(βιβλιοπαρουσίαση)
1.11.2023
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Εξαιρετικός χρήστης του ποιητικού Λόγου -και, κατ’ επέκτασιν: της ελληνικής γλώσσας- είναι ο λογοτέχνης, ιστορικός συγγραφέας και πολιτικός στοχαστής Γεώργιος Καραμαδούκης. Μάλιστα, ποιήματά του έχουν τύχει δημόσιας αναγνώρισης και βραβεύθηκαν από ειδικούς σχετικούς φορείς, γεγονός που αποδεικνύει την αξία των τριών έως στιγμής ποιητικών συλλογών του (οι οποίοι συνιστούν τριλογία): «Γη προγονική», «Το εμπάργκο» και «Τα σημεία των καιρών».
Η συλλογή «Γη προγονική» υπήρξε το πρώτο κατά χρονολογική σειρά ποιητικό έργο του κ. Καραμαδούκη. Εκδόθηκε στα τέλη του 2019 (εκδοτικός οίκος «Λόγχη») και, όπως διαβάζουμε, μεταξύ άλλων, στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «Η γλώσσα του ποιητή είναι κατανοητή μακριά από τις σκοτεινότητες των ποιητών του μοντερνισμού, επηρεασμένη από την ιστορική, ηθογραφική και πατριωτική γραφή, ποιητών όπως του Κρυστάλλη, του Ματζούκα, του Παλαμά, του Καβάφη και του Μαβίλη». Πρόκειται για έργο με πατριωτικό προσανατολισμό, δεν είναι δε καθόλου συμπτωματικό το γεγονός, ότι ο δημιουργός του το αφιερώνει «σε όσους πότισαν με το αίμα τους την ελληνική γη».
Πέραν της ομολογουμένως επιτυχούς λογοτεχνικής επάρκειας και της ορθής εκφοράς (και μεταφοράς στο χαρτί) της ελληνικής γλωσσικής έκφρασης, στοιχεία που είναι αμέσως εμφανή από την πρώτη κιόλας ανάγνωση της συλλογής τούτης, το βιβλίο «Γη προγονική» έχει και μία επιπλέον σπουδαιότητα: αποτυπώνει, σε μορφή στίχων, έναν καθαρό πατριωτικό Λόγο, σε μία εποχή μάλιστα όπου τέτοιος Λόγος απουσιάζει σχεδόν πλήρως -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, μετρημένων στα δάχτυλα των χεριών μας- από τη σύγχρονη ελληνική βιβλιογραφική παραγωγή. Με τρόπο ήπιο, χωρίς ακρότητες που ούτως ή άλλως δεν αρμόζουν στον ανθρωπιστικό χαρακτήρα του ελληνικού πνεύματος, ο Γεώργιος Καραμαδούκης κατορθώνει να αποτυπώσει ποιητικά στιγμιότυπα από τη διαχρονική πορεία του ελληνισμού, από τη μακρινή προϊστορία έως και τις ημέρες μας.
Στο ποίημα «Δευκαλίωνας» έχουμε σαφή αναφορά στη γένεση του ενανθρωπίσαντος ελληνισμού, ως σάρκα και αίμα, μα πάνω απ’ όλα ως ιδέα και πνεύμα: «Ελληνογεννήτορα Δευκαλίωνα, - πατέρα της Πανδώρας και του Έλληνα, - πάππου του Δαναού και του Γραικού, - κληρονομιά αφήνεις στην χώρα των θεών, - την φάρα την ελληνική! --- Οι πέτρες σου πήραν ζωή - και γίναν άνδρες ρωμαλέοι, - άνδρες σοφοί και αδάμαστοι, - που έμελλε να γράψουν - ιστορία παγκόσμια. --- Απόγονοί σου ποιητές επικοί, - πολεμιστές περίλαμπροι και στρατηλάτες, - της επιστήμης πρωτοδημιουργοί. - Τον κόσμο ολάκερο όργωσαν - σπέρνοντας την γνώση. --- Πελασγοί, Κάρες, Κυκλαδίτες, - Μυκηναίοι, Θράκες, Μινωίτες, - Αθηναίοι, Μακεδόνες, Θεσσαλοί, - Δοξάσανε την ελληνική την γη. - Ω! Γη προγονική».
