28.11.2016
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Για να κρίνουμε τη γεωπολιτική της Κούβας του Φιντέλ Κάστρο, θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν μας τις ιδιάζουσες συνθήκες που επικρατούσαν κατά τη διάρκεια που ο αποβιώσας ηγέτης της χώρας αυτής κρατούσε το «τιμόνι» της στα χέρια του. Ο Κάστρο κυβέρνησε την Κούβα από τις 16 Φεβρουαρίου του 1959, όταν και ανέλαβε επίσημα τα πρωθυπουργικά του καθήκοντα, έως και τις 28 Φεβρουαρίου του 2008, όταν -ύστερα από μια σχεδόν διετή «προσωρινή παραχώρηση εξουσίας» στον αδελφό του, Ραούλ Κάστρο- αποσύρθηκε και επίσημα από την εξουσία της χώρας.
Είναι μια περίοδος, η οποία χαρακτηρίστηκε από δύο βασικά φάσεις: α) τη φάση του Ψυχρού πολέμου, που είχε ξεκινήσει αμέσως μετά τη λήξη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου και συνεχίστηκε έως την πτώση της ΕΣΣΔ στα τέλη του 1991 και β) τη μεταβατική φάση της ανθρωπότητας προς τη Νέα Εποχή (τους εσχάτους χρόνους της Εκκλησίας μας), η οποία αποκλήθηκε από τον Φράνσις Φουκουγιάμα ως «τέλος της ιστορίας», και που ξεκίνησε με τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991, ενώ ολοκληρώθηκε με τη μεγάλη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές της 8ης Νοεμβρίου του 2016.
Ο ηγέτης της Κούβας λοιπόν, ο Φιντέλ Κάστρο, βίωσε κυβερνητικά και τις δύο αυτές φάσεις της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας του πλανήτη, εφόσον ανήλθε στην εξουσία όταν ο Ψυχρός πόλεμος Δύσης-Ανατολής ήταν στο αποκορύφωμά του, ενώ όταν αποσύρθηκε η ανθρωπότητα βρισκόταν σε μια κρίσιμη μετάβασή της («κρίση») προς την περίφημη Νέα Εποχή ή εποχή του Υδροχόου. Μόνο κατ’ αυτόν τον τρόπο λοιπόν, εάν δηλ. ληφθούν κατά νου οι ιδιάζουσες συνθήκες που επικρατούσαν κατά τις δύο ως άνω φάσεις, θα πρέπει να αξιολογηθεί η γεωπολιτική του Κάστρο, που τόσα και τόσα σχόλια έχει κατά καιρούς προκαλέσει.
Βέβαια, εδώ θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπ’ όψιν και τη γεωγραφική θέση της Κούβας. Εάν δούμε στον χάρτη, θα διαπιστώσουμε ότι η χώρα αυτή βρίσκεται σε ένα από τα πλέον νευραλγικά σημεία του κόσμου μας: ακριβώς κάτω από τις ΗΠΑ, στο «μαλακό υπογάστριό» τους. Και δεν είναι καθόλου λίγο, ούτε και εύκολο, να ηγείσαι ενός σοσιαλιστικού κράτους, επί σειρά δεκαετιών μάλιστα, ακριβώς δίπλα στη μητρόπολη του καπιταλισμού-νεοφιλελευθερισμού που υπήρξε στην περίοδο του Ψυχρού πολέμου, αλλά και επί μετάβασης προς τη Νέα Εποχή, η υπερατλαντική μεγάλη δύναμη των ΗΠΑ. Φοβερές ισορροπίες, αλλά και ιστορίες τρόμου, εκτυλίχθηκαν κατά τη διάρκεια αυτών των 50 σχεδόν ετών που ο Φιντέλ Κάστρο ηγήθηκε της Κούβας, κι αυτό ακριβώς λόγω της γειτνίασης της χώρας του (που κυβερνήθηκε από σοσιαλιστικό καθεστώς) με τις καπιταλιστικές ΗΠΑ.
