25.4.2015
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο Γερμανός (εβραϊκής καταγωγής) επιστήμονας που κατέφυγε τη δεκαετία του 1930 στις ΗΠΑ λόγω των διωγμών των ναζί, θεωρείται από πολλούς ως... ο πιο ευφυής άνθρωπος όλων των εποχών στον κόσμο! Δεν γνωρίζουμε βέβαια πού στηρίζονται όσοι ισχυρίζονται το παραπάνω, εκτός και αν υπάρχουν... μυαλόμετρα (!) που “ζυγίζουν” τον ανθρώπινο εγκέφαλο!... Πάντως, είναι αλήθεια ότι ο Αϊνστάιν συνέβαλε τα μέγιστα, με τις θεωρίες του, στην ανάπτυξη της σύγχρονης φυσικής επιστήμης, αλλά και της κοσμολογίας.
Ελάχιστοι όμως στον κόσμο ξέρουν ότι ο Αϊνστάιν εμπνεύστηκε (και κατά πολλούς, έκλεψε!) τις θεωρίες του αυτές που άλλαξαν τον κόσμο της επιστήμης από έναν Έλληνα! Τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, ο οποίος υπήρξε μία από τις σπουδαιότερες μορφές της επιστήμης, σε παγκόσμιο επίπεδο, μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Αρκετοί υποστηρικτές του Αϊνστάιν θεωρούν “διάτρητη” τη θέση ότι ο Εβραιογερμανός επιστήμονας πήρε τις βασικές ιδέες του (θεωρία της σχετικότητας, κβαντομηχανική) από τον Καραθεοδωρή. Πρέπει όμως να παραδεχτούμε ότι μεταξύ των δύο ανδρών υπήρξε αλληλογραφία και ανταλλαγή απόψεων, που πιθανότατα να επηρέασαν τα μέγιστα τον Αϊνστάιν στη διαμόρφωση των επιστημονικών του αντιλήψεων.
Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή γεννήθηκε στο Βερολίνο της Γερμανίας το 1873. Ο πατέρας του, με προέλευση από τη Βύσσα (τότε, Μποσνοχώρι) του νομού Έβρου, ήταν διπλωμάτης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ενώ είχε σπουδάσει νομικά στην Κωνσταντινούπολη. Η μητέρα του, το γένος Πετροκοκκίνου, καταγόταν από τη Χίο. Ο Κωνσταντίνος έχασε τη μητέρα του όταν ήταν μόλις έξι ετών... Έκτοτε ανατράφηκε από τη γιαγιά του και μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον, θα λέγαμε, “αριστοκρατικό”. Απέκτησε πολύ καλή παιδεία και ήδη σε νεαρή ηλικία μιλούσε τέσσερις γλώσσες.
Όταν το 1891 τελείωσε το σχολείο, στις Βρυξέλλες όπου υπηρετούσε τότε ο πατέρας του, ο Καραθεοδωρή συμμετείχε σε έναν μαθηματικό διαγωνισμό, στον οποίο αναδείχτηκε μακράν πρώτος! Τη χρονιά εκείνη μπήκε στη Στρατιωτική Σχολή των Βρυξελλών, όπου και σπούδασε πολιτικός μηχανικός. Ήταν τα χρόνια που ο θείος του, ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρή, είχε αναλάβει γενικός διοικητής της Κρήτης. Τότε ο νεαρός Καραθεοδωρή επισκέφτηκε το νησί, όπου μάλιστα γνωρίστηκε και με τον ίδιο τον μετέπειτα κυβερνήτη της Ελλάδας, τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Στη συνέχεια φαινόταν ότι ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή θα έχει μία λαμπρή καριέρα στον τομέα του. Εργάστηκε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, αλλά και στο εξωτερικό, όπως π.χ. στο φράγμα του Ασουάν στην Αίγυπτο. Εκεί του έκαναν εντύπωση οι πυραμίδες και μελέτησε την πυραμίδα του Χέοπα, συγγράφοντας και μία σχετική εργασία. Τότε αποφάσισε να εγκαταλείψει το επάγγελμα του πολιτικού μηχανικού και να ασχοληθεί με τα μαθηματικά! Έσπευσε λοιπόν για το Βερολίνο, όπου και σπούδασε μαθηματικά στο πανεπιστήμιο της πόλης.