Συγκίνηση και εγρήγορση δεν μπορεί παρά να προκαλείται στις ψυχές από το ποίημα «Έσσεται ήμαρ» της ιδίας συλλογής: «Έσσεται ήμαρ και οι νεκροί θ’ αναστηθούν. - Στο βαρύγδουπό τους βήμα η γη θα τρέμει. - Εκδίκηση ζητούν από τους τάφους, - για όσα πρόδωσαν οι ταγοί της πολιτείας. --- Έσσεται ήμαρ! Ας όψονται - οι δημοκόποι ρήτορες των λαοπλάνων λόγων. --- Έσσεται ήμαρ! Πως προσμένω - τον ξεσηκωμό των λίγων! - Και οι πολλοί θα ακολουθήσουν - σαν του ποταμιού το ύδωρ, - που ό,τι βρει το παρασέρνει, - το συνθλίβει, το βουλιάζει - και στην θάλασσα εκβάλλει, - ηρεμεί, κατασταλάζει. --- Έσσεται ήμαρ! Ω! Προγόνοι - μη με βλέπετε, ντροπιάζω, - ώσπου να ’ρθει πάλι η τάξη - έσσεται ήμαρ θ’ ανακράζω».
Και στο ποίημα «Καποδίστριας», ο συγγραφέας (που, ας σημειωθεί, έχει συγγράψει κατά το παρελθόν δύο βιβλία για τη μορφή του πρώτου κυβερνήτη της ανεξάρτητης Ελλάδας, καθώς και για το καποδιστριακό πολίτευμα) θέτει σε ιστορικό και διαχρονικό πλαίσιο την προσωπικότητα του Ιωάννη Καποδίστρια: «Κυβερνήτη, τι θα ’ταν η Ελλάς, δίχως εσένα! - Μια χώρα δύσμοιρη απ’ της διχόνοιας την κατάρα. --- Κρανίου τόπος, έρημος, από την ανομία. - Τσιφλίκι θα ’ταν των αστών και των εθνοπατέρων. --- Και ’συ την ορθοστύλωσες, μορφή πήρε και όψη - και το ανεμοσκόρπισμα, εσύ το ’φτιαξες κράτος. --- Μα θέλαν ψήφους και Βουλές, αυτοί να εξουσιάζουν, - γι’ αυτό σε βγάλαν τύραννο, αδίστακτο ηγέτη. --- Και σαν οχιές που ύπουλα δαγκώνουνε το θύμα - σε ξεπαστρέψαν οι δειλοί, ανάθεμα στους κιότες. --- Μα κείνη όμως την στιγμή δεν σκότωναν εσένα, - μα την Ελλάδα σκότωναν που τόσο αγαπούσες».
Η δεύτερη ποιητική συλλογή του Γεωργίου Καραμαδούκη τιτλοφορείται «Το εμπάργκο» και εκδόθηκε το καλοκαίρι του 2020 (εκδόσεις «Λόγχη»). Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα όσα αναγράφονται στο οπισθόφυλλο, όπου ανάμεσα σε άλλα διαβάζουμε: «Στην τεχνοτροπία των ποιημάτων κυριαρχεί ο ρομαντισμός, χωρίς να λείπει ο συμβολισμός, ο κλασικισμός και σε λίγες περιπτώσεις το αισθητικό ρεύμα του μαγικού ρεαλισμού. Στην μετρική η πλειονότητα των ποιημάτων εμφανίζει κατανομή σε στροφές ισάριθμων στίχων. Ακολουθούνται παραδοσιακά μέτρα όπως ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος με ομοιοκαταληξίες, αλλά επιχειρείται και η ανασύσταση αρχαίων δίστιχων ελεγειών και επιγραμμάτων».
Πρόκειται, αναμφίβολα, για μία συλλογή θεματική συνέχεια της αμέσως προηγούμενης, μια και το περιεχόμενό της κινείται περίπου στην ίδια λογική. Έντονη είναι, και εδώ, η αυστηρή -πλην όμως δίκαια- κριτική προς τους κρατούντες, αλλά και τον λαό, αναφορικά με την πορεία παρακμής του ελληνικού γένους τις τελευταίες δεκαετίες (και, ίσως, και αιώνες)... Με δυο λόγια, αποτελεί και το έργο ετούτο μία κραυγή αγωνίας για το παρόν και το μέλλον του τόπου, εμπρός στο διαφαινόμενο αδιέξοδο.