Από την ψυχροπολεμική περίοδο της αντιπαράθεσης ΗΠΑ-ΕΣΣΔ είναι και οι δύο μεγάλες παγκόσμιες κρίσεις που είχαν ως επίκεντρό τους την Κούβα: α) η εισβολή των ΗΠΑ στον Κόλπο των Χοίρων (1961) και β) η κρίση των πυραύλων της Κούβας (1962). Αμφότερες οι κρίσεις αυτές παρ’ ολίγον να οδηγήσουν την ανθρωπότητα σε έναν καταστρεπτικό Γ΄ παγκόσμιο πόλεμο, κατά πολύ χειρότερο από τους δυο αμέσως προηγούμενους, λόγω του ότι και οι δυο υπερδυνάμεις της εποχής -ΗΠΑ και ΕΣΣΔ- είχαν πλέον στη διάθεσή τους πυρηνικά υπερόπλα. Τελικά, ο πόλεμος αυτός, που θα άλλαζε μετά βεβαιότητας την πορεία του κόσμου μας, απεφεύχθη και οι δύο τότε υπερδυνάμεις σταδιακά εξομάλυναν τις σχέσεις τους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι και οι δύο κρίσεις με επίκεντρο την Κούβα έγιναν επί προεδρίας Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι στις ΗΠΑ. Η περίφημη εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων ήταν μία αποτυχημένη προσπάθεια στρατιωτικής επέμβασης των Αμερικανών στην Κούβα. Την επέμβαση την ανέλαβε η παραστρατιωτική ομάδα «Ταξιαρχία 2506», υποστηριζόμενη υλικοτεχνικά και επιχειρησιακά από τη CIA, και έλαβε χώρα κατά το τριήμερο 17 με 19 Απριλίου 1961. Οι άντρες της «Ταξιαρχίας 2506» ξεκίνησαν από τη Γουατεμάλα (προτεκτοράτο των ΗΠΑ) και εισέβαλαν στην ανεξάρτητη σοσιαλιστική Κούβα, με στόχο να ανατρέψει το εχθρικό προς τις ΗΠΑ καθεστώς του Φιντέλ Κάστρο. Όμως απέναντι στους Αμερικανούς πράκτορες-κομάντος στάθηκαν οι άντρες του Κουβανικού Δημοκρατικού Επαναστατικού Μετώπου, μία ένοπλη εμπροσθοφυλακή του συστήματος Κάστρο, που συνέτριψαν μέσα σε ελάχιστα εικοσιτετράωρα τους Αμερικανούς εισβολείς…
Η δεύτερη κρίση με άξονα την Κούβα του Κάστρο έλαβε σάρκα και οστά τον Οκτώβριο του 1962· ήταν μία αντιπαράθεση διάρκειας 13 ημερών μεταξύ των ΗΠΑ και ΕΣΣΔ λόγω των σοβιετικών βαλλιστικών πυραύλων που είχαν αναπτυχθεί επί κουβανέζικου εδάφους και απειλούσαν άμεσα την αμερικανική εθνική ασφάλεια. Οι Σοβιετικοί ισχυρίστηκαν ότι η εγκατάσταση των πυραύλων τους στην Κούβα ήταν απάντηση στην αντίστοιχη εγκατάσταση αμερικανικών πυρηνικών κεφαλών στην Τουρκία που στόχευαν απευθείας τα εδάφη της ΕΣΣΔ. Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζον Κένεντι, με το που έγινε γνωστή η ύπαρξη των σοβιετικών πυραύλων στην Κούβα, ανακοίνωσε τον ναυτικό αποκλεισμό της χώρας αυτής, προκαλώντας την οργή της ΕΣΣΔ. Τελικά, στις 28 Οκτωβρίου 1962 η κρίση εκτονώθηκε, όταν οι μεν Σοβιετικοί ανακοίνωσαν ότι αποσύρουν τους πυραύλους τους από την Κούβα, αλλά και οι Αμερικανοί απομάκρυναν τους δικούς τους πυραύλους από τα εδάφη της Τουρκίας…
