Καλοκαίρι 2009
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Ένα δικαιολογημένο ερώτημα που πάντοτε απασχολούσε τον επιστημονικό κλάδο της θρακολογίας αφορά το πού βρισκόταν το κέντρο της πανάρχαιας θρακικής λατρείας, και ιδιαίτερα της κοσμοθεώρησης του ορφισμού. Η αναζήτηση του γεωγραφικού χώρου στον οποίο έζησε και μεγαλούργησε η τιτάνια μυθιστορική μορφή του Ορφέα αποτέλεσε σημείο έντονου προβληματισμού στους κύκλους των θρακολόγων.
Για να βρεθεί το κέντρο του πανάρχαιου θρακικού ορφισμού οφείλουμε να εντοπίσουμε την περιοχή εκείνη που συγκεντρώνει τα περισσότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα για κάτι τέτοιο. Βασικά πρέπει να εκπληρώνει δύο προϋποθέσεις γεωγραφικού χαρακτήρα (που προκύπτουν από την έρευνα των αρχαίων πηγών, αλλά και από τη λογική επεξεργασία τους): να βρίσκεται καταρχάς σε χώρο που να συνδυάζει ένα ψηλό όρος με μια ανθισμένη πεδιάδα. Και ύστερα ο συνδυασμός αυτός να είναι συνεπής με τις αναφορές της παράδοσης και της ιστορίας παραπέμποντας συνειρμικά στον Ήλιο, στην περίφημη ηλιακή αρχή...
Αρκετές περιοχές τέθηκαν ως πιθανά κέντρα ορφικής λατρείας κατά καιρούς, από το σημερινό νομό Πιερίας στην Ελλάδα ως και κάποια μέρη της νότιας Βουλγαρίας. Η πλέον πιθανή γεωγραφική τοποθεσία που, κατά τη γνώμη μας, συγκεντρώνει όλα τα απαραίτητα στοιχεία και εκπληρώνει όλες τις κατάλληλες προϋποθέσεις για να μπορεί να χαρακτηριστεί άνετα ως το κέντρο του θρακικού ορφισμού είναι η περιοχή του Παγγαίου όρους και του όμορου χώρου του. Πρόκειται για κομμάτι γης που ανήκει στη σημερινή ανατολική Μακεδονία.
Το ίδιο το όνομα του Παγγαίου όρους προέρχεται από τις λέξεις «παν» και «γαία», άρα είναι η περίφημη Πανγαία, το όρος-θρύλος της ελληνικής προϊστορικής περιόδου, τότε που ο μύθος μπερδευόταν με τα ιστορικά δρώμενα και ήταν πολύ πιο κοντά στην αλήθεια από ποτέ! Η Πανγαία θεωρούνταν από τους Ορφικούς ως το επίκεντρο του πλανήτη και του κόσμου, απ’ όπου ο καθένας μπορούσε να έχει την πλήρη ορατότητα του σύμπαντος και – αλληγορικά – να κατέχει τα μυστικά της ζωής! Από εκεί προέκυψε και η εν λόγω ονομασία, που δεν είναι παρά αναγραμματισμός του ονόματος «Παναγία»!... Έτσι ή αλλιώς, λοιπόν, το όρος Παγγαίο είναι ιερό και η αξία του είναι σημαντική (είναι άραγε τυχαίο ότι σήμερα ψηλά πάνω στο Παγγαίο, στη θέση του άλλοτε ιερού ναού των Ορφικών, βρίσκεται το χριστιανικό μοναστήρι της Παναγίας της Εικοσιφοινίσσης;).
Αλλά και δίπλα στο μυστηριακό Παγγαίο υπάρχει η περίφημη – από τα χρόνια ακόμη που βυθίζονται στο απώτατο παρελθόν – κοιλάδα των ρόδων! Σήμερα δίπλα στο βουνό του Ορφέα βρίσκεται το Ροδολείβος, μικρή μακεδονική κωμόπολη, που στο παρελθόν ονομαζόταν Λείβηθρα. Η λέξη «Ροδολείβος» σημαίνει... «λειβάδι των ρόδων», άρα από μόνη της μας δηλώνει τις ηλιακές της καταβολές! Να σημειωθεί εδώ ότι το τριαντάφυλλο, όπως άλλωστε και ο σταυρός ή ο τροχός (ρόδα, από τη λέξη «ρόδο»!), είναι σύμβολα του ανίκητου θεού Ήλιου και εντοπίζονται σε διάφορα μήκη και πλάτη της υφηλίου... Για παράδειγμα ολόκληρη η νήσος της Ρόδου ήταν αφιερωμένη στο θεό Ήλιο, γι’ αυτό και το περίφημο γιγάντιο άγαλμα του Κολοσσού στην είσοδο του λιμανιού της [ΣΗΜΕΙΩΣΗ: για όλα αυτά βλέπε το παράρτημα που ακολουθεί, με τίτλο «Σύμβολα του ανίκητου Ήλιου»].
