Απρίλιος 1996
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Γεγονός αποτελεί η διατύπωση από πολλούς στοχαστές -Χριστιανούς, Μαρξιστές ή και τα δύο - πως οι θεωρίες του μαρξισμού απ τη μια και της χριστιανικής πίστης απ’ την άλλη έχουν πολλά κοινά σημεία και τις ίδιες μάλιστα καταβολές. Σε τέτοιο σημείο μάλιστα έφτασε από μερικούς η παραπάνω διατύπωση ώστε να ισχυρίζονται πως ο Μαρξ στον 19ο αιώνα υπήρξε κατά κάποιον τρόπο συνεχιστής του έργου του Χριστού! Στην Ελλάδα εξάλλου είναι γνωστή η ύπαρξη από τη δεκαετία του '80 του ατύπου "κινήματος" των, μαρξιστικής παιδείας και καταβολών, νεοορθοδόξων. Όπου, βέβαια, οι νεοορθόδοξοι αυτοί προσπαθούν να βρούν κοινά σημεία συγκλίσεως των 2 θεωριών (ανάλογα "κινήματα" υπάρχουν από δεκαετίες και στην Ευρώπη).
Προτού ξεκινήσουμε, όμως, την παράθεση στοιχείων που δεικνύουν τη διαφορά και τις τυχόν ομοιότητες μεταξύ Χριστιανισμού - Μαρξισμού, ας δούμε τη θεωρία του Μαρξ και πώς αυτή εξελίχθηκε κι έφτασε ως τις μέρες μας. Ο Καρλ Μαρξ (1818-1883) ανέπτυξε τη θεωρία του - με τη μεγάλη βοήθεια του φίλου του, Φρήντριχ Ένγκελς (1820-1895) - κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνος, ενός αιώνος στον οποίο ήδη είχαν εμφανισθεί τα πρώτα μαζικά εργατικά κινήματα στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Τα οποία φυσικό ήταν να αναζητούν να στηριχθούν πάνω σε κάποιον θεωρητικό, κάποιον που να καταγράψει φιλοσοφικώς τα αιτήματα και την ιδεολογία τους. Τέτοιος στάθηκε ο Μαρξ. "Για κάμποσες γενιές εργατών", γράφει ο Blumenberg (A), "ο Μαρξ στάθηκε το σύμβολο των ελπίδων τους για μια ανθρωπινότερη, αξιοπρεπέστερη ζωή, όπως θα λέγαμε σήμερα: μια ζωή απαλλαγμένη απ’ την ανάγκη και το φόβο". Τα σημαντικότερα έργα του Μαρξ, όπου και η ουσία της φιλοσοφίας του, είναι το "Κεφάλαιο" και το "Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος" (αυτό σε συνεργασία με τον Ένγκελς). Γενικώς "Μαρξισμός καλείται το σύστημα των θεωριών και των ιδεών του Μαρξ επί του φιλοσοφικού, οικονομικού, κοινωνικού, πολιτικού και κυρίως κοσμοθεωρητικού πεδίου" (Β).
Η φιλοσοφία του Μαρξ είναι η βάση εκείνη, πάνω στην οποία στηρίχθηκε μετέπειτα η πολιτική ιδεολογία του Κομμουνισμού. Και ήταν πολύ φυσικό η μαρξιστική θεωρία να υποστεί αρκετές αλλοιώσεις, περνώντας στο πολιτικό επίπεδο. Ο κυριότερος ερμηνευτής και συνεχιστής του έργου του Μαρξ υπήρξε ο Βλαντιμίρ Λένιν (1870-1924), ο αρχηγός της Οκτωβριανής επανάστασης του 1917 στη Ρωσία, ο ιδρυτής της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Λένιν διαστρέβλωσε σε πολλά σημεία την αρχική μαρξιστική θεωρία. Καταρχάς τη μεταβίβασε πλέον σε καθαρώς πολιτικό επίπεδο, ξεφεύγοντας απ’ τις αρχικές ρίζες του Μαρξισμού. Δεν ήταν απλά ο αρχηγός των προλεταρίων, ο καθοδηγητής δηλ. κι εμπνευστής τους, αλλά ο παντοδύναμος, αλάνθαστος και άφθαστος παντοκράτωρ μιας μεγάλης αυτοκρατορίας, ένα είδος δηλ. μικρού "θεού".
