Ο θάνατος της Λιουντμίλα Ζίβκοβα

Μάρτιος 2008

Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη

Ο Τόντορ Ζίβκοφ υπήρξε επί 33,5 χρόνια ο πανίσχυρος κυβερνήτης της Βουλγαρίας και ο πλέον πιστός στη Σοβιετική Ένωση και την υλοποίηση του υπαρκτού σοσιαλισμού επικεφαλής χώρας του ανατολικού μπλοκ. Η εξουσία που εγκατέστησε χαρακτηριζόταν από τη σταθερότητα της χώρας στο διεθνή στίβο και την εσωτερική της κατάσταση για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, αποφεύγοντας τις διαφόρων ειδών «τριβές» που γνώρισαν άλλες χώρες του κομμουνιστικού συνασπισμού (Ανατολική Γερμανία, Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία). Όμως αυτή ακριβώς η σταθερότητα σήμανε ταυτόχρονα και μια γενική στασιμότητα, με τη χώρα να μένει έτσι αναμφισβήτητα αρκετά «πίσω» απ’ τις εξελίξεις, προσαρμοσμένη πλήρως στη σοβιετική τροχιά ως δορυφόρος και ουσιαστική «16η Δημοκρατία της ΕΣΣΔ», όπως περιπαιχτικά δήλωναν κάποιοι τα χρόνια εκείνα στη Μόσχα.

Περί τα μέσα όμως της δεκαετίας του ’70 η στάσιμη και βαρετή βουλγαρική πολιτική ζωή φάνηκε να αποκτά νέα ώθηση προς τα εμπρός, νέα ελπίδα, με την εμφάνιση στην κεντρική σκηνή μιας νέας γυναίκας, που τύχαινε να είναι η μοναχοκόρη του κυβερνήτη της χώρας, και η οποία πραγματοποιούσε έπειτα από δεκαετίες ένα εντυπωσιακό σίγουρα «άνοιγμα» προς τον κόσμο. Ήταν η Λιουντμίλα Ζίβκοβα, γεννημένη το 1942, που πραγματοποιούσε ένα βαθύ ρήγμα ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, βάζοντας έτσι τις βάσεις για μια δική της ανάδειξη στο κορυφαίο πόστο της διακυβέρνησης της Βουλγαρίας, ως η φυσική διάδοχος του πατέρα της και η πρώτη πιθανή γυναίκα-κυβερνήτης χώρας του φιλοσοβιετικού μπλοκ. Πράγματι, η Λιουντμίλα ως υπεύθυνη για τα θέματα πολιτισμού στην εξουσία του πατέρα της έθεσε νέους ορίζοντες στην κομμουνιστκή Βουλγαρία και θα μπορούσε κανείς να πει ότι η άκρως φιλοσοβιετική τότε αυτή χώρα στον τομέα της κουλτούρας έκανε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα υπερβάσεις πολύ μεγάλες και τολμηρές, που ξεπερνούσαν κατά πολύ τη γραφειοκρατική «δυσκινησία» του κομμουνιστικού συστήματος των ανατολικών κρατών.

Η σύντομη βουλγαρική πολιτισμική «άνοιξη» περιελάμβανε πράγματα πρωτόγνωρα ως τότε για τη δεδομένη εξουσιαστική ελίτ. Επί ημερών της Ζίβκοβα πραγματοποιήθηκαν διεθνείς εκθέσεις με προβολή της Βουλγαρίας στο εξωτερικό και διοργανώθηκαν παγκοσμίου βεληνεκούς εκδηλώσεις, όπως η «Σημαία της ειρήνης» και οι μεγαλοπρεπείς εορτασμοί εν όψει του 1981 για τα 1.300 χρόνια από την ίδρυση του βουλγαρικού κράτους. Και έμελλε εκείνη ακριβώς τη χρονιά της αποκορύφωσης της καριέρας της (κατά τη διάρκεια της οποίας εγκαινιάστηκε στη Σόφια και το εντυπωσιακό Εθνικό Μέγαρο Πολιτισμού, που είναι και το μεγαλύτερο των Βαλκανίων) η Λιουντμίλα Ζίβκοβα να πεθάνει εντελώς ξαφνικά και αινιγματικά, σε ηλικία μόλις 39 ετών...

