30.5.2015
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Πριν από μερικά χρόνια ταξιδεύαμε οικογενειακώς προς τον ιερό τόπο των Δελφών, τον περίφημο “ομφαλό της Γης”, για να τον επισκεφτούμε. Ήταν ημέρα εθνικής εορτής, αλλά ο καιρός συνεχώς έβρεχε. Ημέρα υγρή, μουντή, χωρίς ήλιο... Κι όμως, με το που φθάσαμε στο σημείο όπου βρίσκεται ο μυθιστορικός αυτός τόπος... η βροχή απότομα σταμάτησε, οι ουρανοί άνοιξαν και η μέρα έγινε ηλιόλουστη και υπέροχη! Απολαύσαμε, ολόκληρη την ημέρα, από το πρωί ίσα σχεδόν με το βράδυ, τον αρχαιολογικό χώρο με το τοπίο του, και βιώσαμε μία από τις πιο ωραίες εμπειρίες μας!...
Ήταν όλα τα παραπάνω μία απλή “σύμπτωση”; Ήταν άραγε “τυχαία” αυτή η ξαφνική (και, εν πολλοίς, ανεξήγητη) αλλαγή του καιρού; Ή μήπως επρόκειτο περί “θαύματος”, που μόνο μία θαυμαστή τοποθεσία, με όλα της τα αινίγματα, όπως οι Δελφοί, θα μπορούσε να προξενήσει; Το θέμα είναι πως από αρχαιοτάτων χρόνων, εκεί που η ιστορία μπερδεύεται συχνά με τον μύθο, το μέρος αυτό θεωρείται ιερό και κέντρο του πλανήτη! Όχι απλά το επίκεντρο του ελληνικού πολιτισμού, αλλά και ολόκληρου του σύμπαντος κόσμου!...
Ήδη από την περίοδο της προϊστορίας, στη σημερινή περιοχή των Δελφών υπήρχε και λειτουργούσε ιερό αφιερωμένο στη γυναικεία θεότητα της Γαίας. Το ιερό μέρος είχε και φύλακα: τον φοβερό δράκοντα Πύθωνα! Από αυτόν άλλωστε προέρχεται και το πρωταρχικό όνομα του εν λόγω τόπου, Πυθώ, το οποίο αναφέρεται στους ομηρικούς χρόνους. Η θεά Γαία και το φίδι Πύθωνας δείχνουν συμβολικά την άμεση σύνδεση του τοπίου με τη μητέρα Γη... Ως γνωστόν, το φίδι θεωρείται από πλήθος παγκοσμίων παραδόσεων ως το ζώο εκείνο που είναι ολότελα αφιερωμένο στη Γη. Με τον Πύθωνα πολέμησε ο θεός του φωτός Απόλλων, σε μια τρομακτική σύγκρουση που έγινε στην περιοχή, τον νίκησε και έγινε έτσι ο ίδιος κύριος του ιερού τόπου!...
Πώς ακριβώς ιδρύθηκε το ιερό του Απόλλωνος στους Δελφούς; Ο μύθος μας λέει ότι ο Απόλλωνας μεταμορφώθηκε σε δελφίνι και έσπευσε για την Κρήτη. Από εκεί μετέφερε στους Δελφούς Κρήτες (γνωστή η Κρήτη για τα αρχέγονα μυστήριά της...), οι οποίοι και ίδρυσαν τελικά το ιερό προς τιμήν του θεού του φωτός και της μουσικής. Εκ της λέξεως “δελφίνι” άλλωστε θεωρείται πως προέρχεται ετυμολογικά η ονομασία της περιοχής που διεσώθη έως και σήμερα: ΔΕΛΦΟΙ...
Ανά τους αιώνες η περιοχή γνώρισε πολλές και διάφορες μεταπτώσεις. Μετά από μια πιθανολογούμενη άνθηση της περιοχής περί το 4.000 π.Χ. (νεολιθική εποχή) ακολούθησε μία περίοδος “σκοτεινών χρόνων”, μέχρι περίπου το 1.500 π.Χ., διότι δεν υπάρχουν ευρήματα που να αρμόζουν στους καιρούς εκείνους. Όταν όμως ξεκίνησε η μυκηναϊκή περίοδος, στον χώρο αυτό εγκαταστάθηκαν Αχαιοί προερχόμενοι από τη Θεσσαλία, οι οποίοι και ίδρυσαν οργανωμένη πόλη. Σύμφωνα με την ομηρική “Ιλιάδα” εννέα φωκικές πόλεις συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο στο πλευρό των Αχαιών, και μία εξ αυτών ήταν η Πυθώ...
