19.6.2021
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
“Κωνσταντίνος την έκτισε, Κωνσταντίνος την έχασε, Κωνσταντίνος θα την πάρει πίσω”.
(Απλή λαϊκή ρήση, με την οποία οι παλιές γιαγιάδες του έθνους αποκοίμιζαν τα εγγόνια τους)
Μια παλαιά προφητεία των Ελλήνων έλεγε: “Ο ιδρυτής και ο τελευταίος Αυτοκράτορας της Πόλης θα ονομάζονται Κωνσταντίνος και θα είναι γιοι Ελένης”. Έτσι, το Πεπρωμένο του ελληνισμού ήταν προδιαγεγραμμένο από αιώνες. Όπως το ίδιο ακριβώς προδιαγεγραμμένο είναι και το μέλλον. Οι Ισραηλίτες, επί κοντά δύο χιλιάδες χρόνια, έλεγαν στα ξένα: “Του χρόνου στην Ιερουσαλήμ”! Οι αληθινοί Ρωμηοί, με φωνή που βγαίνει όχι απ' της σάρκας τη γλώσσα, αλλά μες απ' της ψυχής τα τρίσβαθα και που φθάνει ως τα ουράνια, ορκίζονται: “Και του χρόνου στην Πόλη”...
Το βιβλίο της Σοφίας Μιχαλοπούλου με τίτλο “Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, οι τρεις σύζυγοι & ο διάδοχός του”, κυκλοφόρησε στις 29 Μαΐου 2021, ανήμερα της 568ης επετείου από την Άλωση της Πόλης υπό των Σελτζούκων Οθωμανών του Μωάμεθ του Πορθητή. 568 έτη πέρασαν από τότε, κι όμως οι μνήμες παραμένουν ζωντανές κι αναβιώνουν μέσα από αυτό το πόνημα, το οποίο έρχεται σε μία κρίσιμη ιστορική καμπή για την Ελλάδα και την ανθρωπότητα. Λαός που λησμονεί το παρελθόν του, δεν έχει μέλλον. Μα ο ελληνισμός δεν πρόκειται να πεθάνει ποτέ, αφού είναι αγέννητος και αιώνιος ως αποκύημα θεϊκής σκέψης ανώτατου νου. “Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος”, γράφει το Ευαγγέλιο, αλλά προ του Λόγου υπήρξε ο Έλλην! Ο Έλλην άνθρωπος εγέννησε τον Λόγο, για να μετατραπεί σε Έλληνα Χρ-η-(ι)στό Λόγο εντός της διαλεκτικής συνθέσεως του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού.
Στα παλιά τα χρόνια, σαν ένα βασιλόπουλο γεννιόταν, λόγια προφητικά ακούγονταν μέσα στο δώμα της γέννας. Σαν γεννήθηκε, λοιπόν, το παιδί που έμελλε να βασιλεύσει τελευταίο στην ελληνική αυτοκρατορία του μεσαίωνα, ένας από τους επτά σοφούς αστρολόγους και συμβούλους του Αυτοκράτορα Εμμανουήλ Παλαιολόγου προφήτευσε τα εξής: “Παρά τις αντιξοότητες και τις δυσχέρειες που θα συναντήσει στην ζωή του, θα αναδειχθεί χάρη στην γενναιότητα και στην αποφασιστικότητά του και θα είναι πάντα πρώτος σε όλα. Θα ανέλθει, παρά την ατυχία του, στην κορυφή της πυραμίδας”. Η Κλωθώ, η Λάχεσις και η Άτροπος είχαν ήδη ορίσει την Ειμαρμένη, την αναπότρεπτη μοίρα του βασιλικού νεογνού.
“Πορφυρογέννητος” και “Δράκων”. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ήταν το τέταρτο τέκνο του Βασιλέως των Ρωμαίων Εμμανουήλ Β΄ Παλαιολόγου και της Σερβίδας πριγκίπισσας Ελένης Δραγάτση (Jелена Драгаш), που έπειτα από χρόνια έγινε καλόγρια και έμεινε γνωστή ως Αγία Υπομονή. “Πορφυρογέννητος” ονομάστηκε, επειδή γεννήθηκε -στις 9 Φεβρουαρίου του 1404- στη λεγόμενη Αίθουσα της Πορφύρας του ανακτόρου, τη στολισμένη με πολύτιμους λίθους πορφυρίτη και ντυμένη με πορφυρά μεταξωτά υφάσματα. Το δε προσωνύμιο “Δράκων” του αποδόθηκε, όταν σε νεαρή ηλικία πέτυχε νίκες μεγάλες και άλλα κατορθώματα θαυμαστά στον Μωρηά και τη Ρούμελη.