Στη Γερμανία γνωρίστηκε προσωπικά με μερικούς από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς του τότε κόσμου. Ο Καραθεοδωρή εντυπωσίασε τους πάντες με την αντίληψή του, ειδικά όταν συνέγραψε τη διδακτορική του διατριβή στο πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, υπό την επίβλεψη του ξακουστού μαθηματικού Χέρμαν Μινκόβσκι. Την εποχή εκείνη το εν λόγω πανεπιστήμιο εθεωρείτο ως το παγκόσμιο κέντρο των μαθηματικών και σε αυτό δίδασκαν οι πιο φημισμένοι μαθηματικοί του πλανήτη...
Όταν ανακηρύχτηκε διδάκτορας του πανεπιστημίου του Γκέτινγκεν, το 1904, ο Καραθεοδωρή ζήτησε να εργαστεί στην Ελλάδα, θέλοντας να βοηθήσει την πατρίδα του. Όμως οι γραικύλοι που κυβερνούσαν (και τότε) τον τόπο αυτό τον... απαξίωσαν, λέγοντας ότι δεν υπάρχει κατάλληλη θέση γι' αυτόν! Παρά την προσβολή που υπέστη, ο Καραθεοδωρή επέμεινε να μείνει, να ζήσει και να εργαστεί, στην Ελλάδα. Τότε κάποιος από τους χαρτογιακάδες-κηφήνες που καταστρέφουν συστηματικά επί αιώνες αυτή την πατρίδα τού απάντησε ότι “βρέθηκε” μία θέση γι' αυτόν: να διδάξει ως απλός δάσκαλος σε δημοτικό σχολείο! Πικραμένος ο Καραθεοδωρή από τον ανθελληνισμό και την αδικία των ασχέτων καρεκλοκένταυρων των Αθηνών, εγκατέλειψε την Ελλάδα και επέστρεψε στη Γερμανία...
Αντίθετα από τη συμπεριφορά των Ελλήνων απέναντί του, στη Γερμανία τον υποδέχτηκαν όπως άρμοζε σε έναν νέο επιστήμονα με προοπτική: τον αναγόρευσαν αμέσως (Μάρτιος 1905) σε υφηγητή του πανεπιστημίου του Γκέτινγκεν! Οι Γερμανοί αρμόδιοι εκτίμησαν πολύ το μέχρι τότε έργο του και διείδαν στον Έλληνα μαθηματικό ένα πολύ λαμπρό μέλλον στα μαθηματικά και όχι μόνο. Την ίδια περίοδο ο Καραθεοδωρή γνώρισε μία Ελληνίδα, την 24χρονη τότε Ευφροσύνη, με την οποία και νυμφεύτηκε, αποκτώντας αργότερα δύο παιδιά, τον Στέφανο και τη Δέσποινα.
Με τα χρόνια η καριέρα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή σε διάφορα πανεπιστήμια της Γερμανίας πραγματικά εκτοξεύτηκε! Η φήμη που απέκτησε στους ευρωπαϊκούς επιστημονικούς κύκλους ήταν μεγάλη. Γνωρίστηκε με τους μεγαλύτερους μαθηματικούς, φυσικούς και αστρονόμους της εποχής, μεταξύ των οποίων το 1915 και με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν. Ήδη ο Καραθεοδωρή είχε κάνει μερικές έρευνες γύρω από τη θεωρία της σχετικότητας (που άλλαξε τις παραστάσεις μας για τον γύρω μας κόσμο) και πάνω σ' αυτό βασίζονται όσοι ισχυρίζονται ότι τον αντέγραψε ο Αϊνστάιν, κερδίζοντας εκείνος τη δόξα που αναλογούσε στον Έλληνα μαθηματικό...
Όμως όλα αυτά τα χρόνια ο Καραθεοδωρή δεν ξεχνούσε την Ελλάδα! Παρά την πίκρα που είχε δοκιμάσει άλλοτε από την αθλιότητα των Νεοελλήνων, δέχτηκε να βοηθήσει το ελληνικό κράτος, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον κάλεσε το 1911 στην Αθήνα. Συνεργάστηκε για ένα διάστημα με το πανεπιστήμιο των Αθηνών, ενώ και αργότερα, το 1920, μετά από πρόσκληση του Βενιζέλου και πάλι, οργάνωσε το περίφημο Ιωνικό Πανεπιστήμιο της Σμύρνης, το οποίο δυστυχώς καταστράφηκε το 1922 λόγω της μικρασιατικής τραγωδίας...