Από τον 8ο αιώνα π.Χ. και ύστερα, όταν πλέον επικράτησε η λατρεία του Απόλλωνα, το ιερό των Δελφών έγινε το κέντρο του ελληνικού κόσμου. Μία ιέρεια του θεού έδινε τους περίφημους “χρησμούς”, μέσα σε μία μυσταγωγική ατμόσφαιρα, οι οποίοι όρισαν εν πολλοίς την πορεία της ελληνικής ιστορίας! Η ιέρεια ονομαζόταν Πυθία (προφανώς εις μνήμην του θριάμβου του Απόλλωνα επί του δράκοντα Πύθωνα) και επρόκειτο όχι περί μίας μεμονωμένης περίπτωσης-γυναίκας, αλλά περί τίτλου που επιβίωσε για πολλούς αιώνες: η μία Πυθία διαδεχόταν την άλλη.
Πέραν του Απόλλωνα και του ιερού του, στην περιοχή ετιμάτο ιδιαίτερα και η θεά Αθηνά (ως “Προναία” ή “Προνεία”) και μάλιστα χτίσθηκε προς τιμήν της και ειδικός ξεχωριστός ναός. Άλλες θεότητες που λατρεύονταν στον χώρο υπήρξαν, σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες και ευρήματα που ανακαλύφθηκαν στους Δελφούς, και οι: Άρτεμη, Ποσειδώνας, Διόνυσος, Ερμής, Υγεία, αλλά και ο Ζευς ως “Πολιεύς”. Κλασικοί θεωρούνται και στις ημέρες μας οι λεγόμενοι “Δελφικοί ύμνοι”, που είναι αφιερωμένοι στον θεό Απόλλωνα. Το απόσπασμα Β΄ αναφέρει (σε νεοελληνική απόδοση):
“Ακούστε με, κάτοικοι του παρθένου δάσους του Ελικώνα, και σεις πολεμοχαρείς κόρες του Δία του αγέρωχου. Ανοίξτε τις φτερούγες σας, και με λόγια μαγικά πλανέψτε τον αδελφό σας, τον ξανθόμαλλο τον Φοίβο που συνοδευόμενος από πανέμορφες παρθένες των Δελφών ξεκινάει το ταξίδι του από τις δίδυμες κορφές του Παρνασσού για να πάει στα κρυστάλλινα νερά της Κασταλίας. Αιωρούμενος πάνω από τους Δελφούς και πάνω από το προφητικό βουνό”...
Σημαντική είναι η γεωπολιτική σημασία των Δελφών, ειδικά κατά την περίοδο της αρχαιότητας! Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι Δελφοί έκριναν εν πολλοίς τη μοίρα του αρχαίου ελληνισμού... Δεν είναι δε, καθόλο τυχαίο ότι η πόλη των Δελφών κατέστη σταδιακά το κέντρο της σημαντικότερης αμφικτυονίας του αρχαίου κόσμου: της Δελφικής Αμφικτυονίας, που ήταν μία ομοσπονδιακή (θα λέγαμε) ένωση ανάμεσα σε δώδεκα αρχαιοελληνικές φυλές, με δεσμούς θρησκευτικού βασικά χαρακτήρα. Στη Δελφική Αμφικτυονία συμμετείχαν κυρίως οι φυλές της Κεντρικής Ελλάδας, σε μια περιοχή που έφθανε από τη Θεσσαλία έως τον νότο της Φωκίδας.
Ήταν αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα, όταν οι Δελφοί πολέμησαν με τη γειτονική τους πόλη, την Κρίσα. Ήταν ο περίφημος Α΄ Ιερός πόλεμος, στον οποίο οι Δελφοί νίκησαν κατά κράτος και η Κρίσα καταστράφηκε!... Το θετικό για τους Δελφούς αποτέλεσμα υπήρξε διπλό: α) διεύρυναν κατά πολύ τα εδάφη τους, κατακτώντας και εκείνα που ανήκαν έως τότε στην Κρίσα και β) αύξησαν θεαματικά τη θρησκευτική και πολιτιστική τους επιρροή στον ελληνικό κόσμο.