Το σύγγραμμα αυτό της κυρίας Μιχαλοπούλου (προέδρου του πολιτιστικού και ανθρωπιστικού συλλόγου “Προναία Αθηνά” που συμβάλλει στην ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς των Ελλήνων) είναι πολύ σημαντικό, διότι πέραν της ακριβούς ιστορικής αφήγησης της πορείας του τελευταίου Παλαιολόγου, αναφέρεται και σε στοιχεία ελάχιστα γνωστά από τη ζωή του. Για παράδειγμα, στην τρίτη σύζυγό του -μετά τις πρόωρα χαμένες Μανταλένα Τόκκο και Κατερίνα Γκατελούζο-, την Άννα Νοταρά, κόρη του Μεγάλου Δούκα Λουκά Νοταρά, για την οποία διαβάζουμε στο βιβλίο ότι υπήρξε για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο: “Ο αδιαμφισβήτητα μεγάλος έρωτας [...], η γυναίκα που σημάδεψε την ζωή του και το μέλλον του. Η γυναίκα που υπέμεινε πολλά για να τον περιμένει όχι μόνο για να επιστρέψει από τα μεγάλα ταξίδια και τις υποχρεώσεις του, αλλά κυρίως μέχρι να φτάσει να αποδεχτεί τα αισθήματά του για εκείνη, να αντιληφθεί ότι ήταν της μοίρας τους γραφτό να είναι μαζί και να αποφασίσει επιτέλους να είναι μαζί της. Η γυναίκα που έδειξε τεράστια κατανόηση μπροστά στην δύσκολη αποστολή της ψυχής του αγαπημένου της και που τον έχασε μόλις ένιωσε πως επιτέλους τον είχε”. Το βιβλίο κάνει επίσης αναφορά στον διάδοχο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, σε μια ιστορία-θρύλο που φθάνει έως και τις ημέρες μας... Αλλά τα υπόλοιπα, τα βρίσκει ο αναγνώστης στο έργο της Σοφίας Μιχαλοπούλου.
Υπέρ της Ένωσης των Εκκλησιών. Σαν δικέφαλος αετός, ο ελληνισμός πάντοτε διχάζεται... Από την εποχή της διαμάχης του Αγαμέμνονα και του Αχιλλέα στα Τρωικά, των εικονολατρών και των εικονομάχων στο Βυζάντιο, των βασιλικών και των βενιζελικών πιο πρόσφατα, έως και τις ημέρες μας (μνημονιακοί κατά αντιμνημονιακών μέχρι πρότινος, υποστηρικτές του εμβολιασμού για τον Covid-19 κατά των αρνητών του, σήμερα...) το ρωμαίικο βρίσκεται σε μία διαρκή εσωτερική αντίφαση και σύγκρουση. Αυτό συνέβη και στην εποχή του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου: Ένωση της ανατολικής ορθόδοξης με τη δυτική καθολική Εκκλησία, ή όχι; Ενωτικοί εναντίον ανθενωτικών. Μπροστά στον κίνδυνο του εκτουρκισμού και με τα οθωμανικά στίφη να έχουν περικυκλώσει τη Βασιλεύουσα, σε μία Αυτοκρατορία που μόνο κατ' όνομα πλέον υπήρχε, οι Παλαιολόγοι -και ανάμεσά τους, ο Κωνσταντίνος- έλαβαν θέση υπέρ της Ενώσεως με τους Δυτικούς. Στην ενωτική Σύνοδο της Φερράρας και της Φλωρεντίας (1438-39) συμφώνησαν από βυζαντινής πλευράς άπαντες για τη συγχώνευση των δύο Εκκλησιών, πλην του Αγίου Μάρκου του Ευγενικού, του φιλοσόφου Γεωργίου Γεμιστού ή Πλήθωνος, και μερικών ακόμη μετρημένων στα δάχτυλα του ενός χεριού. Στα τέλη του 1452 τελέστηκε η πρώτη κοινή λειτουργία Ορθοδόξων και Καθολικών στον ιερό ναό της Αγίας Σοφίας, στην Πόλη· ο ηρωικός Κωνσταντίνος Παλαιολόγος προσπαθούσε απεγνωσμένα να σώσει τη Βασιλεύουσα από τους βαρβάρους.