Η Λιουντμίλα πέθανε το βράδυ της 20ής Ιουλίου του 1981. Βρέθηκε νεκρή στο μπάνιο του σπιτιού της, ολόγυμνη, περί τις 8 η ώρα της βραδιάς εκείνης, από την οικιακή βοηθό της. Ο θάνατός της προκάλεσε, όπως και ήταν φυσικό, μεγάλο και ισχυρό σοκ για τον πατέρα της και την κυβερνητική εξουσία, αλλά πάνω απ’ όλα αποτέλεσε θανατηφόρο σχεδόν χτύπημα για τις νέες δυνάμεις που φάνηκαν να ανατέλλουν στη χώρα με την καινούρια δεκαετία και οι οποίες υπόσχονταν την εντυπωσιακή ανανέωση και την αλλαγή σε όλα τα δυνατά επίπεδα, πάντοτε όμως στα πλαίσια του Κόμματος και του σοσιαλιστικού προγραμματισμού. Όλη η διεθνής κοινότητα ένιωσε επίσης «μουδιασμένη» από τον τόσο ξαφνικό αυτό και ανεξήγητο θάνατο, πόσο μάλλον που αφορούσε μια γυναικεία προσωπικότητα που υποσχόταν πολλά και δεν ήταν λίγοι εκείνοι, σε Δύση και Ανατολή, που περίμεναν με αγωνία την εξέλιξή της και είχαν πιστώσει σ’ αυτήν πολλές ελπίδες για το μέλλον της χώρας της και όχι μόνο...

Ο θάνατος της Ζίβκοβα αποδόθηκε από κάποιους σε χρήση φαρμάκων, ψυχεδελικών ή παραισθησιογόνων, που η ίδια υποτίθεται ότι έκανε συστηματικά. Πράγματι, υπήρχαν από καιρό οι μαρτυρίες ότι η δυναμική αυτή γυναίκα, στην επαφή της με τους πολιτισμούς της Άπω Ανατολής (τους οποίους προέβαλλε με εντυπωσιακό τρόπο στη χώρα της), είχε ανακαλύψει καινούρια «δόγματα» και διδασκαλίες, οι οποίες επέτρεπαν – αν δεν επέβαλλαν κιόλας... – τη χρήση παρόμοιων ουσιών, που «απελευθέρωναν το νου» και έφερναν κάποιον σε άμεση επαφή με άλλες, ανώτερες, διαστάσεις! Η όλη αυτή φημολογία θύμιζε βέβαια την κατάσταση που είχε επικρατήσει στη Δύση περί τα τέλη της δεκαετίας του ’60, όταν «γκουρού της μαγευτικής Ανατολής» βρέθηκαν πίσω από το κίνημα των χίππηδων και την άνθηση της ψυχεδελικής μουσικής, σοκάροντας το κατεστημένο των χωρών της Βόρειας Αμερικής και της Δυτικής Ευρώπης με την ευρεία χρήση ναρκωτικών ουσιών σ’ εκείνο το παρατεταμμένο «καλοκαίρι της αγάπης»...

Άλλοι, πιο «προσγειωμένοι», θεώρησαν ότι ο μυστηριώδης θάνατος της κόρης του Ζίβκοφ δεν αποκλείεται να υπήρξε μια ύπουλη δολοφονία, έργο σκοτεινών δυνάμεων, που δεν επιθυμούσαν την εποχή εκείνη παρόμοιους «πειραματισμούς» και παρεκκλίσεις από μια δεδομένη και σταθερή γραμμή. Οι κύκλοι που υποτίθεται σκότωσαν τη Λιουντμίλα δεν αποκλείεται – σύμφωνα πάντα με τη θεωρία αυτή – να προέρχονταν και από το ίδιο το καθεστώς του πατέρα της (αν και θεωρούνταν αδιανόητο βέβαια εκείνος να είχε κάποια ανάμειξη σε κάτι το τόσο φρικιαστικό), το οποίο είχε θορυβηθεί από τις τολμηρές πρωτοβουλίες της νέας πολιτικού και θέλησε με τον τρόπο αυτό να βάλει ένα οριστικό και αμετάκλητο τέλος στις δραστηριότητές της... Άλλοι δε δίστασαν να μιλήσουν ακόμη και για αυτοκτονία της, ύστερα από κάποιες πολιτικές και προσωπικές απογοητεύσεις, αν και οι επιτυχίες της εκείνο τον καιρό κάθε άλλο παρά δικαιολογούσαν την πράξη του να βάλει τέλος στη ζωή της, εκτός κι αν γίνει πιστευτό το ακραίο του χαρακτήρα της, με απότομες μεταβολές από το ένα άκρο του συναισθηματισμού στο άλλο... Όπως σχεδόν πάντα σε ανάλογες περιπτώσεις, η αλήθεια δε βγήκε ποτέ στην επιφάνεια και το θλιβερό αυτό γεγονός έκτοτε καλύφτηκε από απροσπέλαστο πέπλο μυστηρίου.