Τότε ήταν που -σε ανάμνηση της νίκης τους αυτής- ξεκίνησαν και καθιερώθηκαν τα περίφημα Πύθια, δηλ. τα εορταστικού χαρακτήρα αγωνίσματα της αρχαίας Ελλάδας που λάμβαναν σάρκα και οστά στους Δελφούς. Τα αγωνίσματα αυτά είχαν πανελλαδική εμβέλεια και μάλιστα θεωρούνταν ισότιμα με τους Ολυμπιακούς αγώνες! Εκτός από αθλητικές αναμετρήσεις, περιελάμβαναν επίσης και μουσικά αγωνίσματα, σε διάφορα όργανα, χορούς, φωνητικά κτλ. Με την πάροδο των ετών απέκτησαν τεράστια φήμη και για τα Πύθια κατέφθαναν αθλητές, αλλά και θεατές, από ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο. Για τον σκοπό τελέσεως των αγώνων αυτών κατασκευάστηκε το στάδιο των Δελφών, όπου και διεξάγονταν τα διάφορα αγωνίσματα.
Στην περίοδο των Περσικών πολέμων το μαντείο των Δελφών εξέδωσε πολλές φορές “χρησμούς” μάλλον δυσοίωνους για τις ελληνικές πόλεις. Ουκ ολίγοι είδαν στο εν λόγω γεγονός μία (υποτιθέμενη) “φιλοπερσική” στάση των Δελφών. Πάντως, οι Δελφοί δέχθηκαν επίθεση από τους Πέρσες, την οποία μας εξιστορεί ο μέγας ιστορικός των αρχαίων χρόνων Ηρόδοτος: “Συγκεκριμένα αναφέρει πως αφού ο Ξέρξης πέρασε τις Θερμοπύλες και κατευθυνόταν προς τη Φωκίδα, έστειλε ένα στρατιωτικό σώμα προς τους Δελφούς για να αποσπάσει θησαυρούς. Όταν οι Πέρσες πλησίασαν στους Δελφούς, δύο κορυφές από τον Παρνασσό αποκόπηκαν και έπεσαν πάνω τους, ενώ παράλληλα καταδιώχθηκαν από δύο τοπικούς ήρωες, τον Φύλακο και τον Αυτόνοο”...
Ο Β΄ Ιερός πόλεμος ξέσπασε στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., όταν οι Σπαρτιάτες αντέδρασαν στην ένταξη των Δελφών στη φωκική ομοσπονδία, για την οποία τους βοήθησαν οι Αθηναίοι. Οι Σπαρτιάτες αρχικά επανέφεραν την πόλη στην προηγούμενη κατάστασή της, αλλά με νέα παρέμβαση των Αθηναίων η πόλη αποδόθηκε πάλι στους Φωκείς. Το 421 π.Χ. η πόλη των Δελφών ανεξαρτητοποιήθηκε και πάλι ως συνέπεια της Νικίειου ειρήνης.
Το 356 π.Χ. οι Φωκείς κατέλαβαν ξανά τους Δελφούς, όταν το αμφικτιονικό συνέδριο, που ελεγχόταν τότε από τη Θήβα, τους επέβαλλε ένα βαρύ πρόστιμο. Το γεγονός αυτό οδήγησε στο ξέσπασμα του Γ΄ Ιερού πολέμου. Οι Φωκείς τελικά ηττήθηκαν δέκα χρόνια μετά με επέμβαση του Φιλίππου και οι Δελφοί πέρασαν πάλι στον έλεγχο της Δελφικής αμφικτυονίας που πλέον ελεγχόταν από τους Μακεδόνες.
Ο Δ΄ Ιερός πόλεμος ξέσπασε το 339 π.Χ., στον οποίο αναμείχθηκαν οι Λοκροί της Άμφισσας και οδήγησε τελικά στην επέμβαση του Φιλίππου στη νότια Ελλάδα. Έπειτα οι Δελφοί πέρασαν στον έλεγχο της νέας δύναμης που αναδείχτηκε στην νότια Ελλάδα, της Αιτωλικής Συμπολιτείας (290 π.Χ.). Λίγα χρόνια μετά, το 279 π.Χ., η πόλη των Δελφών βρέθηκε σε κίνδυνο από την επιδρομή των Γαλατών στον ελλαδικό χώρο, η οποία όμως αντιμετωπίστηκε επιτυχώς από τους Αιτωλούς.