Μυστράς και Γεώργιος Γεμιστός (Πλήθων). Στον Μυστρά, τα χρόνια εκείνα τα τελευταία του Βυζαντίου, ηγεμών ήταν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, διάδοχος του αδελφού του, Θεόδωρου Β΄ Παλαιολόγου, ήδη από το έτος 1443. Στην περιοχή δέσποζε ένα μεγάλο ελληνικό πνεύμα, που αναβίωνε ένδοξες στιγμές του παρελθόντος: ο φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός, γνωστός και ως Πλήθων, του οποίου η φιλοσοφική Σχολή στον Μυστρά άφησε ανεξίτηλες ιστορικές μνήμες. Αργότερα, ο Πλήθων μεταλαμπάδευσε τις θεωρίες του στην Ιταλία, όπου και ίδρυσε πλατωνική Σχολή, γι' αυτό και θεωρείται ως ο δημιουργός της ευρωπαϊκής Αναγέννησης! Μορφή παρεξηγημένη από τους σύγχρονούς του -όπως συμβαίνει με όλες τις ανάλογες προσωπικότητες-, ο Πλήθων υπήρξε ο ιδρυτής της Αδελφότητας των Ελλήνων (ή Φρατρίας του Μυστρά), ενώ τα οστά του εκλάπησαν μερικά χρόνια μετά τον θάνατό του από τον Ιταλό θαυμαστή του, τον Σιγισμούνδο Μαλατέστα, και μεταφέρθηκαν στο Ρίμινι, όπου και ετάφησαν με τιμές Αγίου... Η Σοφία Μιχαλοπούλου αναρωτιέται στο έργο της: “...μήπως θα έπρεπε η πολιτεία να ζητήσει την επιστροφή των οστών του και την τοποθέτησή τους στον Μυστρά από όπου ξεκίνησε την πορεία του και μεγαλούργησε;”...
6 Ιανουαρίου του 1449... Ο δεσπότης του Μυστρά, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, στέφεται Αυτοκράτωρ στον ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου -τη μητρόπολη της καστροπολιτείας- από τον Μητροπολίτη Λακεδαιμονίας. Η κυρία Μιχαλοπούλου αναφέρει σχετικά: “...ακόμα και σήμερα μπορεί να δει κάποιος το ακριβές σημείο της στέψης του, ένα ανάγλυφο μάρμαρο στο δάπεδο με δικέφαλο αετό. Πρόκειται για το οικόσημο της Δυναστείας των Παλαιολόγων, πάνω στο οποίο γονάτισε για να ορκιστεί ως ο εκλεκτός του Θεού”. Γιατί όμως η ορκωμοσία του Κωνσταντίνου έγινε στον Μυστρά και όχι στην Κωνσταντινούπολη, ως συνήθως; Η συγγραφέας, μάς εξηγεί: “Η επιλογή της στέψης του στον Μυστρά σε κλειστό κύκλο και όχι στην Κωνσταντινούπολη έγινε κυρίως για λόγους οικονομικούς και αμεσότητας λαμβάνοντας υπόψη την κρισιμότητα των στιγμών. Επίσης για να μην προκληθεί κάποια σύγκρουση ή εξέγερση μεταξύ ενωτικών και ανθενωτικών”.