Η προσφορά του Καραθεοδωρή στη Σμύρνη ήταν πολύ μεγάλη! Διότι μπορεί μεν το πανεπιστήμιο που ο ίδιος οργάνωσε να έκλεισε, όμως ο Έλληνας επιστήμονας κατόρθωσε με αυτοθυσία να σώσει τη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου αυτού, αλλά και πολλά επιστημονικά όργανα, τα οποία και μετέφερε με κίνδυνο της ζωής του στο πανεπιστήμιο Αθηνών.
Ο Καραθεοδωρή έζησε την πυρπόληση της Σμύρνης από τους Τούρκους, τον Αύγουστο του 1922, και έφυγε και εκείνος μαζί με τους υπόλοιπους διωγμένους Έλληνες της περιοχής άρον-άρον με κάποιο πλοιάριο από την καμένη πολιτεία... Ήταν δηλ. ένας από τους “συνωστισμένους” στον λιμένα της τραγικής πόλης, κατά την ανιστόρητη Μαρία Ρεπούση.
Με το που επέστρεψε στην Ελλάδα διορίστηκε καθηγητής στο πανεπιστήμιο των Αθηνών και στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Όμως αηδίασε από τη συμπεριφορά και το χαμηλό επίπεδο των γραφειοκρατών των Αθηνών, που σαν “τσιμπούρια” πίνουν το αίμα του ελληνισμού, και το 1924 επέστρεψε στη Γερμανία. Εκεί διορίστηκε αμέσως καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Μονάχου, όπου για μια ακόμη φορά διακρίθηκε. Βλέποντας αυτά οι γραικύλοι του ελλαδικού κρατιδίου, ίσως και από τύψεις συνειδήσεων, τον κάλεσαν στην Ελλάδα, όπου το 1926 ανακηρύχτηκε μέλος της Ακαδημίας των Αθηνών.
Ύστερα, έχοντας πια αποκτήσει παγκόσμια φήμη, προσκλήθηκε ακόμη και από αμερικανικά πανεπιστήμια, όπου δίδαξε, έδωσε διαλέξεις κτλ. Το 1930 επέστρεψε για μια ακόμη φορά στην Ελλάδα, πάλι ύστερα από πρόσκληση του Ελευθερίου Βενιζέλου, με διπλό ρόλο: την ανασυγκρότηση του πανεπιστημίου των Αθηνών και την οργάνωση του νεοσύστατου πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Το τέλος της επιστημονικής του καριέρας γράφτηκε και πάλι στο πανεπιστήμιο του Μονάχου, όπου και συνταξιοδοτήθηκε. Πάντως, επί καθεστώτος Αδόλφου Χίτλερ, θεωρήθηκε από τους “ευνοούμενους”, διότι δεν γνώρισε ποτέ καμία δίωξη, ενώ ούτε και ο ίδιος στράφηκε ποτέ κατά των Γερμανών εθνικοσοσιαλιστών... Πέθανε στις 2 Φεβρουαρίου του 1950, σε ηλικία 77 ετών.
Η συμβολή του στην επιστήμη: α) ο λογισμός των μεταβολών, πάνω στον οποίο συνέγραψε το 1904 τη διδακτορική του διατριβή· β) η γενική θεωρία της σχετικότητας, που προέρχεται από τον λογισμό των μεταβολών, και η οποία αναπτύχθηκε αργότερα από τον Άλμπερτ Αϊνστάιν· γ) η θερμοδυναμική (είχε γράψει πως “σε κάθε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας ενός συστήματος υπάρχουν μερικές απείρως γειτονικές καταστάσεις ισορροπίας στις οποίες δεν μπορούμε να φτάσουμε με αδιαβατικές μεταβολές”· δ) ο ορισμός του θεμελιώδους θερμοδυναμικού μεγέθους της εντροπίας, στον οποίο έφτασε με απλά αξιώματα και υποθέσεις· ε) πάνω απ' όλα, η περίφημη “Αρχή Καραθεοδωρή” (1909), όπου και το θρυλικό του θεώρημα (“Εάν σε κάθε γειτονιά οποιουδήποτε σημείου Α που επιλέγεται αυθαίρετα, περιέχονται σημεία μη προσιτά από το Α κατά μήκος καμπυλών που είναι λύσεις της εξίσωσης ΣΥidxi = 0, η εξίσωση αυτή είναι ολοκληρώσιμη”).