Δεκέμβριος 2002
Του Ησαΐα Κωνσταντινίδη
Στο παρόν κείμενο θα προσπαθήσουμε να παραθέσουμε μία σύντομη αναλυτική έρευνα, η οποία εστιάζεται σε προβλέψεις του γράφοντος αναφορικά με την πιθανή ροή των μελλοντικών παγκόσμιων γεωπολιτικών εξελίξεων, έχοντας πάντοτε υπόψη ότι ο επιστημονικός αυτός κλάδος συνιστά σήμερα τον πλέον προωθημένο τομέα μελέτης των πολιτικών επιστημών. Η αξία της μελλοντολογίας (ή futurology) επιβεβαιώνεται άμεσα και από το γεγονός πως σε κάθε σοβαρό φορέα χάραξης εξωτερικής πολιτικής και διοχέτευσης πληροφοριών, αυτή αποτελεί την βασική αιχμή της τελικής λήψης αποφάσεων. Είναι λοιπόν η μελλοντολογία το κεντρικό σημείο αναφοράς στις προσπάθειες αναζήτησης επίλυσης των σύγχρονων γεωπολιτικών ζητημάτων. Χρησιμοποιώντας ακριβώς αυτό το στοιχείο της πρόγνωσης και συνεχίζοντας τη λογική των έως σήμερα δημοσιευμένων αναλύσεών μας, προβαίνουμε στην κάτωθι παρουσίαση μιας «μικρογραφίας» του μέλλοντος.
ΠΑΝΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΝΑΤΟ
Οι τελευταίες κοινές ενέργειες των ΗΠΑ, Μεγάλης Βρετανίας και Αυστραλίας εν σχέσει με το ζήτημα του Ιράκ επιβεβαίωσαν, με σχετικά μικρή χρονική καθυστέρηση, την πρόβλεψή μας που δημοσιεύτηκε σε ελληνικά και ξένα έντυπα και η οποία παρέθετε ένα νέο γεωστρατηγικό μοντέλο του ερχόμενου κόσμου, που ο γράφων απεκάλεσε «τριγωνική γεωστρατηγική του μέλλοντος». Το μοντέλο αυτό βασίζονταν ασφαλώς σε προϋπάρχουσες θεωρήσεις και δεν ήταν ακριβώς δική μας έμπνευση. Εμείς απλώς του δώσαμε μια διάσταση στις νέες πλανητικές εξελίξεις, όπως αυτές διαμορφώθηκαν στην μετά το 1989 περίοδο, εφόσον η τελευταία τριγωνική γεωπολιτική σκέψη ήταν αυτή του Henry Kissinger και ανάγονταν στη δεκαετία του 1970, αναγόμενη βέβαια στις τότε ψυχροπολεμικές συνθήκες.
Η σημερινή λοιπόν τάση σχηματισμού κοινού ατλαντικού μετώπου ανάμεσα στις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία και την Αυστραλία, με ένταξη βέβαια σ’ αυτό και χωρών όπως ο Καναδάς και η Νέα Ζηλανδία (αλλά και το μη ατλαντικό Ισραήλ!) οριοθετεί σαφέστατα τα πλαίσια μιας νέας, αντιευρωπαϊκής και αντιτριτοκοσμικής, συμμαχίας. Πρόκειται για το νέο σχήμα του ΝΑΤΟ, που θα αποκλείει τα σημερινά ευρωπαϊκά μέλη του και θα περιορίζεται στον φυσικό χώρο δράσης και ανάπτυξής του, που είναι βέβαια η ευρύτερη ατλαντική γεωγραφική περιοχή.
Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι πως το σημερινό ΝΑΤΟ δεν έχει πολλά περιθώρια επιβίωσης με την τωρινή του μορφή και είναι σίγουρο πως στα νέα γεωπολιτικά δεδομένα θα τεθεί άμεσο θέμα κατάργησής του! Θα ξεκαθαρίσει έτσι η παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων, αφού θα διαφαίνονται πια καθαρά τα όρια που χωρίζουν το ΝΑΤΟ από την Ευρωπαϊκή Ένωση, που μετεξελλίσσεται σε πραγματική Ενωμένη Ευρώπη. Άλλωστε ο ρόλος του ΝΑΤΟ από το 1991, όταν και πραγματοποιήθηκε η αυτοδιάλυση του αντιπάλου Συμφώνου της Βαρσοβίας, και ύστερα δεν έχει κανένα απολύτως νόημα.
