εκδοθεί πολλά και διάφορα, εικονογραφημένα, από πολλούς εκδοτικούς οίκους και συντελεστές (επιμελητές κτλ.). Από τους μύθους του «λογοποιού» -όπως τον χαρακτηρίζει ο μεγάλος Ηρόδοτος- Αισώπου, ίσως ο πιο ενδεικτικός και διδακτικός είναι ο «Ποιμήν παίζων» («Ο βοσκός που αστειευόταν»), τον οποίο και παραθέτουμε κάτωθι σε νεοελληνική απόδοση:
«Ένας βοσκός που ’βγαζε το κοπάδι του πιο έξω από κάποιο χωριό, έπαιζε το παρακάτω παιχνίδι: φώναξε τους χωριάτες σε βοήθεια λέγοντας πως οι λύκοι έπεσαν στα πρόβατα. Δυο και τρεις φορές την έπαθαν οι χωριάτες· έτρεξαν και γύρισαν πίσω γελασμένοι. Αλλά συνέβη μια φορά να πέσουν αληθινά λύκοι. Την ώρα που αποδεκάτιζαν το κοπάδι ο βοσκός φώναζε σε βοήθεια τους χωριάτες, αλλά εκείνοι, νομίζοντας πως κάνει τα αστεία του, δεν νοιάστηκαν καθόλου. Κι έτσι την έπαθε κι έχασε τα πρόβατά του. Ο μύθος σημαίνει ότι οι ψευδολόγοι έχουν ως μόνο κέρδος το να μη γίνονται πιστευτοί και όταν λένε αλήθεια».
Λέγεται πως κάποτε ο Κροίσος, ο βασιλιάς της Λυδίας, πήρε στην αυλή του ως δούλο τον Αίσωπο. Εκεί, ο Αίσωπος τον κέρδισε με τους πνευματώσεις μύθους και τη λαϊκή του σοφία. Έτσι, ο βασιλιάς Κροίσος αποφάσισε να του χαρίσει την ελευθερία του και να τον κάνει στενό του συνεργάτη και σύμβουλο. Μια φορά τον έστειλε στους Δελφούς, για να κομίσει προσφορές στον εκεί ευρισκόμενο φημισμένο ναό του Απόλλωνα. Τότε συνέβη η παρακάτω τραγική ιστορία: ο Αίσωπος, αγανακτισμένος για την απληστία των ιερέων των Δελφών, τους έψεξε για τις απάτες τους! Αυτοί, για να τον εκδικηθούν, έκρυψαν στις αποσκευές του ένα χρυσό κύπελλο αφιερωμένο στον θεό· ακολούθως, προσποιήθηκαν ότι το βρήκαν στα πράγματα του Αισώπου και τον κατηγόρησαν ότι το είχε κλέψει. Οι κάτοικοι των Δελφών καταδίκασαν τον Αίσωπο να γκρεμιστεί από την πιο ψηλή κορυφή του όρους Παρνασσός, από εκεί όπου κατακρήμνιζαν τους εγκληματίες… Αυτό ήταν, σύμφωνα με τον σχετικό θρύλο, το τέλος του Αισώπου.
Πρωταγωνιστές στους μύθους του Αισώπου είναι, κατά το πλείστον, ορισμένα ζώα, όπως η αλεπού, ο λύκος, το λιοντάρι, το ελάφι κ.ά. Κυρίως είναι διάλογοι μεταξύ ζώων που μιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι, ενώ υπάρχουν και μερικοί με ανθρώπους ή θεούς. Πρόκειται, όπως έχει γραφθεί, για μικρά οικιακά αφηγήματα, διατυπωμένα με μεγάλη συντομία. Ο χαρακτήρας τους είναι ηθικοδιδακτικός, συμβολικός κι αλληγορικός. Οι μύθοι του Αισώπου έχουν, σύμφωνα με μελετητές τους, ιδιαίτερη χάρη, θαυμαστή απλότητα κι άφταστη διδακτικότητα. Είναι παρμένοι από την καθημερινή ζωή και τη φύση. Ο δημιουργός τους είχε τη μοναδική ικανότητα να δίνει στα ζώα ανθρώπινες ιδιότητες, ψυχή και λαλιά, σε τέτοιο βαθμό που να θεωρείς ότι οι μύθοι του ήταν κάποτε η πραγματικότητα και όλα αυτά που διηγείται έχουν συμβεί. Βασικό χαρακτηριστικό των διηγήσεών του ήταν το επιμύθιο, το οποίο ήταν εύληπτο για τα παιδιά και τον λαό.
Οι αισώπειοι μύθοι γράφτηκαν σε πεζό λόγο. Ως γνωστό, μέχρι τότε, μόνον ο έμμετρος λόγος, η ποίηση, θεωρούνταν το μοναδικό εκφραστικό είδος για τους συγγραφείς. Συνεπώς μπορεί να θεωρηθεί κι ως πρωτοπόρος στο είδος του. Ιδεολογία τους είναι η αποδοκιμασία του κακού στις πιο αντιπροσωπευτικές μορφές του: της βίας, της απάτης, της αυθαιρεσίας, της προδοσίας, της ματαιοδοξίας, της αλαζονείας, της ψευδολογίας, της πλεονεξίας, της πονηριάς… Η αποδοκιμασία επιχειρείται άλλοτε με αναφορά στη θεία δίκη, άλλοτε με πειστικές υποδείξεις, πιο συχνά όμως με τη διαπίστωση του παραλογισμού του κακού, με τη γελοιοποίηση του καθώς και με τη φιλοσοφική ενατένιση της ζωής…