Ο τοίχος

18.11.2022

Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη

“Πριν χτίσω έναν τοίχο θα

ρωτούσα

τι κλείνω μέσα ή τι κλείνω

απέξω

και ποιον ενδεχομένως θα

προσβάλλω.”

(Ρόμπερτ Φροστ, “Mending a wall, 1914”)

Οι λέξεις “τοίχος” και “τείχος” είναι ομόηχες, και πάντως συγγενικές, έχουν όμως μια λεπτή διαφορά μεταξύ τους... Κατά τον Φοίβο Πιομπίνο: “Η λέξη το τείχος αναφέρεται στο ψηλό οχυρωματικό εκείνο κτίσμα, που περιβάλλει συνήθως ένα κάστρο, μια πόλη ή εκτείνεται κατά μήκος των συνόρων για αμυντικούς πάντοτε λόγους. Μεταφορικά αναφέρεται σε ό,τι οριοθετεί την έκταση ενός συνόλου, την ευρύτητα μιας ομάδας, μιας έννοιας κ.λπ. (π.χ. τα τείχη του ελληνισμού). Επίσης αναφέρεται σε οτιδήποτε υπάρχει ως εμπόδιο, φραγμός μεταξύ ατόμων, πλευρών κ.λπ. (π.χ. τείχη σιωπής ορθώθηκαν γύρω του / οι πρόσφυγες στην Ευρώπη προσκρούουν σε τείχη αδιαφορίας / τείχη ασυνεννοησίας ορθώνονται μεταξύ των μελών μιας προβληματικής οικογένειας). Η λέξη ο τοίχος αναφέρεται σ’ ένα κατασκεύασμα από δομικά υλικά, όπως πέτρες, τούβλα, κ.λπ., τα οποία συνδέονται συνήθως με κονίαμα και τοποθετούνται σε κατακόρυφη διάταξη, είτε περιβάλλοντας εξωτερικά ένα κτίσμα, είτε σχηματίζοντας χωρίσματα στο εσωτερικό του (π.χ. γκρέμισα τον τοίχο που χώριζε τα δύο δωμάτια για να δημιουργήσω ένα ευρύτερο δωμάτιο / κρέμασα στον τοίχο του καθιστικού τον πίνακα που αγόρασα)”.

Τη νύχτα της Πέμπτης 9 προς Παρασκευή 10 Νοεμβρίου 1989 έπεσε στην Ανατολική Γερμανία το περίφημο “τείχος του Βερολίνου”, που επί μία ολόκληρη γενιά χώριζε την Ευρώπη σε δυτικό και ανατολικό στρατόπεδο. Ήταν Ο ΤΟΙΧΟΣ-σύμβολο της εποχής του Ψυχρού πολέμου, ο οποίος ξεκίνησε το 1945, αμέσως μετά τη λήξη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου και τη συμφωνία της Γιάλτας, για να τελειώσει σταδιακά από το 1985 και την Περεστρόικα με την άνοδο του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στην ηγεσία της ΕΣΣΔ έως τα Χριστούγεννα του 1991 με την επίσημη διάλυση της σοβιετικής υπερδύναμης. Τις ίδιες εκείνες ημέρες του δραματικού φθινοπώρου του 1989 τα κομμουνιστικά καθεστώτα στην ανατολική Ευρώπη έπεφταν το ένα μετά το άλλο ως “χάρτινοι πύργοι”· λίγες μόνο ώρες πριν γκρεμιστεί το τείχος του Βερολίνου, έπεσε από την εξουσία της Βουλγαρίας ο επί 33 και πλέον χρόνια παντοδύναμος ηγέτης της χώρας, Τόντορ Ζίβκοφ. Ακολούθησαν τα δραματικά γεγονότα της Ρουμανίας, με τη σύλληψη και εκτέλεση του άλλοτε παντοδύναμου ζεύγους των Τσαουσέσκου...