Στα «Απομνημονεύματά» του, που εκδόθηκαν το 1997, ένα χρόνο πριν πεθάνει κι εκείνος, ο Τόντορ Ζίβκοφ αναφέρει ότι δεν ήταν ποτέ σίγουρος αν ο θάνατος της κόρης του ήταν φυσικό επακόλουθο της εξάντλησης των βιολογικών της δυνάμεων (αποτέλεσμα της σκληρής εργασίας της, με συνεχή ταξίδια στο εξωτερικό και προετοιμασία όλο και νέων πολιτισμικού χαρακτήρα έργων) ή προήλθε από κάποια εξωτερική «ανάμειξη», όπως χαρακτηριστικά γράφει. Στο έργο του αυτό ο παλιός κυβερνήτης της Βουλγαρίας αναφέρει πάντως ότι όλες οι πρωτοπορειακές ενέργειες της κόρης του ήταν απόλυτα συγχρονισμένες με τις αποφάσεις της κεντρικής εξουσίας και δεν έρχονταν καθόλου σε αντίθεση με τη συνολική πορεία του κυβερνητικού έργου του κομμουνιστικού κόμματος.

Ένας παλιός σύμβουλος της Λιουντμίλα Ζίβκοβα, αλλά και του πατέρα της, δημοσίευσε το 1990, με την απαρχή δηλαδή των κοσμογονικών αλλαγών στην Ανατολική Ευρώπη, ένα βιβλίο-ντοκουμέντο, που προκάλεσε αρκετό θόρυβο τότε, υπό τον τίτλο «Ο δεύτερος όροφος». Στο βιβλίο αυτό αφιερώνεται ένα ολόκληρο κεφάλαιο, με πολλές σελίδες, για την ανάλυση του μυστηρίου γύρω από τη ζωή και τη δράση, αλλά και το θάνατο της Ζίβκοβα. Ο συγγραφέας, αφού υποστηρίζει τη θέση ότι η Λιουντμίλα έπεσε στην ουσία θύμα του εαυτού της (εφόσον είχε αρχίσει ν’ ακολουθεί τρόπο ζωής ανάλογο μ’ εκείνο των ασκητών της Ανατολής) βγάζει το εξής συμπέρασμα: «Με το θάνατο της Λιουντμίλα Ζίβκοβα έκλεισε μια σελίδα της πολιτικής ιστορίας της χώρας. Όλα όσα είχαν χτιστεί την τελευταία δεκεατία με σκοπό την ανύψωση [της χώρας], αμέσως κατέρρευσαν».

Αξίζει εδώ να σημειωθεί και ακόμη μια παράξενη σχέση, που έχει πολλές φορές καταγραφεί και θεωρείται κοινά αποδεκτή˙ η σχέση της Λιουντμίλα με τη θρυλική θεωρούμενη ως σύγχρονη προφήτισσα της Βουλγαρίας, τη γριά Βάνγκα. Η φιλία ανάμεσα στις δύο γυναίκες, παρά την μεγάλη διαφορά της ηλικίας τους, είχε γίνει τόσο πολύ βαθιά, με τόση αγάπη, όπως ακριβώς ανάμεσα σε μάνα και κόρη. Πάντοτε η Λιουντμίλα απευθυνόταν στη Βάνγκα για τη βοήθειά της, όταν επρόκειτο για σοβαρά ζητήματα της πολιτικής της και πάντα την υπερασπιζόταν με πάθος στις κατηγορίες πολλών ότι η προφήτισσα δεν ήταν παρά ένας τσαρλατάνος, τα λόγια του οποίου δεν είχαν καμία απολύτως αξία. Και σε όλα η Βάνγκα τη βοηθούσε και τη συμβούλευε, με μία μόνο εξαίρεση: δεν μπόρεσε να την προειδοποιήσει ότι την περίμενε πρόωρος και ξαφνικός θάνατος... Αργότερα η Βάνγκα τόνισε για το θάνατο της πνευματικής της κόρης: «Οι δυνάμεις δεν με προειδοποίησαν, δεν μου είπαν άσχημα νέα. Ο θάνατός της δεν ήταν γραμμένος»...