Κατόπιν, με την είσοδο των Ρωμαίων στους Δελφούς το 168 π.Χ., ξεκίνησε αυτό που θα μπορούσαμε να καλέσουμε “παρακμή” των Δελφών... Οι επισκέπτες ήταν πλέον ελάχιστοι, ενώ η σημασία του μαντείου (σε θρησκευτικό, αλλά και γεωπολιτικό επίπεδο) εκμηδενίστηκε. Μία απόπειρα του αυτοκράτορα Ιουλιανού, τον 4ο αιώνα μ.Χ., να αναβιώσει τους Δελφούς -μαζί και ολόκληρο τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό- απεδείχθη ανεπιτυχής: οι καιροί είχαν αλλάξει δραματικά. Λέγεται ότι όταν ο Ιουλιανός έσπευσε στο μαντείο, εκείνο του έδωσε τον αποκαρδιωτικό “χρησμό”: “Είπατε τω βασιλεί, χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά, ουκέτι Φοίβος έχει καλύβην, ου μάντιδα δάφνην, ουδέ παγάν λαλέουσαν. Απέσβετο και το λάλον ύδωρ”... Δηλαδή: “Πείτε στον βασιλιά, ότι στο χώμα κείτεται ο έντεχνος αυλός, ο Φοίβος δεν έχει πια κατοικία, ούτε δάφνη μαντική, ούτε πηγή ομιλούσα. Χάθηκε και το νερό που μιλούσε”...
Δυο λόγια για την “αινιγματική” γεωδαισία των Δελφών... Οι Δελφοί είναι πάντοτε στην κορυφή ενός νοητού τριγώνου και στο κέντρο κύκλων ανάμεσα σε άλλους ιερούς τόπους! Ίση απόσταση απ' το μαντείο των Δελφών έχουν:
α) Αθήνα-Ολυμπία, 660 στάδια. Είναι ένα ισοσκελές τρίγωνο, οι ίσες δε πλευρές του ανήκουν σε κανονικό επτάγωνο. Η κάθε ακτίνα του κανονικού επταγώνου διέρχεται εκ Νεμέας-Κηθύρων (ως ύψος του τριγώνου), όπως και κάθε ακτίνα του επταγώνου, προεκτεινόμενη, διέρχεται εκ Σμύρνης. Οι πλευρές του επταγώνου, προεκτεινόμενες, συναντούν η μια την Πέλλα της Μακεδονίας και η άλλη το Ίλιον της Τρωάδος.
β) Ελευσίνα-Ιωλκός, 550 στάδια. Το τρίγωνο αυτό είναι ισοσκελές, η γωνία κορυφής 96 μοιρών και οι ίσες πλευρές ανήκουν σε κανονικό 15-γωνο.
γ) Μεγαλόπολη-Φιγάλεια, 660 στάδια.
δ) Ιδαίον Άνδρο στην Κρήτη-Σμύρνη, 2198 στάδια. Είναι γιγάντιο ισόπλευρο, το οποίο καλύπτει το ήμισυ του Αιγαίου Πελάγους.
ε) Πέλλα-Κέρκυρα, 1350 στάδια.
στ) Κινύρα Θάσου-Καρδαμύλη Χίου, 1700 στάδια.
Οι αποστάσεις Δελφοί-Αθήνα και Δελφοί-Ολυμπία είναι ίσες και επιπλέον η Ολυμπία και η Αθήνα είναι κορυφές κανονικού επταγώνου που γράφεται με κέντρο τους Δελφούς. Ίσες είναι επίσης οι αποστάσεις Άργος-Ολυμπία, Άργος-Δελφοί, Άργος-Χαιρώνεια και Άργος-Αθήνα και επιπλέον η Ολυμπία, η Χαιρώνεια και η Αθήνα είναι κορυφές κανονικού επταγώνου που γράφεται με κέντρο το Άργος. Χαρακτηριστικό των δύο αυτών κανονικών επταγώνων είναι η κοινή χορδή Ολυμπία-Αθήνα και η τοποθέτηση των πλευρών τους, που περνούν από τις πόλεις αυτές, επί ευθείας. Η ακτίνα Άργος-Δελφοί είναι διχοτόμος των ακτίνων του δεύτερου επταγώνου.