Το ποίημα «Ραγιάδες», με τη δυναμική των στίχων και την ιερή οργή που εκπέμπει, συνιστά μία (δυστυχώς) επακριβή καταγραφή των όσων δυσάρεστων εκτυλίσσονται στη χώρα μας κατά τη διάρκεια των τελευταίων καιρών: «Είστε λοιπόν ραγιάδες. - Εθελόδουλοι προσκυνητές, - βλάσφημοι του ονόματός σας. --- Είστε λοιπόν γραικύλοι, - γυμνοσάλιαγκες και ερπετά - σερνόμενοι στο χώμα. --- Αποκαΐδια της τιμής, - της περηφάνιας στάχτες, - φύλλα μαραζωμένα που σκορπούν, - στο φύσημα του ανέμου. --- Είστε λοιπόν ξενομανείς, - ξενόδουλοι και αχρείοι,- ψυχές περιπλανώμενες - μες στον λαβύρινθό σας. --- Μίζεροι άνθρωποι, μικροί, - κακομοιριά γεμάτοι, - ανάξιοι κι υπόλογοι - γίνατε αφεντάδες. --- Σαπίζοντας πεθαίνετε - στο κλινοσκέπασμά σας. - Απ’ του ολέθρου το κρεβάτι - ανήμποροι να σηκωθείτε. --- Είστε λοιπόν ραγιάδες - και τούτο σας αρμόζει, - τα στήθη αν δεν προτάξετε - σκλάβοι για πάντα να ’στε».
Ύμνος στα ιδανικά της ζωής, που επιβάλλεται να εμπνέουν την κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, είναι το ποίημα «Το εμπάργκο», το οποίο και χαρίζει τον τίτλο του σε ολόκληρη την εν λόγω ποιητική συλλογή: «Μεγάλα ταξίδια ονειρευτήκαμε - και ιδέες τρανές του παρελθόντος, - την πλώρη μας θελήσαμε να στρέψουμε - σε πέλαγα ανοιχτά μακριά απ’ το σκότος. --- Της ιστορίας τ’ άστρα ακολουθήσαμε - και η πυξίδα μας έδειξε τον δρόμο, - σε αλύτρωτες πατρίδες να επιστρέψουμε - και στης αγκάλης τους να αράξουμε τον όρμο. --- Μα τα γαλάζια μας ιστία τα εσχίσανε - υπόδουλες αρχές και εξουσίες - κι από τον λιμένα δεν μας άφησαν να εξέλθουμε - μας εφορτώσαν τις δικές τους αβαρίες. --- Φυλακίσαν τις φωνές μας στα αμπάρια - πολύχρωμοι ταγοί και στρατιώτες, - και οι πειρατές γίναν του νόμου οι θιασώτες - και εμπάργκο μας επέβαλλαν ποινή. --- Όμως οι άμοιροι δεσμώτες μας δεν ξέρουν - πως οι ιδέες μένουν πάντα ζωντανές - και αν πεθάνουμε στην άσπρη μας γαλέρα - δεν θα πεθανουνε μαζί μας και αυτές».
Την κοινωνική απάθεια, που αναμφισβήτητα χαρακτηρίζει στους χρόνους μας την καθημερινή μας ζωή, σε κάθε -θα έλεγε κανείς- έκφανση του βίου, στιγματίζει με τρόπο αλληγορικό το ποίημα «Μη μου τους κύκλους τάραττε»: «Μη μου τους κύκλους τάραττε - μη μου τους εχαλάτε - και την δαμόκλειον σπάθην σας - πάρτε απ’ την κεφαλήν μου. --- Αφήστε με μονάχο εδώ - να ζω εις την σιωπήν μου, - μη μου τους κύκλους τάραττε - χρυσός είν’ η βολήν μου. --- Θεός για εμέ ο Επίκουρος, - θεά η αταραξία, - οι ηδονές παρθένες μου - γεμάτες με λαγνεία. --- Μακάριος θα γεύομαι - καρπούς της προδοσίας, - λωτούς της λησμονιάς πολλούς - και της αχαριστίας. --- Μη μου τους κύκλους τάραττε - πειθήνιος σας είμαι. - Φίλος Ρωμαίων και Περσών - πιστός ακόλουθός σας».
Το 2022 εκδόθηκε η ποιητική συλλογή «Τα σημεία των καιρών» (εκδ. «Νοών»), κλείνοντας τρόπον τινά -μέχρι νεωτέρας, έστω- την τριλογία του κυρίου Καραμαδούκη, για την οποία γίνεται λόγος στο παρόν. Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου, να μας επιτραπεί η αντιγραφή ενός χαρακτηριστικού αποσπάσματος: «Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής είναι η απλή δημοτική, η οποία φθάνει σε λίγες περιπτώσεις στους ακροβατισμούς της καθομιλουμένης για να δώσει τόνο ειρωνικό και να καυτηριάσει την νεοτερικότητα με τους ξενισμούς της. Επιπρόσθετα ο ποιητής διάλεξε την χρήση της απλής δημοτικής, γιατί αυτή εκφράζει τον σύγχρονο άνθρωπο, σε μια προσπάθεια να καταγράψει τους προβληματισμούς του σε αυτήν, με λόγο κατανοητό δίχως στόμφο και κομπορρημοσύνες. Η στροφική οργάνωση ακολουθεί τον κλασικισμό με τήρηση των σημείων στίξεως, της ομοιοκαταληξίας και των τετράστιχων κυρίως στροφών. Όσο αφορά τα αισθητικά ρεύματα ο ποιητής χρησιμοποιεί τον συμβολισμό και αρκετές φορές παντρεύει τον κλασικισμό με τον ρομαντισμό. Τέλος σε κάποιες περιπτώσεις τα δυο αυτά ρεύματα απαντώνται ξέχωρα εξυπηρετώντας τους σκοπούς του ποιητή, που άλλοτε κεντρίζουν τα αισθήματα και άλλοτε την λογική».