Ένα μεγάλο, κατά πολλούς, μυστήριο υπάρχει γύρω από το κουβανέζικο έδαφος του Γκουαντάναμο, στο οποίο βρίσκεται η περιβόητη αμερικανική στρατιωτική εγκατάσταση (βάση), αλλά και στρατόπεδο συγκέντρωσης για υπόπτους τρομοκρατίας. Το Γκουαντάναμο είναι ένας κόλπος στη νοτιοανατολική Κούβα και αποτελεί ένα ισχυρό φυσικό οχυρό, αφού περιβάλλεται από απόκρημνους βραχώδεις λόφους. Οι Αμερικανοί βρέθηκαν εκεί από τις 10 Ιουνίου 1898, όταν και πεζοναύτες των ΗΠΑ αποβιβάστηκαν στην περιοχή κατά τη διάρκεια του πολέμου τους με την Ισπανία. Μετά τη νικηφόρα έκβαση του πολέμου εκείνου, στην Κούβα εγκαταστάθηκε ένα φιλοαμερικανικό καθεστώς Κουβανέζων δωσίλογων, υπό τον Τομάς Εστράδα Πάλμα, ο οποίος στις 23 Φεβρουαρίου 1903 υπέγραψε με τις ΗΠΑ ένα μισθωτήριο συμβόλαιο παραχώρησης του Γκουαντάναμο στις ΗΠΑ, που μάλιστα συμπεριλήφθηκε και στο Σύνταγμα της Κούβας, αποκτώντας έτσι αυξημένη τυπική ισχύ. Αν και ο Κάστρο προσπάθησε αργότερα να διώξει την αμερικανική βάση από το Γκουαντάναμο, εν τούτοις δεν το κατάφερε, διότι η συμφωνία προβλέπει κάτι τέτοιο να βρίσκει σύμφωνο και τις δύο πλευρές (και οι ΗΠΑ δεν συμφωνούσαν, φυσικά, σε κάτι τέτοιο). Βέβαια, η Κούβα συνέχιζε να λαμβάνει το σχετικό μίσθωμα από τις ΗΠΑ, εισπράττοντας κάθε έτος ένα σεβαστό ποσό δολαρίων… Μετά τις επιθέσεις των τρομοκρατών στις ΗΠΑ, στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, μέσα στην αμερικανική στρατιωτική βάση του Γκουαντάναμο δημιουργήθηκε στρατόπεδο συγκέντρωσης, στο οποίο στάλθηκαν μέλη των ακραίων ισλαμιστικών οργανώσεων των Ταλιμπάν και της Αλ Κάιντα από το Αφγανιστάν, το Ιράκ και άλλες χώρες, όπου και ανακρίνονταν για θέματα τρομοκρατίας, βάσει του δόγματος του «άξονα του κακού» που έθεσε σε ισχύ ο τότε Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους ο Β΄.
Εδώ αξίζει να παραθέσουμε την περίφημη «προφητεία» του Φιντέλ Κάστρο για το μέλλον, μία φράση που είχε πει σαν «ανέκδοτο» το 1973, για να «καυτηριάσει» την εχθρική στάση των ΗΠΑ απέναντι στο καθεστώς του: «Οι ΗΠΑ θα έρθουν στη χώρα μας για συνομιλίες, όταν θα έχουν μαύρο πρόεδρο και όταν ο κόσμος θα έχει έναν Λατίνο Πάπα»… Και πράγματι, ο αείμνηστος πλέον Κάστρο δικαιώθηκε! Ο πρώτος μαύρος Αμερικανός πρόεδρος, ο Μπαράκ Ομπάμα, πραγματοποίησε την ιστορική επίσκεψή του στις ΗΠΑ, στις 20 Μαρτίου του 2016 (λίγους μήνες πριν από τον θάνατο του Κάστρο)· ήταν η πρώτη επίσκεψη προέδρου των ΗΠΑ στην Κούβα από τότε που ο Φιντέλ Κάστρο άλλαξε το καθεστώς, εν έτει 1959, και ο πρώτος Αμερικανός ηγέτης μετά τη επίσκεψη στο νησί του Κάλβιν Κούλιτζ το 1928! Όπως δήλωσε ο διάσημος Κουβανέζος συγγραφέας Λεονάρντο Παδούρα: «Ένας πρόεδρος των ΗΠΑ στην Κούβα… που θα γίνει πιθανόν δεκτός με χαμόγελα, με χειροκροτήματα και με μουσικά συγκροτήματα! Ούτε στα όνειρα ούτε στους εφιάλτες μας δεν φανταζόμασταν ποτέ ότι θα βλέπαμε όσο ζούμε κάτι τέτοιο»!...