Λογικά λοιπόν απέναντι στο μελλοντικό ΝΑΤΟ (ή όποιο σχήμα προκύψει μετά την διάλυσή του) τίθεται ένα ευρωπαϊκό αντίβαρο. Αυτό θα περικλείει όλες τις ευρωπαϊκές δυνάμεις και θα διαμορφώσει μια ουσιαστική αμυντική πολιτική της γηραιάς ηπείρου, που θα ξεκινά από την δημιουργία πανευρωπαϊκού συστήματος στρατού και θα καταλήγει στην απόκτηση και αποθήκευση πυρηνικών όπλων, εφόσον ο κύριος ατλαντικός αντίπαλος δεν θα εγκαταλείψει βέβαια την επιθετική πολιτική, που ποτέ του δεν ξέχασε. Το ότι το αμερικανοκεντρικό ΝΑΤΟ δεν πρόκειται ποτέ να εκλάβει καθαρά αμυντικό και ειρηνικό χαρακτήρα, αλλά θα συμβεί το εντελώς αντίθετο, το φανερώνει καθαρά τόσο η επιθετική / νεοϊμπεριαλιστική του τακτική έναντι των ευρασιατικών χωρών, όσο και η παρατεταμένη προετοιμασία των ΗΠΑ για μεταφορά των συνθηκών πολέμου στο διάστημα (αυτό τουλάχιστον δείχνει το σύγχρονο αμυντικό δόγμα τους).
ΚΥΒΕΡΝΕΙΟ, Η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
Φυσικά η δόμηση μιας επαρκούς πανευρωπαϊκής άμυνας χρειάζεται αρκετό χρόνο, το ίδιο και η υπεροχή στο επίπεδο των οπλικών συστημάτων. Πιο προσιτή, αλλά και πιο επιτασσόμενη στις νέες συνθήκες, είναι η δημιουργία πρώτιστα ενός πρωτογενούς μοντέλου ευρωπαϊκής διακυβέρνησης, που θα συγκεντρώνει την εξουσία της ηπείρου σε μια κεντρική βάση, λαμβάνοντας τον χαρακτήρα ενός κυβερνητικού συμβουλίου. Αυτό θα είναι η ουσιαστική ενιαία κυβέρνηση της Ευρώπης, αποτελούμενη από ορισμένο αριθμό μελών, εκλεγόμενων από αρμόδιο πανευρωπαϊκό φορέα (π.χ. από το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο ή σε ύστερη φάση άμεσα από τους λαούς της Ευρώπης με δημοκρατικές διαδικασίες). Στο εν λόγω συμβούλιο δίνουμε χαρακτηριστικά την ονομασία «κυβερνείο» («cybernium»), αποτελούμενο από πρόεδρο-επόπτη του έργου του φορέα αυτού και μέλη-κλαδάρχες ή τομεάρχες, υπευθύνους των επί μέρους ευρωπαϊκών ζητημάτων. Η ποσόστωση ή η αντιπροσώπευση των διαφόρων χωρών (εφόσον θεωρήσουμε ως δεδομένο πως αρχικά η πρόσληψη κοινού πανευρωπαϊκού χαρακτήρα είναι μη εφικτή) δύναται να επιλύεται με σχετικά εύκολα πρακτικά μέσα, όπως θα μπορούσε να είναι η πληθυσμιακή αναλογία τους, κάτι που άλλωστε συμβαίνει και στα σημερινά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η έννοια του κυβερνείου δεν αποτελεί ουτοπία και η απόδειξη είναι πως όλες απολύτως οι εξελίξεις σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο οδηγούν αναπόφευκτα σε σχηματισμό συμπαγών συνασπισμών κρατών με κεντρική εξουσία, αφού οι νέες συνθήκες επιβάλλουν έναν πολυκεντρικό κόσμο, ριζικά αντίθετο στην πραγματική ουτοπία του 21ου αιώνα, που είναι η ιδέα της παγκοσμιοποίησης. Το ευρωπαϊκό κυβερνείο θα προβάλλει θεμελιώδεις αξίες του ανθρώπου και της πολιτικής του σκέψης, όπως η δημοκρατικότητα, η κοινωνική πολιτική, ο σεβασμός στα κατά τόπους έθνη και λαϊκές παραδόσεις και η αναζήτηση των αρχέγονων χαρακτηριστικών που ενώνουν τους λαούς της ηπείρου. Η εξωτερική πολιτική του κυβερνείου θα είναι εξίσου πάγια και θα λαμβάνει τη μορφή σταθερού γεωπολιτικού συστήματος, που θα εντάσσεται στη λογική των νέων καιρών. Επιδίωξη της ευρωπαϊκής διπλωματίας θα πρέπει να παραμείνει στο διηνεκές η ανάπτυξη στενών σχέσεων με τους λαούς του λεγομένου Τρίτου Κόσμου, έχοντας πάντα κατά νου την ύπαρξη της ρεαλιστικής ατλαντικής απειλής. Ο κίνδυνος ολοκαυτώματος, που επιδιώκει ο ατλαντισμός μέσω μιας ευρείας οξύτατης πολεμικής σύγκρουσης, θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες να αποτραπεί. Η ουσία λοιπόν της εξωτερικής πολιτικής του κυβερνείου είναι αμυντική-αποτρεπτική.
ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ: ΖΩΝΕΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ
Έχοντας κατά νου όλες αυτές τις πολύ πιθανές εξελίξεις, οφείλουμε να σκιαγραφήσουμε μερικά σημαντικά στοιχεία, που αφορούν έναν ευπαθή γεωγραφικό χώρο, όπου και εντοπίζονται σπουδαίας δυναμικής συγκρούσεις και διαφορές.
Ως τέτοια περιοχή θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ολόκληρη την ευρασιατική υπερ-ήπειρο, όμως το επίκεντρο των ταραχών του μέλλοντος βρίσκεται στην μεσανατολική και μεσογειακή παράμετρό της. Στην εν λόγω περιοχή μπορούμε να δούμε καθαρά τις προσπάθειες του ατλαντισμού για δημιουργία πολιτικο-στρατιωτικού τόξου, με άξονά του το Ισραήλ και με την συμμετοχή της Τουρκίας, που αποβλέπει στην περιθωριοποίηση των αντιατλαντικών τοπικών δυνάμεων, καθώς και στην επίτευξη ατλαντικής εισδοχής και κατάληψης καίριων γεωπολιτικών σημείων του χώρου.
Από ότι δείχνουν τα πρόσφατα ιστορικά γεγονότα, από τους αραβο-ισραηλινούς πολέμους και την τουρκική απόβαση στην Κύπρο, έως τον πόλεμο του Κόλπου και τα όσα επακολούθησαν, πρόκειται όντως για κρίσιμο πεδίο συγκρούσεων και δεν απορούμε καθόλου για το έντονο ατλαντικό «ενδιαφέρον».
Σήμερα λοιπόν η επιθετικότητα των ΗΠΑ και των αληθινών τους συμμάχων αποκρυσταλλώνεται στη λήψη νέων πολεμικών μέτρων κατά του Ιράκ και στην οριστική εξαφάνιση του παλαιστινιακού έθνους.
Η επίσημη αναγνώριση από τις ΗΠΑ της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του κράτους του Ισραήλ υπάγεται ακριβώς σ’ αυτόν τον πιο ευρύ σκοπό. Όσο για τη νέα επίθεση κατά του Ιράκ προκαλεί εντύπωση η βρετανική επιθετικότητα, που σαφώς και ξεπερνάει εκείνη των Αμερικανών. Τα ίδια ερωτηματικά προκλήθηκαν και στην επίθεση εναντίον της Γιουγκοσλαβίας το 1999 (που έγινε με κύριο σκοπό την μόλυνση της περιοχής, γι’ αυτό και στο μέλλον θα γίνουν απόπειρες να επαναληφθεί!), όταν η Μεγάλη Βρετανία παρουσιάστηκε πολύ πιο αδιάλλακτη και σκληρή απ’ ότι οι ίδιες οι ΗΠΑ.
Στον ευρύτερο μεσογειακό χώρο παρατηρείται πάντως μια πιο οργανωμένη και συγκροτημένη αντίδραση των αραβικών εθνών, με κύρια αιχμή την ανεξάρτητη Λιβύη του Καντάφι.
Σ’ αυτό το βαρύ κλίμα, ο ρόλος και οι αποφάσεις της Ευρώπης θα αποβούν σε αποφασιστικό παράγοντα για τη διαμόρφωση και σταθεροποίηση ενός νέου ευρασιατικού τοπίου.