Κατ’ ουσίαν, η ποιητική αυτή συλλογή δεν είναι παρά μία εκδήλωση ανησυχίας και προβληματικής σχετικά με τα σημερινά τρέχοντα κοινωνικά ζητήματα, με όλα εκείνα τα αρνητικά σημάδια της εποχής μας, που αλλοιώνουν την ανθρώπινη φύση και αλλοτριώνουν τον ίδιο τον καθημερινό μας βίο. Όπως συμβολικά το ιερό βιβλίο της Αποκάλυψης του Ιωάννη, μέσα από παραστάσεις και αλληγορίες, αποτελεί μία διαχρονική προειδοποίηση για τον άνθρωπο, έτσι κι ο ποιητής εστιάζει σε όλα όσα συνιστούν απειλή για τη συνοχή των κοινωνιών μας, αλλά και για αυτή καθ’ αυτή την ύπαρξη της ανθρωπότητας στο (εγγύς ή απώτερο) μέλλον. Πράγματι, πόλεμοι, πανδημίες, η ανεξέλεγκτη έξαρση της τεχνολογίας, η αποξένωση του ανθρώπου από τον άνθρωπο, η καταστροφή του περιβάλλοντος, όλα ετούτα αποτελούν πηγές έμπνευσης για τον δημιουργό, μέσα σε μία διαρκώς επιδεινούμενη πραγματικότητα...
Τον κοινωνικό εφιάλτη που αναδύεται γύρω μας, αναδεικνύει έξοχα το ποίημα «Απειλές»: «Συνηθίσαμε να ζούμε μ’ απειλές... - Ζωές καταναγκαστικές, - μας επέβαλλαν με τρόμο και φοβέρα. --- Σιωπήσαμε στο κάκου τις φωνές... - Λέξεις εμπρηστικές, - γεμάτες μίσος, μέσα στο αίμα. --- Κηρύγματα σκληρά, πολεμικά... - Σύννεφα πυρηνικά, - τίποτα το ηρωικό σ’ αυτά. --- Στην δούλεψη ξανά μαύρη σκλαβιά... - Μηνύματα εκφοβιστικά - και όνειρα χαμένα. --- Τριγύρω τα παράθυρα κλειστά... - Γειτονιές δίχως παιδιά - και κάγκελα υψωμένα. --- Ένστικτα του πόθου ποταπά... - δίχως αγάπη κι αγκαλιά - εγκλήματα ερωτικά κι αρρωστημένα. --- Συνηθίσαμε να ζούμε μ’ απειλές...».
«Και ύστερα ήρθαν οι Γότθοι», είναι ένα σαφώς καβαφικής επιρροής ποίημα, το οποίο φωτίζει τα υπαρξιακά αδιέξοδα του σύγχρονου συνηθισμένου ανθρώπου: «Και ύστερα ήρθαν οι Γότθοι... - Μυριάδες κατήλθαν απ’ τον Ίστρο. - Στις θρακικές πεδιάδες κύματα. - Στης Βασιλεύουσας τα τείχη απ’ έξω... --- Ο Γαϊνάς, ο Άσπαρ κι ο Αλάριχος, - την μαύρη τους σηκώσανε την σπάθη. - Της τάφρου το νερό κατακοκκίνισαν, - στης Ολυμπίας φθάνοντας την Άλτι. --- Στον δρόμο κάψαν, λεηλάτησαν. - Ήθη άγρια έφεραν μαζί τους. - Και φοιδεράτοι του στρατού γινήκαν. - Στην Πόλη οι βάρβαροι εισήλθαν... --- Και ο Συνέσιος ο σοφός εκλιπαρούσε, - το ξένο σώμα απ’ τον κορμό ν’ αποκοπεί. - Και το Βυζάντιο να δει επιθυμούσε - να αναρρώνει από των Γότθων την πληγή. --- Κι ο Στηλίχων στρατηγός στεφανοφόρος, - του Αλαρίχου τώρα κόβει την ορμή. - Και ο Λέων, βασιλιάς της οικουμένης, - του Άσπαρος διατάζει την θανή. --- Και ύστερα πάλι νέοι Γότθοι επιδράμουν, - δίχως σπαθιά, δίχως μαχαίρια και βοή. - Και ότι δεν έκαναν στις πόλεις τώρα κάνουν, - κι οι βασιλείς μας παραμένουν σιωπηλοί. --- Και αναρωτιέμαι τι θα γίνουμε στ’ αλήθεια, - με τους βαρβάρους στις οικίες μας εντός; - Διότι λύση αυτοί ποτέ για μας δεν ήταν - και το πνεύμα μας δεν έφεραν εμπρός...».