Θα μπορούσε κανείς στο σημείο αυτό να ισχυριστεί ότι όλα τα παραπάνω είναι μεν αληθοφανή και ταιριάζουν απόλυτα με τις πηγές και τις γεωγραφικές προϋποθέσεις, πλην όμως άλλες πηγές αναφέρουν ότι το κέντρο του ορφισμού ήταν στην Πιερία, ενώ κι ο ίδιος ο Ορφέας χαρακτηρίζεται ως Πιερέας. Πραγματικά συμφωνούμε απόλυτα ότι το κέντρο του θρακικού ορφισμού ήταν στην Πιερία. Η αρχαία Θράκη βέβαια εκτεινόταν από τον ποταμό Δούναβη ώς και τη σημερινή Θεσσαλία. Συνεπώς περικλείει και το σημερινό νομό Πιερίας και φυσικά τον Όλυμπο. Όμως επιμένουμε ότι το κέντρο του ορφισμού ήταν στο σημερινό όρος Παγγαίο χωρίς αυτό να έρχεται σε αντίθεση με το ότι οι Ορφικοί ζούσαν στην Πιερία˙ και να πώς το δικαιολογούμε...
Η αρχαία Πιερία δεν ταυτίζεται γεωγραφικά με τη σημερινή! Σαν γη της Πιερίας χαρακτηριζόταν στην αρχαιότητα – αλλά και αργότερα, ακόμα και ως τον 19ο αιώνα μ.Χ.! – ο γεωγραφικός χώρος μεταξύ της εκβολής του ποταμού Στρυμόνα, λίγο πιο κάτω απ’ την αρχαία Αμφίπολη, και της σημερινής Καβάλας που παλιά λεγόταν Νεάπολη. Άλλωστε ο κόλπος που σχηματίζεται απέναντι απ’ την Καβάλα και γύρω από τη Θάσο ονομαζόταν μέχρι και πριν λίγες δεκαετίες... Πιερικός κόλπος! Αλλά και η ίδια η Θάσος λεγόταν Θάσος η Πιερική...
Η αρχαία Πιερία ήταν η περίφημη γη των Θρακών από το γένος των Ηδωνών. Πρόκειται για το περίφημο τρίγωνο ανάμεσα στις σημερινές πόλεις της Καβάλας (στα αρχαία: Νεάπολη), της Δράμας (στα αρχαία: Δραβήσκος) και των Σερρών (στα αρχαία: Σείριδα). Και, βέβαια, αν δούμε στο χάρτη θα παρατηρήσουμε ότι ακριβώς στο κέντρο των τριών αυτών πόλεων βρίσκεται το όρος Παγγαίο και δίπλα του απλώνεται περήφανα η μυστηριακή κοιλάδα των ρόδων! Νιώθει κανείς ρίγος συγκίνησης να τον διαπερνάει όταν γνωρίζει ότι στην περιοχή αυτή διαδραματίζονταν τα μυστήρια της πανάρχαιας ηλιακής λατρείας του θείου Ορφέα...
Να σημειωθεί ότι η κοιλάδα αυτή του Ήλιου με τα τριαντάφυλλα «σφραγιζόταν» από την παρουσία μέσα σ’ αυτήν της περίφημης Πρασιάδας λίμνης, η οποία όμως έχει σήμερα ξεραθεί... Πάντως, μέχρι και τη δεκαετία του 1930 υπήρχαν στη θέση αυτή έλη και βάλτοι, απομεινάρια της άλλοτε ονομαστής λίμνης. Το Παγγαίο όρος, η κοιλάδα των ρόδων και η Πρασιάδα λίμνη ήταν τα σημεία εκείνα όπου ζούσε και μεγαλουργούσε το θρακικό φύλο των Ηδωνών. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο από τη γη αυτή πέρασε με τα στρατεύματά του ο Πέρσης βασιλιάς Ξέρξης (περί το 480 π.Χ.) στην προσπάθειά του να σκλαβώσει την Ελλάδα και να επεκτείνει την ισχύ του στην Ευρώπη.
Στο Παγγαίο βρέθηκαν περίφημες βραχογραφίες που κατά μία άποψη αποτελούν πρώιμη γραφή, η οποία βέβαια τότε αποδιδόταν με ιδεογράμματα, ενώ κάποιοι άλλοι τις θεωρούν ως... ενδείξεις υπερφυσικών γνώσεων των προγόνων μας, που μπορούσαν ακόμα και να πετάνε στον ουρανό έχοντας τεχνολογία πολύ πιο προηγμένη απ’ ό,τι εμείς νομίζουμε! Όπως και να έχει όμως, οι βραχογραφίες του Παγγαίου αποδεικνύουν ότι στα μέρη αυτά, και σε εποχές που ο μύθος εξωράιζε τη σκληρή πραγματικότητα, αναπτύχθηκε ένας ανώτερος πνευματικά πολιτισμός, του οποίου οι λεπτομέρειες χάνονται στα βάθη του παμφάγου χρόνου...