Ο δε επόμενος μεγάλος θεωρητικός του Μαρξισμού-Κομμουνισμού, ο Γιόζεφ Στάλιν (1879-1953), διαστρέβλωσε ακόμη περισσότερο τη βασική φιλοσοφική διδασκαλία του Μαρξ. Έφθασε σε ανώτερο επίπεδο απ’ το Λένιν όσον αφορά την προσωπολατρεία (άλλωστε ήταν αρχηγός της Σοβ. Ένωσης πολύ περισσότερα χρόνια απ’ ό,τι ο Λένιν), ανέμειξε δε τον Κομμουνισμό με στοιχεία Εθνικισμού, άκρως αντιθέτως με το διεθνιστικότατο κήρυγμα του Μαρξ. Ουσιαστικά ο Στάλιν τοποθετεί τον Εθνικο-πατριωτισμό προ της ιδεολογίας (ετούτο άλλωστε απεδείχθη περίτρανα κατά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο). Μπορεί, λοιπόν, να ειπωθεί οτι η αρχική θεωρία του Μαρξ γνώρισε διαστρέβλωση αρχικώς από τον Λένιν και περαιτέρω - αργότερα - από τον Στάλιν. Άρα μεγάλη η διαφορά - στο πρακτικό κυρίως επίπεδο - μεταξύ του αρχικού Μαρξισμού και του Κομμουνισμού του 20ού αιώνος (Λενινισμού - Σταλινισμού).
Η θέση του Μαρξισμού έναντι της θρησκείας γενικώς είναι άκρως αρνητική. Ίσως διότι κι ο ίδιος ο Μαρξισμός αποτελεί ουσιαστικά μια νέα ξεχωριστή θρησκευτική τάση... Η φράση του Μαρξ "η θρησκεία είναι το όπιο του λαού" είναι πασίγνωστη. Ο Λένιν επίσης είχε πει πως η θρησκεία είναι "μια από τις μορφές της πνευματικής καταπίεσης". Για τον Μαρξισμό γενικά "η θρησκεία είναι η διαστρεβλωμένη, φανταστική αντανάκλαση στα κεφάλια των ανθρώπων των φυσικών και κοινωνικών δυνάμεων που κυριαρχούν πάνω τους" (Γ). Συνεπώς σύμφωνα με τον Μαρξισμό η θρησκεία δεν είναι τίποτα άλλο παρά δημιούργημα του κατεστημένου για να καταπιέζει τους προλεταρίους και γενικώς τις κατώτερες και μη προνομιούχες τάξεις. Άλλωστε "ο Μάρξ ουδέποτε είχεν αισθανθεί θρησκευτικόν αίσθημα" (Δ), ήταν δηλ. θρησκευτικά αδιάφορος.
Υπό τις συνθήκες που εξιστορήσαμε προηγουμένως είναι φυσικό επακόλουθο η αρνητική στάση του Μαρξισμού έναντι του Χριστιανισμού. Ο Μαρξ, συνδέοντας τη χριστιανική πίστη με το εμπόριο και την οικονομία, διαπιστώνει ότι "ο Χριστιανισμός με τη λατρεία του αφηρημένου ανθρώπου, ιδιαίτερα οι αστικές του παραλλαγές, ο Προτεσταντισμός, ο Ντεϊσμός κλπ. αποτελεί την πιο κατάλληλη μορφή θρησκείας για μια κοινωνία εμπορευματοπαραγωγών" (Ε). Ο Μαρξ, λοιπόν, είναι ριζικά αντίθετος με την έννοια του Χριστιανισμού, τον οποίον ταυτίζει με την "κακιά" άρχουσα τάξη.
Ποιές όμως είναι οι όποιες ομοιότητες και κοινοί στόχοι του Χριστιανισμού και του Μαρξισμού; "Εκείνο που ενδιαφέρει το Χριστιανισμό και δημιουργεί κάποια σχέση με το Μαρξισμό είναι η κοινωνική, η παρούσα ζωή του ανθρώπου και ειδικότερα τα αιτήματα για την κοινωνική δικαιοσύνη, την ελευθερία και την ειρήνη. Για τα ίδια θέματα ομιλεί ο Μαρξισμός, αλλά η μέθοδος που ακολουθεί είναι διαφορετική" (ΣΤ). Ο Χριστιανισμός δηλ. κι ο Μαρξισμός αγωνίζονται μεν για τους ίδιους επιφανειακά σκοπούς, η μεθοδολογία τους όμως είναι διαφορετική. Η φιλοσοφία τους δηλ. είναι αντίθετη, διαμετρικά μάλιστα. Και θα εξετάσουμε ευθύς αμέσως το γιατί.