Και, τέλος, ακολουθούν μερικά ενδεικτικά αποσπάσματα από το ποίημα που θαρρείς και «επισφραγίζει» με την παρουσία του την ως άνω ποιητική συλλογή, όντας το τελευταίο στη σειρά, αλλά και πιο ογκώδες και περιεκτικό (δίνοντας το στίγμα του στο όλο έργο), υπό τον τίτλο «Η Αποκάλυψη»: «Και έσπασε ο αμνός τις τέσσερις σφραγίδες - και οι καβαλάρηδες ορμήσανε στον κόσμο οι τρομεροί! - Ο άσπρος τοξοβόλος, ο κατακτητής της γης - μ’ ανάποδο σταυρό τα βέλη του σκορπάει! --- Το στέμμα του φορεί ως νέος αρχηγός, - διδάσκει την κακία, το ψέμα, την απάτη. - Ως άγγελος φαντάζει μα είναι δολερός, - με πλάνες φαρμακώνει και στις ψυχές φωλιάζει. --- Και ο ίππος του πυρρός αρπάζει την ειρήνη - και το σπαθί του μίσους κραδαίνει ο καβαλάρης. - Και την διχόνοια σπέρνει, στον κόσμο ο φοβερός, - σκοτώνει την γαλήνη κι εμφύλιους διατάζει. --- Το μαύρο άτι κάλπασε, στην ράχη του έχει ζύγι - κι ο κύρης του μετρά τον σίτο που θα μείνει. - Φέρνει λιμούς και δάκρυα, την φτώχεια, την οδύνη, - το λάδι και τον οίνο του με δισταγμό τον δίνει. --- Και ύστερα πλέον ο θάνατος πάνω σε πράσινο άτι, - το μαύρο πέπλο φόρεσε, μ’ ακόλουθο τον Άδη. - Σκοτάδι φέρνει, Έρεβος, με την ωχρή του όψη, - παίρνει ζωές αλύπητα του δρεπανιού του η κόψη. --- Απλώνει αρρώστιες άθλιες και σπέρνει επιδημία, - γελά πάνω στο φέρετρο, στου κόσμου την κηδεία. - Πέμπει ψυχές στην άβυσσο δεν δίνει ευκαιρία, - Ημέρα κρίσης έρχεται, Δευτέρα Παρουσία. [...] Κι ο ποιητής προφήτης λαλεί τον ερχομό - του Αντίχριστου το πνεύμα, που στήνει τον χορό. - Και τις καμπάνες κρούει πριν να ’ναι πια αργά - στις άρρωστες ψυχές μας για να ’ρθει η γιατρειά...».
Εν κατακλείδι, η ποιητική τριλογία του Γεωργίου Καραμαδούκη εκφράζει ταυτόχρονα, με τρόπο ιδιαίτερα επιτυχημένο και με ωραία λογοτεχνική γλώσσα, δύο σημαντικές σύγχρονες παραμέτρους που απασχολούν κάθε υγιή νου: α) τον κοινωνικό προβληματισμό, ιδιαίτερα έντονο όσο περνά ο καιρός και όσο περισσότερο πλησιάζουμε (αναπόφευκτα) στην αποκορύφωση του πανανθρώπινου δράματος και β) την έκφραση της ελληνικότητας, της συνέχειας δηλαδή της πατριωτικής ποιητικής -και, ευρύτερα, λογοτεχνικής- παράδοσης, η οποία θαρρείς και είχε ατονήσει τις τελευταίες δεκαετίες. Για τον διττό αυτό λόγο, η τριλογία για την οποία έγινε παραπάνω μνεία, είναι ένα πνευματικό κόσμημα ή μία όαση σε «στεγνούς» πολιτισμικά καιρούς.