Το τείχος που χώρισε τους Γερμανούς και, σε επίπεδο συμβολικό, τον πλανήτη είχε χτιστεί ξαφνικά στην καρδιά του Βερολίνου τον Αύγουστο του 1961: στις 12 Αυγούστου εκείνου του έτους η ανατολικογερμανική κυβέρνηση αποφάσισε να κλείσει τα σύνορα γύρω από τους δυτικούς τομείς της πόλης (που παρέμενε διχασμένη από το τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου και ύστερα). Την αυγή της επόμενης μέρας, 13 Αυγούστου 1961, χιλιάδες άνδρες του στρατού και της πολιτοφυλακής του κομμουνιστικού καθεστώτος χώρισαν με αγκαθωτά συρματοπλέγματα τους δύο τομείς του Βερολίνου, που μέχρι τότε επικοινωνούσαν ελεύθερα. Μια εβδομάδα αργότερα, τα συρματοπλέγματα άρχισαν να αντικαθίστανται από προκατασκευασμένα τμήματα τσιμεντένιων τοίχων. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε το τείχος του Βερολίνου... Δικαιολογία; Να μην “μολυνθεί” ο ανατολικός τομέας της πόλης, και κατ' επέκταση η Ανατολική Γερμανία και το κομμουνιστικό μπλοκ, από τον καπιταλισμό της Δύσης. Μεγάλη ένταση επικράτησε τότε μεταξύ των υπερδυνάμεων, με αφορμή το τείχος... Τελικά, η Γερμανία επανενώθηκε σχεδόν έναν χρόνο μετά την κατεδάφιση του τείχους του Βερολίνου, δηλαδή στις 3 Οκτωβρίου 1990.

Το γκρέμισμα του τείχους, το είχε προβλέψει το βρετανικό ροκ συγκρότημα Pink Floyd, όταν δέκα ολόκληρα χρόνια προηγουμένως (30 Νοεμβρίου 1979) είχε κυκλοφορήσει ένα από τα πιο θρυλικά στούντιο άλμπουμ στην ιστορία της μουσικής, τον διπλό δίσκο “The Wall” (“Ο τοίχος”), που μερικά χρόνια αργότερα -το 1982- βγήκε και ως ταινία μεγάλου μήκους. Ο ηγέτης των Pink Floyd, Ρότζερ Γουότερς, ερωτηθείς το 1987 εάν θα ανέβαζε ποτέ ξανά την παράσταση “The Wall”, απάντησε με λόγια προφητικά: «Όχι, ίσως να το κάνω όμως, αν ποτέ πέσει το Τείχος του Βερολίνου». Ο ίδιος είχε εξηγήσει την αλληγορία που κρύβεται πίσω από τον δικό του «Τοίχο» -το ιστορικό πια “The Wall”: «Ήταν σαν ένας τοίχος να υψωνόταν μέσα στο μυαλό μου»...

Παρά την προπαγάνδα των αρχών της δεκαετίας του 1990, που εξυπηρετούσε το νεοφιλελεύθερο όραμα παγκόσμιας κυριαρχίας (βλ. τη θεωρία περί του «τέλους της ιστορίας» του Φράνσις Φουκουγιάμα), που σε επίπεδο τέχνης εξέφρασε χαρακτηριστικά το τραγούδι ”Wind of Change” («Άνεμος Αλλαγής») του γερμανικού ροκ συγκροτήματος Scorpions, νέα τείχη άρχισαν να ανορθώνονται για την ανθρωπότητα. Η οικοδόμηση ενός κόσμου δίκαιου επί της βάσης μιας Νέας Τάξης Πραγμάτων -κατά τη δήλωση του Τζορτζ Μπους-πατρός την άνοιξη του 1991- αποδείχτηκε γρήγορα χίμαιρα. Τα νέα τείχη είναι τείχη κοινωνικά και βαθύτατα ψυχολογικά: στην εποχή της απελευθέρωσης των επικοινωνιών, της κινητής τηλεφωνίας και του διαδικτύου, ο άνθρωπος είναι πιο αποξενωμένος και απομονωμένος από ποτέ.

Σήμερα, το μόνο τείχος που ενοχλεί τη συστημική ελίτ της παρακμής, σε Ελλάδα, Ευρώπη και κόσμο, είναι το τείχος διαφύλαξης της εθνοθρησκευτικής ταυτότητας του λευκού ανθρώπου από την αθρόα λαθρομετανάστευση. Στην Ελλάδα, το τείχος του Έβρου, ως αμυντικό φράγμα στη μελλοντική ισλαμοποίηση του ελληνικού λαού, δέχεται τα πυρά της «άπλυτης» Αριστεράς των ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ, ΑΝΤΑΡΣΥΑ και λοιπών «προοδευτικών» δυνάμεων. Κι ο ελληνικός πληθυσμός αντικαθίσταται -σιωπηρά, μα ραγδαία- από στίφη δύστυχων τριτοκοσμικών, οι οποίοι κουβαλούν μαζί τους μνήμες πόνου και κακού. Η παρακμή του δυτικού κόσμου μοιάζει πλήρης και ανεπίστρεπτη.

«Γιατί η ποίηση δεν είναι ο τρόπος να μιλήσουμε, αλλά ο καλύτερος τοίχος για να κρύψουμε το πρόσωπό μας» (Μανόλης Αναγνωστάκης)...