Ως γνωστόν στη φιλοσοφική επιστήμη υπάρχουν δύο είδη κατευθυντηρίων γραμμών - α΄ είδος: υλισμός ή ιδεαλισμός, β΄ είδος: διαλεκτική ή μεταφυσική. Στην έρευνά μας θ’ ασχοληθούμε με τα είδη αυτά, τα θεμελιώδη άλλωστε για μια θεωρία. Ο Χριστιανισμός και η όλη του φιλοσοφία χαρακτηρίζεται ως πλήρως ιδεαλιστικός. Αποδέχεται δηλ. την επίγεια (υλιστική) ζωή, θεωρεί όμως πως η βασική ουσία της ανθρωπίνου υποστάσεως βρίσκεται στην "άλλη" ζωή, την πνευματική, που έρχεται με το τέλος της επιγείου ζωής του ανθρώπου. Επομένως, ο Χριστιανισμός θεωρεί πως η ύλη είναι παράγωγο της συνειδήσεως (όπου για τον Χριστιανισμό η υπέρτατη συνείδηση είναι ο Θεός). Αντιθέτως ο Μαρξισμός θεωρεί - αντίθετα ριζικά από τον Χριστιανισμό - ότι η συνείδηση είναι παράγωγο της ύλης, είναι δηλ. ο Μαρξισμός θεωρία υλιστικής υφής. Και, φυσικά, αρνείται την ύπαρξη της μετά θάνατον ζωής - άρα για τον Μαρξισμό η ύπαρξη εκλείπει πλήρως με την ολική φθορά της ύλης. "Ο Μαρξ δεν διαχωρίζει την σκέψιν από την ύλην, δέχεται δε την ύλην ως αιτίαν της σκέψεως. Ως ύλην εννοεί τον εγκέφαλον, δηλ. την υλική ουσίαν του εγκεφάλου" (Β). Ο Μαρξ είναι ο θεμελιωτής της θεωρίας του διαλεκτικού υλισμού. Ο διαλεκτικός υλισμός "είναι η φιλοσοφική επιστήμη για τους πιο γενικούς νόμους εξέλιξης της φύσης της ανθρώπινης κοινωνίας και της νόησης. Είναι η κοσμοθεωρία του μαρξιστικού - λενινιστικού κόμματος, που δημιουργήθηκε από το Μαρξ και τον Ένγκελς και που αναπτύχθηκε παραπέρα από τον Λένιν και τον Στάλιν" (Γ).
Ο διαλεκτικός υλισμός απορρίπτει τη μεταφυσική. Η μεταφυσική είναι η φιλοσοφική εκείνη κατεύθυνση, που δέχεται τη δυνατότητα να υπάρχει η θρησκεία και το θρησκευτικό αίσθημα, ως προσπάθεια ερμηνείας εκ της ανθρωπίνου σκέψεως. Η λέξη "μεταφυσική" προέρχεται από τις λέξεις "μετά" και "φυσική", εννοεί δηλ. τις μετά τον φυσικό τρόπο ερμηνειών, ερμηνείες. Τις ερμηνείες εκείνες που δεν στηρίζονται στο ορθολογιστικό πνεύμα. Επομένως ο Θεός, ως υπερφυσική οντότητα, που δεν εξηγείται με απλό και φυσικό ερμηνευτικό τρόπο, υπάγεται στον κανόνα της μεταφυσικής μεθόδου. Ο Μαρξισμός, όμως, απορρίπτει - ως προείπαμε - τη μεταφυσική. Άρα και τον ίδιο τον Θεό.
Ανακεφαλαιώνοντας τα παραπάνω πολύ σημαντικά, ας δούμε τα κάτωθι:
α) Χριστιανισμός = ιδεαλιστικός (συνείδηση πρωτεύουσα, ύλη δευτερεύουσα) και σαφώς μεταφυσικής αποχρώσεως.
β) Μαρξισμός = υλιστικός (ύλη πρωτεύουσα, συνείδηση δευτερεύουσα) και σαφώς διαλεκτικής αποχρώσεως.
Επομένως (και πάντα σύμφωνα με τους νόμους της φιλοσοφίας, δηλ. επιστημονικώς) ο Χριστιανισμός και ο Μαρξισμός καταλαμβάνουν τα δύο αντίθετα άκρα του φιλοσοφικού στοχασμού! Όμως δεν είναι μόνον αυτό. Ο Μαρξισμός έχει πλέον, ουσιαστικώς, τείνει κι αυτός σε μια μορφή θρησκευτικού γίγνεσθαι, είναι δηλ. κι αυτός θρησκεία! "Όποιος μελετά την θεωρίαν, την δράσιν και την σκέψιν των Κομμουνιστών, από τότε που εθεμελιώθη ο Μαρξισμός, πείθεται ότι η προσπάθεια να δοθεί εις τον υλισμόν του Μαρξ χρίσμα θρησκευτικόν ήτο από τα κυριώτερα μελήματα, και μάλιστα του αθέου Λένιν!" (Δ).
