7.9.2020
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Ο περίφημος “Πανδέκτης” (στα λατινικά: “Digestum”), ή αλλιώς “Ιουστινιάνειος Κώδικας” (“Codex Justinianus”), ήταν ένα πρωτοποριακό έργο του Ρωμαίου αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α΄ (482-565), ο οποίος βασίλεψε στο Βυζάντιο από το 527 έως τον θάνατό του, το 565 μ.Χ. Θα μπορούσε μάλιστα κανείς να πει ότι υπήρξε πρόδρομος της σημερινής ψηφιακής εποχής και της ψηφιοποίησης των πάντων! Έμεινε πάντως στην Ιστορία, ως η πρώτη ολοκληρωμένη σύνθεση των αυτοκρατορικών νόμων από την εποχή του Αδριανού (2ος αιώνας μ.Χ.) έως κι εκείνη του Ιουστινιανού...
Ο Κώδικας αυτός αποτελούσε ακόμη αναθεώρηση παλαιότερων νομικών συγγραμμάτων, τα οποία είχαν εκδώσει κατά καιρούς οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες. Στόχος του, η θέσπιση ενός ενιαίου Κώδικα, ο οποίος θα διευκόλυνε κατά πολύ τη μελέτη και την εφαρμογή του από τους αυτοκράτορες, αντικαθιστώντας το μέχρι τότε νομικό χάος και την αταξία στα αρχεία του κράτους. Αργότερα, η προσπάθεια αυτή του Ιουστινιανού συνεχίστηκε και διευρύνθηκε, γι' αυτό και ο “Πανδέκτης” θεωρείται σήμερα το πρώτο μέρος ενός συνολικότερου Κώδικα, ο οποίος τον 16ο αιώνα ονομάστηκε “Corpus Iuris Civilis”, δηλ. “Σώμα Πολιτικού Δικαίου”.
Εμπνευστής του τεράστιου αυτού έργου ήταν ο νομικός Τριβωνιανός, στενός συνεργάτης του Ιουστινιανού. Ύστερα από δουλειά αρκετών ετών, τον Απρίλιο του 529 ολοκλήρωσε τελικά την προσπάθειά του: χωριζόταν σε δέκα βιβλία και κατόρθωσε να συστηματοποιήσει όλο το υλικό των παλαιότερων νόμων, εξαλείφοντας σχεδόν πλήρως τις όποιες αντιφάσεις υπήρχαν. Λίγα χρόνια μετά, το έτος 534, ο “Κώδικας” του Ιουστινιανού συμπληρώθηκε με νέους νόμους, οι οποίοι -αντίθετα από τον “Codex Justinianus”, που γράφτηκε στα λατινικά- ήταν γραμμένοι αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα.
Ουσιαστικά, το έργο αποτέλεσε μία εναρμόνιση των θεσμών της Πολιτείας και της Εκκλησίας, κάτι που ήταν απολύτως αναγκαίο, έχοντας υπ' όψη ότι στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επικρατούσε η λεγόμενη “Συναλληλία”: κράτος και εκκλησία συγκυβερνούσαν, με την επίσημη αυτοκρατορική πολιτική να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επιρροή της πολιτικής θεολογίας του ιερατείου. Ο “Κώδικας” αναδείκνυε την κεντρική θέση του αυτοκράτορα ως του απόλυτου μονάρχη, με απεριόριστη νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική εξουσία...
Ενδιάμεσα, τον Ιανουάριο του 532, ξέσπασε η λεγόμενη “Στάση του Νίκα”. Η εξέγερση συνέβη, όταν στον ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης έγιναν σοβαρά επεισόδια ανάμεσα σε οπαδούς των αντιμαχόμενων ομάδων των Πράσινων και των Βένετων. Αμέσως μετά, κι αφού κάποιοι εκ των οπαδών αυτών καταδικάστηκαν σε θάνατο, ανεξέλεγκτα πλήθη εξέφρασαν την αντίθεσή τους στα φορολογικά μέτρα του αυτοκράτορα και κατέκαψαν την Πόλη! “Νίκα” ήταν το σύνθημα των επαναστατών, κι από εκεί προέρχεται και η ονομασία των γεγονότων. Ο Ιουστινιανός έχασε τον έλεγχο και ήταν έτοιμος να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη και τον θρόνο. Τότε, σ' εκείνη την κρίσιμη στιγμή, φάνηκε η δύναμη της γυναίκας του, της Θεοδώρας, η οποία τον μετέπεισε και τον ώθησε να παραμείνει και να δώσει τη μάχη έως εσχάτων. Έτσι κι έγινε: η κατάσταση αντιστράφηκε, με απόλυτο νικητή τον Ιουστινιανό και τη σφαγή 30.000 στασιαστών στον ιππόδρομο...