Η Πόλις εάλω. Τρίτη 29 Μαΐου 1453... Ήταν όντως ψυχοϊστορική ανάγκη, μοίρα αναπόδραστη, ήταν “θέλημα Θεοῦ ἡ Πόλη νὰ τουρκέψει”... Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, μαζί με τους λιγοστούς άντρες που του είχαν απομείνει, έπεσε γενναία μαχόμενος, με αυταπάρνηση, πάνω στα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Οι Τούρκοι μπήκαν τελικά στην Πόλη... Έκτοτε, η Ιστορία “πάγωσε” και ο ίδιος ο τελευταίος αυτοκράτορας των Ελλήνων περιβλήθηκε με τον μύθο του “Μαρμαρωμένου Βασιλέως”. Γενεές επί γενεών Ελληνόπουλων μεγάλωσαν με παραμύθια για τον “Μαρμαρωμένο” που θα ξυπνήσει από το μνήμα, για τα τηγανισμένα μόνο από τη μια μεριά ψάρια, για τη θύρα της Αγια-Σοφιάς που κανείς δεν μπορεί ν' ανοίξει και για την “Κόκκινη Μηλιά”. Όπως, όμως, η ψυχοϊστορία επέτασσε άλλοτε να γίνει η Πόλη τουρκική, έτσι στο μέλλον προβλέπει με τρομακτική βεβαιότητα την επιστροφή της σε χέρια Ελλήνων. “Πάλι μὲ χρόνους μὲ καιροὺς, πάλι δικά μας θά 'ναι”...
Το ποθούμενο. Γράφει η Ελληνόψυχη Σοφία Μιχαλοπούλου στο βιβλίο της: “Εδώ και αιώνες υπάρχει βαθιά χαραγμένο στην συνείδηση των Ελλήνων «το ποθούμενο» που σχετίζεται με τα γεγονότα της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης. [...] Το ποθούμενο, αυτό δηλαδή που αναζητάει με μεγάλο πόθο η ψυχή των Ελλήνων είναι η συνέχιση της Ελληνικής ιστορίας από την ιστορική ημέρα της 29ης Μαΐου 1453, που τόσο απότομα διακόπηκε η μεγαλειώδης πορεία του Ελληνισμού με το τέλος της τελευταίας Μεγάλης Αυτοκρατορίας των Ελλήνων. Είναι λογικό λοιπόν οι συνειρμοί που αφορούν το ποθούμενο να συνδέονται με την επανάληψη της Θείας Λειτουργίας στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης...”. Το καλοκαίρι του 2020, όμως, ο ισλαμιστής κυβερνήτης της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μετέτρεψε την Αγια-Σοφιά της Πόλης εκ νέου σε τζαμί, έπειτα από πολλές δεκαετίες (στη διάρκεια των οποίων λειτουργούσε ως μουσείο). Με τη βέβηλη πράξη του, ο “σουλτάνος” ενεργοποίησε τις δυνάμεις εκείνες που οδηγούν αναπόφευκτα στον προσωπικό του όλεθρο και στην επανελλήνιση της Βασιλεύουσας Πόλης και της Αγια-Σοφιάς. Τα μεγάλα γεγονότα τρέχουν σε χρόνο διαρκή ενεστώτα. Διότι, όπως είπε κάποτε κάποιος σοφός, “το ποθούμενο είναι εδώ, εξελίσσεται”.
Θα 'ρθεις σαν αστραπή. “Όταν φανεί αστέρι κι ο Τίμιος Σταυρός πάνω απ' την Κωνσταντινούπολη, έρχεται βρυχηθμός”, ελάλησε σε μια πρόρρησή του ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης. Η γενιά μας ζει για τη Μεγάλη Στιγμή της Ρωμηοσύνης, αναμένοντας τον νέο οικουμενικό πολιτισμό -την ελληνική παγκοσμιοποίηση-, που με πλανητικό επίκεντρο την Κωνσταντινούπολη θα φέρει για τον κόσμο μας την περίφημη “αναλαμπή της Ορθοδοξίας”, δηλαδή μία σύντομη Χρυσή Εποχή ολίγο προ των τελικών γεγονότων. Έστω και ελάχιστοι, ως η “μαγιά του γένους”, πιστεύουν ακόμη στο Θαύμα, ενάντια στο ρεύμα των καιρών. Ναι, ο “Μαρμαρωμένος Βασιλεύς” είναι ένα όνειρο· μα η πραγματικότητα ξεπερνά τη φαντασία.
* Το εξαιρετικό βιβλίο της Σοφίας Μιχαλοπούλου, “Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, οι τρεις σύζυγοι και ο διάδοχός του”, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “ΠΕΛΑΣΓΟΣ” του Ιωάννου Χρ. Γιαννάκενα, Χαρ. Τρικούπη 14, Τ.Κ. 10679 Αθήνα, τηλ. 210-64.40.021 και 210-36.28.976, ηλ. ταχυδρομείο: acroceramo@hellasbooks.gr.
Comments