Ο Μαρξισμός, λοιπόν, είναι κι αυτός μια νέα θρησκευτική τάση. Έχει κι αυτός τις θεότητές του (είναι δηλ. ειδωλολατρικός), τους Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν, Στάλιν. "Την θέσιν του Θεού εις την «νέαν θρησκείαν» κατέλαβαν οι ηγέται του Μαρξισμού - Λενινισμού. Γύρω από αυτούς εκαλλιεργήθη μια πρωτοφανής προσωπολατρεία - ειδωλολατρεία" (Δ). Και φυσικά ο Μαρξισμός έχει κι αυτός τον δικό του παράδεισο, τον κομμουνιστικό. Ο "παράδεισος" του Μαρξισμού έχει τα εξής χαρακτηριστικά: α) δεν υπάρχουν πια τάξεις, β) δεν υπάρχουν πια πόλεμοι, παρά μόνιμη κι αιώνια ειρήνη, γ) ο ανθρώπινος πολιτισμός βρίσκεται σε μεγάλα ύψη και δ) ο άνθρωπος απελευθερώνεται απ’ τα δεσμά της φύσης. Φυσικά ο κομμουνιστικός παράδεισος είναι επίγειος, υλικός, δεν έχει δηλ. σχέση με τον αντίστοιχο χριστιανικό.
Μια από τις μεγαλύτερες επιδιώξεις του Μαρξισμού αποτελεί η δημιουργία ενός νέου τύπου ανθρώπου, του λεγομένου "σοβιετικού ανθρώπου". Ο άνθρωπος αυτός "είναι ο ειδικός τύπος κομματικού και κρατικού εργάτη, όπως τον διαμορφώνει το θεωρητικό και πρακτικό σχολείο του Λενινισμού. Είναι ο τύπος του επαγγελματίου επαναστάτου" (Δ). Κανένας, λοιπόν, σεβασμός στο ανθρώπινο πρόσωπο. Εξάλλου "κατά τον Μαρξισμό ο άνθρωπος είναι μόνο προϊόν της ύλης, μηχανή και εργοστάσιο καταλλαγής της ύλης και της ενεργείας" (Β). Σύμφωνα με τα πιο πάνω δεν απορούμε με τα πειράματα που γίνονταν επί κομμουνιστικού καθεστώτος, στην τέως Σοβ. Ένωση, πάνω σε ανθρώπινες υπάρξεις. "Ο καθηγητής Τουκχάνωφ, ομιλών (το 1949) ενώπιον της Σοβιετικής Ακαδημίας των Επιστημών, απεκάλυπτεν, ότι υπάρχει ένα σχέδιο του Στάλιν δια τον μετασχηματισμόν της φύσεως, την δημιουργίαν νέων ζωϊκών όντων και την παράτασιν της ζωής του ανθρώπου εις 200 έτη!" (Δ).
Ποιά είναι όμως η φιλοσοφική κατεύθυνση εκ των δύο (υλισμός - ιδεαλισμός), που κυριαρχεί σήμερα επί της Γης; Κυρίαρχη είναι, δυστυχώς, η υλιστική κατεύθυνση, άρα κατ' ουσίαν ο Μαρξισμός! Εις βάρος, βεβαίως, του ιδεαλιστικού Χριστιανισμού. "Η παρούσα περίοδος (ενν. της ανθρωπότητος) είναι μαρξιστική" (Β). Διότι "Μαρξισμόν ή υλισμόν όταν λέγωμεν εννοούμεν εν και το αυτόν" (Β). Η σημερινή ανθρωπότητα, λοιπόν, είναι υλιστική, άρα μαρξιστική. Και προσοχή: "Το θηρίον της βιβλικής αποκαλύψεως εκπροσωπείται σήμερον από τον υλισμόν με το διπλούν προσωπείον - το δεξιόν και το αριστερόν" (Δ)...
Πηγές
Α) Werner Blumenberg: Μαρξ (εκδ. "Πλέθρον")
Β) Εμμανουήλ Μπέζας: Μαρξισμός – Χριστιανισμός
Γ) Μ. Ρόζενταλ - Π. Γιουντίν: Φιλοσοφικό Λεξικό (εκδ. "Δαμιανός")
Δ) Νικόλαος Βασιλειάδης: Το λυκόφως του Μαρξισμού (εκδ. "Ο Σωτήρ")
Ε) Καρλ Μαρξ: Το κεφάλαιο (εκδ. "Σύγχρονη Εποχή")
ΣΤ) Πέτρος Μακρής: Μαρξιστές και Ορθοδοξία (εκδ. "Επικαιρότητα")
Commenti